КIуэкIуэ Казбек видеоконференц мардэм тету жэпуэгъуэм и 29-м иригъэ­кIуэкIащ республикэм и Правительствэм и зэIущIэ. Абы щызэхалъхьэжащ КъБР-м и Правительствэр дызэрыт илъэсым и мазибгъум зэрылэжьам кърикIуахэр, адэкIэ къапэщыт къалэн нэхъыщхьэхэри къыщагъэнэIуащ.
Зыхэплъэну къыхалъхьа Iуэху нэхъыщ­хьэхэр зэпкърихыу зэIущIэм къыщыпсэ­лъащ КъБР-м и Премьер-министр Мусуков Алий. Абы къыхигъэщащ коронавирус уз зэ­рыцIалэм зэрызиубгъуам къыхэкIыу щы­тыкIэр гугъуу зэрыщытам, мардэ ткIийхэр ягъэувын хуей зэрыхъуам щхьэкIи къэ­мынэу, экономикэр уигъэгузэвэн хуэдэу зэ­ремыхуэхар, уеблэмэ КъБР-м социально-экономикэ я лъэныкъуэкIэ зэрызиужьыну яубзыхуауэ щытахэм языныкъуэ унэтIыныгъэхэмкIи зэрыщIрагъэгъуар.
Къапщтэмэ, мэкъумэш IэнатIэм щыла­жьэ IуэхущIапIэ псоми 2020 гъэм и мазибгъум продукцэу къыщIагъэкIащ сом мелард 34-рэ и уасэ, ар илъэс кIуам и апхуэдэ лъэхъэнэм къайхъулIам и проценти 105,5-рэ мэхъу. КъэкIыгъэу хасэм и лIэужьыгъуэу псори - гъавэхэкIхэр, джэшхэкIхэр, нартыхур, сэхураныр, кIэртIофыр, хадэхэкIыр - нэхъыбэ хъуащ.
Илъэсым зэрыщIидзэрэ республикэм гектар 1250-м жыг щыхасащ, щIы гектар мини 4,8-м псыщIэгъэлъадэ Iэмалхэр къыщагъэсэбэпу щIадзащ.
Республикэм и мэкъумэш IэнатIэм щызэ­фIагъэкIащ мыхьэнэшхуэ зиIэ инвестицэ проект зыбжанэ. Къапщтэмэ, зы жэщ-­махуэм шэ тонн 30-м елэжь заводыщIэ яутIыпщащ, псори зэхэту тонн мин 12 зэуэ зыщIэхуэну пхъэщхьэмыщхьэ хъумапIэу щы яухуащ. Абы и фIыгъэкIэ, мы зэманым ирихьэлIэу республикэм иIэщ пхъэ­щхьэ­мыщхьэрэ мэракIуэхэкIыу зэуэ тонн мини 147-рэ зыщIэхуэну хъумапIэхэр. Илъэсым и кIэ пщIондэ яухыну я мурадщ псори зэхэту тонн мин 13,6-рэ зыщIэхуэну пхъэ­щхьэ­мыщхьэ хъумапIэу тху.
Илъэсым томат пIастэу тонн мин 33,5-рэ къыщIэзыгъэкIыфыну консерв заводым и етIуанэ Iыхьэм и ухуэныгъэр йокIуэкI, апхуэдэуи пащэ шэм елэжь IуэхущIапIэхэм я лъэщагъым хэгъэхъуэным хуэунэтIа Iуэхухэр, илъэсым бдзэжьейкъуэлэну тонн 400 къэзытыфыну IуэхущIапIэри яухуэ.
Дызэрыт илъэсым и мазибгъум республикэм и промышленностым къыщIигъэкIа продукцэу зыгурыIуахэм хурагъэшащ, лэ­жьыгъэрэ Iуэхутхьэбзэу зэфIагъэкIащ сом мелард 33-м щIигъу и уасэ. Ар 2019 гъэм и иджы хуэдэ лъэхъэнэм яхузэфIэкIам ­проценти 122,2-кIэ хуокIуэ. Промышленностым къыщIигъэкIар проценти 114,4-рэ мэхъу.
«ЭлектрокъарукIэ, газрэ бахъэкIэ къызэгъэпэщын; хьэуар гъэкъэбзэн» унэтIыныгъэм хыхьэу продукцэу хуаутIыпщамрэ Iуэхутхьэбзэу ящIамрэ сом мелардиблым щIигъу къапэкIуащ (ар 2019 гъэм и щIы­шылэ - фокIадэ мазэхэм зрагъэхъулIам елъытауэ проценти 115,5-рэ мэхъу).
Гъэсыныпхъэ-энергетикэ комплексым электрокъарууэ къыщалэжьар, 2019 гъэм и апхуэдэ лъэхъэнэм елъытауэ, проценти 130-рэ мэхъу. И ухуэныгъэр зэфIэкIри, ла­жьэу яутIыпщащ Балъкъэр Ипщэ МГЭС-р, МВт 10 зи лъэщагъыр. Станцым электро­къарууэ илъэсым ику иту кВтч мелуан 60 къилэжьыфынущ.
