Жангы Малкъар таулула кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора 1958 жылда къуралгъанды. Эл Урожайненский районну жеринде Терк сууну онг жагъасында орналгъанды. Аны мурдорун салгъанла Кёнделенден кёчген жаш юйюрле – Отарлары, Атмырзалары, Локиялары, Чеченлары, Байсолтанлары, Энейлары, Бийчеккулары болгъандыла. Саулай алып айтханда, биринчи кезиуде бери оналты юйюр кёчгенди.
Бюгюнлюкде эл жети кереге ёсгенди. Бусагъатда мында 254 юй неда 1200-ден аслам адам жашайды. Аланы асламысы неда 68 проценти таулуладыла, 28 проценти уа – месхетинли тюрклюле.
Талай жылны элни администрациясыны башчысыны къуллугъун Чепкенчиланы Магометни жашы Нуритдин ажымсыз толтурады. Биз аны бла тюбешип, элни шёндюгю болумуну юсюнден ушакъ этгенбиз.
– Нуритдин Магомедович, элде иш бла жалчытыу къалайды?
– Жарсыугъа, элде уллу предприятие жокъду. Алгъындан къалгъан фермала, башха мекямла да сатылып, энчи иелени къолларындадыла. Ол санда бир кезиуде аты айтылып тургъан «Жангы Малкъар» мюлк да тозурап, жерлери ууакъ-ууакъ чачылгъандыла, энчи техникасындан да зат къалмагъанды. Бусагъатда иеси мекямларын мирзеу сакъларгъа берип турады. Ол себепден, башха элледеча, жаш адамланы кёбюсю иш мажарыр муратда башха регионлагъа кетгендиле. Къалгъанла да асламысында жерчилик, малчылыкъ бла кюрешип, баш кечиндиредиле.
Элде уллу мюлкле болмагъанлыкъгъа, арбазларында малла тутханла танг кесек бардыла. Ала 400 жюзден аслам тууар, 1500 ууакъ мал, 3 минг юй къанатлы тутадыла. 7-8 юйюрню Майскийде тюкенлери барды. Сют сатып, файда тюшюргенле да бардыла.
Кёпле бахчаларын ишлеп, аны бла баш кечиндиредиле. Майны орталарында эртте жетген картофну къазып кетерселе, аны орунуна кюз артына дери наша ёсдюредиле.
Элибизде 2-3 къурулуш бригада барды, хар не жумушну да тынгылы этедиле. Бирде, иш болмай къалса, башха жерлеге да чыгъадыла.
– Социал объектле уа не халдадыла?
– Элде мектеп, амбулатория, почта, межгит, къырал эм муниципал жумушланы тамамлагъан кёп функциялы араны бёлюмю эм эки жыйырма адамгъа эркин тутушуудан спорт зал да бардыла.
Былтыр жыл санларына кёре алтмыш сабий жюрюрча жангы садик да ишлеп башлагъанды. Эски межгитни да кетерип, ичине жюз адам сыйынырчасын сюегенбиз. Аны ичинде сюртюу-бояу ишлери бошалгъандыла, бусагъатда жамауат, жюрюп, намаз этеди. Болсада келир заманда жандауурлукъ ахчагъа тыш къабыргъаларын эм арбазын да айбатландырыр муратлыбыз. Къабырлада жапма ишлегенбиз.
Аны бла бирге «Саулукъ сакълау» миллет проектни чеклеринде бардырылгъан «Биринчи болушлукъ берген бёлюмню игилендириу» программагъа кёре элни арасында жангы амбулаторияны къурулушу башланырыкъды. Ол межгитни бла тюкенни ортасында орналлыкъды. Планнга кёре, ишле 2022-2023 жыллада окъуна бардырылыргъа керек эдиле, жарсыугъа, анга ахча табылмагъаны ючюн, болжалны созаргъа тюшюп турады.
Келир заманда мектепге да тынгылы ремонт этилликди.
– Суу бла жалчытыу чырмаусузмуду?
– Элде суу быргъыла 1973 жылда тартылгъандыла. 2019 жылда аланы биринчи 800 метрин алышханбыз. Комсомольская эм Молодёжная орамлагъа суу быргъыла тартылмай тура эдиле да, ала 720 метр чакълы бирге салыннгандыла. Он жылны ичинде эллиле суу бла уллу жунчурча болмагъандыла. Болсада жай къызыулада таза суу бла бахчаларын сугъаргъанла боладыла. Ол заманда сууну басымы азайып, арбазлагъа жетмей къалады.
Бахчаланы сугъарыргъа элде аламат онгла къуралгъандыла. Сёз ючюн, ара орам бла «Р-3» илипин барады. Ол суу бла Урожайный элни эм бизни да тынгылы жалчытады.
