Ёмюр-ёмюрледен да къарачай-малкъар халкъда сабий бла къартны артыкъ сыйлы кёрюп, алагъа энчи къарагъанды. Бизни миллетде къартны сыйыны къаллай даражасы болгъанын хар ким да биледи. Алай а андан да бешикдеги баланы сыйлы болгъанын кёпле эшитген да болмазла. Сабийни ашы, юсю, орну деп, анга энчи къаралгъанды. Гитчени ийнакъларгъа сюймеген адам хазна табылыр, алай а ата-аналаны сабийлерин къоюнда тутуп турургъа онг алай кёп чыкъмагъанды.

 Сабийге бир жыл толгъунчу, анга «къагъанакъ» неда «эмчекдеги сабий» дегендиле, эки жылына дери «бешикдеги», юч жылында уа «жангы тилленнген сабий» дегендиле, 4-5 жылда уа «акъылбалыкъ болмагъан сабийге» тергеленеди, 6-8 жылында «жумушчугъа» саналгъанды.    

Бизни ёмюрлеге дери да сабий туугъаны бла байламлы кёп тюрлю тёреле бардыла. 19-чу ёмюрге дери аланы асламы эски болуп унутулгъанды, алай шёню заманнга дери да къалгъанды бир талайы.

  «Алан» деген Ставрополь крайда  къарачай-малкъар маданият арасыны келечиси Батчаланы Рустамбек, сабий туууп бир жылы толгъунчугъа дери  къаллай тёреле болгъанын айтады.

 Алгъын сабийни бир тишчиги чыкъгъанлай, юйде «тиш-жырна» деп азыкъ эте эдиле. Къууанч азыкъны эм уллу магъанасы, сабий тишлерин къыйналмай женгил чыгъарырча эди. Ол тёре бизни заманда да барды. Аны 5 эм 9 арпны тюрлюсюнден  биширедиле. Арпаны не къадар тюрлюсю болса да, ол къадар игиди.  Ол тёрени кесини уллу магъасы барды – тишлени барысыны да тюрлю-тюрлю бийикликлери  болургъа керекди. Бир уууч арпа алып, аны биширген адам сабийни башындан бираз къуюп, «Мунуча къуюлуп чыкъсын тишлеринг» дей эди. Этилген азыкъны уа къоншулагъа да бере эдиле.

Сабий биринчи атламларын этип башласа, аны ата-анасы «Жангы атлам» тёрени эте эдиле. Аны ючюн нартюх ундан гыржынчыкъ этип, аны сабийни аякъ ортасындан бармагъа къоя эдиле. Асламында ол тёрени биржыллыкъ сабийге аммасы эте эди. Гыржынчыкъны къурамы тюрлю-тюрлю болургъа боллукъ эди. Асламында аны татлы этип бишире эдиле. Анга уа къургъакъ шаптал неда жюзюм къоша эдиле. Сабий аллында баргъан гыржынчыкъны кёрюп, аны ызындан жетерге кюреше эди. Ызы бла уа тиширыула къарс уруп, энчи жырчыкъ жырлай эдиле.

Ол тёрени этгенден сора, гыржынны битеу къонакъла ашаргъа керек эдиле.

Башха тёреде уа, сабийни аллына китап, къалам, къыптыла, медицина сауутла эм башха затла салып, къайсы сауутну сайларына къарай эдиле. Ол не затха узалгъаннга кёре уа, уллу болса, къаллай усталыкъны  сайларыгъын айта эдиле.

- Сабийле не заманда да бизни бек уллу байлыгъыбыз болгъандыла.Ол себепден юйде жангы адам тууса, анга кёп тюрлю байрам этиледи. Алай бла битеу барысын да биз ызыбыздан келген тёлюге ётдюребиз, - дейди Батчаланы Рустамбек.

Къагъанакъгъа мал къанатыу: сабийни сау-эсен туугъанына аталып мал кесиледи. Сабий тууса, олсагъатлай бир мал къанатып, аны жылы къанындан жашчыкъны мангылайындан, кёз тиймесин деп, баш бармакъ бла, къызчыкъныкъыгъа уа башха бармакъ бла жакъгъандыла. Алай этилгенден сора, юйню къарты неда абадан эркишиледен бири сабийни эки къулагъына кезиу-кезик азан айтханды. Шёндюгю заманда бу адетни сабийни больницадан чыгъаргъан кюн этедиле. Сабий туууп, туугъаны хапарда, сюйюмчюде айтылса, хоншу-тийре, жуукъ-тенг, атаны-анасы къолун тута  «кёлеклик бла» алгъышлай баргъандыла.

Сабий туугъанда айтыула да тюрлю-тюрлюле болгъандыла.

Сёз ючюн: Жашар жан болсун.

Туугъанындан жашагъанына къууаныгъыз.

Аллах бу сабийге сюек саулукъ берсин.

Онгнганлагъа (ахшылагъа) нёгер болсун.

 Атасын, анасын къууандырыучу болсун.

Тукъумун, халкъын иги бла айтыргъан жаш(къыз) болсун.

Къууанч кюнюне къууанч бла жетер насып Аллах берсин барыбызгъа да !

Ыстым кече: Сабий туугъандан сора 7-чи кюнде (8-чи кечесинде) жетген жашла бла къызла сабий болгъан юйде жыйылып, тангнга дери ыстым той этгендиле. Буруннгу ийнаныулагъа кёре, жангы туугъан сабийни баш тулусуну саялары бир бирлерине жабышмай турадыла. 8-чи кечесинде уа, саяла бир бирлерин тутар заманнга, обур жашыртын келип, сабийни мыйычыгъына заран салыргъа болады деп, тангнга дери той-оюн эте, аны къатын сакълап чыкъгъандыла.

Ат атау: ыстым кечеден сора сабийге ата жанындан ким болса да ат атагъанды. Ат атагъан адам сабийге уллу саугъа этгенди: жашчыкъгъа атагъан - ат бергенди, къызчыкъгъа атагъан а  - бир иги чепкенлик.

Сабийни кёрюу: Сабий бешикге салыннгынчы, аны бетин тыш адамгъа кёргюзтмегендиле. Къалай болса да, бир сылтау бла кёрюрге тюшсе, ол адам балагъа кёрюмдек (ахча неда бир башха саугъа) берип болгъанды.

Бешикге салыу: Сабийге 2-3 ай толургъа, аны бешикге салгъандыла эмда уллу той-оюн этгендиле. Сабий юйню биринчи туугъан жашчыгъы эсе, къоз бёрк да салгъандыла. Сабийни бешикге  ананы жанында салгъандыла. Бурундан келген адетде ата жаны, бешикге салыргъа барыр кюнлерин къызны юйюне алгъаракъдан билдирип, бешик кереклерин, анагъа бла сабийге да бернелерин хазырлап, алай баргъандыла. Къызны жаны да ол кюннге аланы «жууукълап» чакъыргъанды. Къурманлыкъ бошалса уа, жашны жаны келинни, сабийни да биргелерине алып кетгенди.

Холамханланы Алима.