Абы къыдэкIуэу, нэхъ мащIэ мэхъу роз­ничнэ сатур, ерыскъыпхъэу щымыт продукцэу ящэр, щIым къыщIах хъугъуэфIы­гъуэхэм ящыщу хамэ щIыналъэхэм хура­гъашэхэр.
Лъэпощхьэпо хъухэм ящыщщ комму­нальнэ комплексым и IуэхущIапIэхэм ­къагъэсэбэпа энергоресурсхэм хуэзэ пщIэр ямыту зэрызэтрихьэр.
Зэман блэкIам хэхъуащ IэнатIэ Iутхэм я лэжьапщIэр. Республикэм мазэм ику иту къыщахь улахуэр 2020 гъэм и щIышылэ - шыщхьэуIум мазэхэм сом 28850-рэ щы­хъуащ, илъэс кIуам и апхуэдэ лъэхъэнэм зэрыщытам проценти 9,2-кIэ щIегъу ар. ­Уасэхэм зэрыхэхъуари къэплъытэми, улахуэхэр проценти 5,7-кIэ нэхъыбэ хъуащ.
Республикэм лэжьапщIэхэм зэрыщыхэхъуар и фIыгъэщ продукцэу къыщыщIагъэкIым, зэлэжьым фейдэуэ нэхъыбэ къы­зэрыпэкIуам. Къапщтэмэ, ухуэныгъэ IэнатIэм пэрытхэм я улахуэхэм процент 34,6-рэ къызэрыщIагъуам лъабжьэ хуэхъуар инвестицэ лэжьыгъэхэр нэхъ щIэгъэхуэбжьауэ зэрызэфIагъэкIырщ, псэупIэу ящIым хэпщIыкIыу зэрыхэхъуэрщ. Узыншагъэр ­хъумэн, социальнэ Iуэхутхьэбзэхэр яхуэ­щIэн IэнатIэхэм пэрытхэм я улахуэхэр процент 18,6-кIэ зэрыдэкIуеяр къызыхэкIар ­коронавирус уз зэрыцIалэм пэщIэтыным я лэжьыгъэр нэхъ гугъу къызэрищIам къы­хэкIыу медицинэ, социальнэ лэжьакIуэхэм ахъшэ хущIагъун хуей зэрыхъуарщ.
Абы къыдэкIуэу, улахуэхэр зэщхьэщокI, ягъэзащIэ къалэнхэм, лэжьыгъэхэм елъы­тауэ. Нэхъыбэ дыдэ къыщахь финанс IэнатIэм, шынагъуэншагъэр къызэгъэпэщы­ным епхахэм. Нэхъ мащIэщ къыпэкIуэр ­мэкъумэш IэнатIэм, ерыскъыпхъэ, щыгъын къыщыщIагъэкI IуэхущIапIэхэм Iутхэм я лэжьыгъэм.
2020 гъэм и мазибгъум республикэм цIыхухэр IэнатIэкIэ къызэгъэпэщынымкIэ и IуэхущIапIэхэм лэжьапIэ къалъыхъуэу зы­хуагъэзащ цIыху мин 75-м щIигъум. Абыхэм ящыщу IэнатIэншэу къалъытащ цIыху мин 70 хуэдиз. ЛэжьапIэншэу ятхахахэр процент 16,1-рэ хъуащ (2020 гъэм и гъатхэпэм и 1-м ирихьэлIэу зэрыхъуу щытар процент 1,6-рэщ). Абы и щхьэусыгъуэхэм ящыщщ пандемием и хабзэхэм щытет ­пIалъэм къриубыдэу, лэжьапIэншэхэм защIэгъэкъуэн мурадкIэ, къэралым, щIыналъэм къабгъэдэкI социальнэ дэIэпыкъуныгъэ республикэм щыпсэухэм етыным хуэгъэза Iэмалхэр къызэрыхалъхьар; ап­хуэ­дэуи экономикэм хэлъхьэныгъэ хуамыщIу щэхуу лажьэ IуэхущIапIэхэри нэхъ мащIэ зэрыхъуар.
2020 гъэм и щIышылэ - фокIадэхэм къриубыдэу цIыху мин 246-м щIигъум Iэрагъэхьэжащ хабзэкIэ къащтауэ мазэ къэс цIыхухэм ират компенсацэхэр, сабий пособиехэр, субсидиерэ мазэ къэс зэрызыщIагъакъуэ ахъшэр - псори зэхэту сом мелардихым щIигъу трагуэшащ.