Былтыр «Таза суу» федерал программагъа къошулурча мадар этгенбиз. Аны чеклеринде къошакъ халда уллу къую тешер умутубуз барды.
Сууну таза болгъаныны бла къалгъаныны юсюнден айгъа эки кере сайтыбызгъа билдириу салабыз. Тинтиулени уа тийишли органла Нальчик эм Прохладный шахарладан келип этедиле. Сууубуз тазалыгъы бла республикада экинчи жерни алгъанын да белгилерчады.
– Эллилени болумларын игилендирирча дагъыда не мадарла этиледиле?
– Орамланы тап халгъа келтириу жыл сайын тамамланады. Ара орамда тынгылы асфальт барды, къалгъанланы да, зыгъыр къуюп, грейдер бла тюзетип, тап халгъа келтиребиз. Элни аякъ жанында жол болмагъаны ючюн талай юйюр жылла бла къыйналып тургъандыла. Сакъ жауунланы кезиуюнде уа былайы бла ётерге онг болмагъанды. Аны себепли буруннгу жылда 420 метр чакълы бирге иги кесек зыгъыр къуюп, жауун суула саркъырча арыкъла да салып, игилендиргенбиз. Ол санда кёпюр да ишленнгенди.
Андан сора да, былтыр 320 метрде Садовая орамны мардагъа келтиргенбиз. Жашуу улуну атын жюрютген гитче орамчыкъда чыракъла жанарча этгенбиз. Быйыл Северная орамда да, 660 метрде, бу жумуш толтуруллукъду. Айны аягъында ишлени башлар умутлубуз. Жыл сайын элни ахчасына 200-300 метрде жол тапландырылады.
Эллилени болумларын игилендириу жаны бла къолубуздан кёп зат келмейди. Болсада газ, ток, суу да юйлени жюз процентине тартылгъандыла. Кадрла жетедиле, алай бир-бир устазла бла къытлыкъ сынайбыз. Ол санда школгъа бухгалтер табылмай турады.
Барысына да жер юлюшле берирча элни жери къалмагъанды, болсада кёп сабийли юйюрлеге 10 сотка бёлюрге кюрешебиз. Жаш юйюрлеге болушлукъ тапдырыу программа ишлеген этгенликге, ахча берилмейди. Ансы ол да кёплеге иги болушлукъ этерик эди.
– Тазалыкъ жаны бла уа хал къалайды?
– Арт жыллада элде ол жанына аслам эс бурулады. Анга кёре 2018 жылда эки гектар тенгли бирде багуш жыйылгъанны тохтатханбыз. Болсада алайны эл мюлкге берир ючюн, тазаларгъа тийишлиди. Анга уа алыкъа ахча жокъду. Ыйыкъгъа бир кере «Экологистиканы» машинасы арбазладан зыбыр къалгъан-къулгъанланы алып кетеди. Жууукъ заманда районда алты элге, ол санда бизге да, кир-кипчик атылгъан контейнерле берирге деп турадыла. Ала турлукъ жерле мардалагъа келиширча юч майдан хазырлагъанбыз. Анга уа элибизден жаш Газаланы Тахир болушханды. Келир заманда орунланы санын отузгъа жетдирирге муратыбыз барды.
– Келир заманда къаллай проектле толтуруллукъдула?
– Элни Маданият юйю бусагъатда администрация тургъан мекям бла бир кезиуде жетмишинчи жыллада ишленнгенди. Ол алгъа спорт мекямча ишленнгенди. Алай клуб болмагъаны себепли, тюрлендирирге тюшгенди. Кесигиз кёргенден, уллу залы барды, алай сабийле бир бирлерин чырмамай, жараула бардырырча, инструментлени салырча окъуна отоулары жокъду. Ол себепден администрацияны отоуундан бирин клубха бергенме. Бюгюнлюкде ары тюрлю-тюрлю кружоклагъа отуздан аслам сабий жюрюйдю. Алай бирден сыйынмагъанлары себепли, кезиу-кезиу келедиле.
Маданият юйню жангыртыргъа кереклисини юсюнден тийишли жерлеге айтылгъанды. Шёндю ол соруула тинтиле турадыла, болмаса, жангы Маданият юйню ишлетирге федерал программагъа кирирге деп турабыз.
Келир заманда администрацияны арт жанында бошуна тургъан талада жалгъан кырдыгы бла футбол майдан ишлетирикбиз. Аны бла бирге амбулаторияны бла межгитни арасында омакъ сквер да къураллыкъды. Аны да проектин хазырлагъанбыз. Жумушларыбыз кёпдюле, аланы тындырыргъа кюреширикбиз.