ХуэдиплIкIэ нэхъыбэ хъуащ сабий зиIэ унагъуэхэм къэралым дэIэпыкъуныгъэу яритыр. Апхуэдэ щIэгъэкъуэн цIыху мини 102-м хуэдизым яIэрыхьащ, сабий мини 145,8-м хухахауэ.
Социальнэ Iуэхутхьэбзэхэр щызэфIах комплекснэ центрхэм цIыхухэм икIэ­щIы­пIэкIэ защIэгъэкъуэнымкIэ и къудамэхэм республикэм щыпсэухэм ящыщу цIыху 12767-м Iуэхутхьэбзэ зэмылIэужьыгъуэхэр хуащIащ, зыщIагъэкъуащ а зэманым къриубыдэу.
ЗэIущIэм хэтхэм захуигъазэри, КъБР-м и Iэтащхьэм къыхигъэщащ мазибгъум зэ­фIагъэкIар зэхэлъхьэжыным IуэхущIапIэхэм я дежкIэ мыхьэнэшхуэ зэриIэр - абы илъэсым зыхунэсын хуейуэ зытраухуахэр къайхъулIэнымкIэ щыIэ хэкIыпIэхэр зэпалъытыну, къыкъуэкI гугъуехьхэр зэпкърахыу ахэр къызэнэкIынымкIэ зэчэнджэщыну Iэмал къарет, апхуэдэуи зыхуагъэувыжа къалэнхэм лъэмыIэсынымкIэ шынагъэ щыIэмэ, ахэри къегъэнаIуэ.
Зыхэплъэж пIалъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и Правительствэр зэрылэжьам и гугъу щищIым, КIуэкIуэ Казбек къыхигъэщащ министерствэхэмрэ IуэхущIапIэхэмрэ, республикэ властым и орган псоми я ехъу­лIэныгъэ нэхъыщхьэр коронавирус узыфэ зэрыцIалэм пэщIэтыным хуэунэтIа лэжьыгъэхэр тэмэму зэрызэтрахуэфарщ. Абы и фIыгъэкIэ, пандемием къигъэув хабзэхэм здытетым, IэнатIэхэм, экономикэри абыхэм яхэту, гугъуехьышхуэхэм Iумыуэу лъэпо­щхьэпохэр къызэранэкIыфащ. ЩIыналъэм и Правительствэм зригъэхъулIащ ягъэува къалэнхэр зэфIэгъэкIынри.
Мазэ гъунэгъухэмрэ къэкIуэну илъэсым­рэ яхуэгъэпса мурадхэм щытепсэлъыхьым, КъБР-м и Iэтащхьэм жиIащ Правитель­ст­вэм лэжьыгъэшхуэ къызэрыпэщытыр. ­Къалэн нэхъыщхьэр - нэхъапэми хуэдэу - республикэм исхэм я псэукIэр егъэ­фIэ­кIуэнырщ. Ар зрагъэхъулIэн папщIэ лъэпкъ проектхэм, щIыналъэ, къэрал программэхэм къат Iэмалхэр нэсу къэгъэсэбэпыпхъэщ.
Илъэсым и кIэ пщIондэ зэфIагъэкIын ­хуейхэм ящыщу къонэж лъэпкъ проектхэр гъэзэщIэныр къызэгъэпэщыныр, властым и федеральнэ органхэм иращIылIа зэгу­рыIуэныгъэхэм къыщыгъэлъэгъуахэр зэгъэхъулIэныр.
Гулъытэ хэха зыхуэщIыпхъэщ дызэрыт илъэсым ухуэныгъэ 80 и кIэм нэгъэсыныр, автомобиль гъуэгухэр зэгъэпэщыжыныр, къалэ пщIантIи 170-м щIигъу зэIузэпэщ щIыныр.
КIуэкIуэ Казбек щхьэхуэу къытеувыIащ лъэпкъ проектхэмрэ щIыналъэ программэхэмрэ жыджэру бгъэзащIэкIэ Iуэхур зэрызэфIэмыкIынум: «Дубзыхуахэм я мызакъуэу, нэхъыбэм зепщытын, жэрдэ­мы­щIэхэр къыхэлъхьэн, лэжьакIуэ гупхэр гъунапкъэщIэхэм нэсыным, япэкIэ кIуэным тегъэгушхуэн, хузэщIэуIуэн хуейщ. Лэжьэнумэ, псоми Iэмал куэдыкIей яIэщ. Дэ нэхъри дегугъуу яужь дитыпхъэщ ди щIыналъэм инвестицэхэр къыхегъэлъхьэным, мэкъу­мэш IэнатIэм, туризмэм, гъуэгу инфрастуктурэм, бжыгъэр зи лъабжьэ технологиехэм проектышхуэхэр щыгъэзэщIэным, ди цIыху­хэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымрэ щэнхабзэ и лъэныкъуэкIэ зегъэузэщIынымрэ хуэунэтIауэ», - жиIащ КIуэкIуэ Казбек.