Налшык дэт Музыкэ теат­рым иджыблагъэ щагъэ­лъэгъуащ Чайковский Пётр  и «Иолантэ» зы акт хъу оперэр.

Чайковскэм иужьрейуэ итхауэ къалъытэ оперэм хуэ-дэ имыIауэ жаIэ щIэныгъэлI­хэм. Ар ди къэралым и щIы-пIэ куэдым ноби зэрыщагъэувыр а Iуэхум щыхьэт тохъуэ.    Уи нэкIэ плъэгъуа иужькIэ гу­рыIуэгъуэ мэхъу абы режис­сёрхэр дихьэхыу щIелэжьыр. Сыт зэмани цIыхум къыде­кIуэкI гурыгъу-гурыщIэм, зэ­хэ­­щIыкIым, дуней еплъыкIэм теухуащ мы тхыгъэ телъы­джэр.
Герц Генри «Дочь короля ­Рене» и драмэр лъабжьэ зыхуэхъуа оперэр 1892 гъэм Петербург дэт Мариинскэ ­театрым япэу утыку къыщрахьауэ щытащ. Театр Иным ар щыщагъэувар 1893 гъэращ. НэгъуэщI щIыпIэхэм ящыщу ар япэ дыдэу Гамбург (1893 гъэ), абы яужь Копенгаген (1893 гъэ), Стокгольм (1893 гъэ), Мюнхен (1897 гъэ), Венэ (1900 гъэ), Болонья (1907 гъэ), Ослэ (1929 гъэ), Будапешт (1929 гъэ), Люблянэ (1938 гъэ) ща­гъэ­лъэгъуащ.
Совет зэманыр къэунэхуа нэужь 1923 гъэм Ленинград дэт  Оперэ театр цIыкIум япэу щагъэуват. 1940 гъэм Театр Иным абы цIыхушхуэ щеп­лъауэ щытащ. Совет ­Союзым хыхьэ къалэхэу Ереван (1947 гъэ), Одессэ (1952 гъэ), Баку (1954 гъэ), Душанбе (1955 гъэ), Къэзан (1958 гъэ), Ашхабад (1959 гъэ), Алма-Ата (1961 гъэ) щагъэуват оперэр.
2015 гъэм ар икъукIэ дахэу утыку къыщрахьауэ ­щытащ Театр Иным. Ленинград  щIыналъэм хыхьэ Ивангородскэ быдапIэм (2021 гъэ) а оперэм и лIыхъужь нэхъыщ­хьэм и ролыр щигъэзэщIауэ щытащ зи нэхэм ямылъагъу уэрэ­д­жы­IакIуэ цIэрыIуэ Чэныб Нэфсэт. Абы цIыхуу къекIуэ­лIам яфIэтелъыджэ хъуат Нэфсэт и ролыр зэригъэзэ­щIамрэ и макъ гуа­кIуэмрэ.
Оперэ гъуазджэр зы щхьэ­кIэ нэхъ лъагэ зыщIауэ къалъытэ «Иолантэ»-р Налшык дэт Музыкэ театрым щыла­жьэ­­хэми телъыджэу ди пащхьэ кърахьащ.
Театрым и артистхэр илъэс ныкъуэм щIигъукIэ елэжьащ мы оперэм. Абы и режиссёр Дэбагъуэ Роман илъэсипщI ипэкIэ, концерт щIыкIэм иту, ар къалэдэсхэм я пащхьэ ­кърихьауэ зэрыщытар куэ-дым ящIэж къыщIэкIынщ. Абы щыгъуэ Музыкэ театрыр зэрахьэрти, зыхуей хуэзэу бгъэувыну гугъут. Иджы ди республикэм щыпсэухэр опе­рэм зэрыщыту еплъыну Iэ-мал яIэщ. Ар теухуащ Рене пщым ипхъу хьэфизым. Рене (ролыр зыгъэзащIэр Красовский Алексейщ, Сац Наталие и цIэр зэрихьэу Москва дэт ­театрым и артистым) и пхъум и нэхэм зэрамылъагъур пщащэм щабзыщIыну унафэ ищIащи, псоми егугъуу щIа­хъумэ. Пщым и пхъум и ро-лыр Щоджэн СэIихьэт егъэ­защIэ. Абыхэм я уардэунэм зыри щIагъэхьэркъым, хэт щIыхьэми яукIыну унафэ быдэ щыIэщ. 
Илъэс бжыгъэ­кIэ хъыджэбзым кърагъащIэркъым и нэхэм зэрамы­лъагъур, нэхъ пэжу жыпIэмэ, хъыджэбзым ищIэркъым адрей цIыхухэм я нэм илъагъуу. Иолантэ и махуэхэр ­на­с­ы­пы­фIэу, и ныбжьэгъу хъыджэбзхэм яхэсу егъакIуэ. Ауэ гурыщхъуэ ищIу щIедзэ зыгуэр къыщабзы­-щIу. Ио­лантэ зэрынэфым и закъуэкъым имыщIэр, абы жраIэркъым и адэр зэры­пщыр. Хъы­джэбзым дохутыр Iэзэ кърагъэплъам жеIэ Ио­лантэ зэ­­рынэфыр кърагъа­щIэмэ, хъужынкIэ хъуну.    Пхъур хуэ­сакъыу зыхъумэ адэм идэркъым щэхур нахуэ ищIын, мэшынэ и пхъум и щхьэм ­мыгъуагъэ хуихьы­жынкIэ.
Иолантэ зэрынэфыр адэ-кIи къищIэну хъунтэкъым, уа­р­дэунэм къэкIуа лIыхъусэ­жьи­тIыр къэмыхэшамэ. Во­демон лIыхъусэжьым (ролыр Жубоев Джамболэт егъэзащIэ) хъыджэбзыр зэрилъа­гъуу и дахагъэм итхьэкъури, зэ­­­рымыщIэкIэ пэжыр жри-Iащ.
Iуэхур зытетыр къэзыщIа Ио­лантэ фIэщхъуныгъэ егъуэт­ри, и нэ­хэри къоплъэж.
Мы оперэм и гупсысэ нэхъыщхьэр цIыхум и дуней еп­лъыкIэр, лъа­гъу­кIэр и гум къы­зэрыщежьэрщ. Нэм илъа­гъум нэхърэ гум илъа­гъум нэхъ мыхьэнэшхуэ зэ­риIэрщ. ­ИкъукIэ телъы­джэщ Иолантэ и нэхэр къэп­лъэжауэ утыкум къыщихьэ теп­лъэ­гъуэр. Абы  и адэр, Ве­демон, и ныбжьэгъу хъыджэбзхэр, къэзыухъуреихь дуней дахэр япэу илъагъуу аращ. ЦIыху къы­зэ­рыгуэкIхэр ды­зэсэжа дунейм зыщимыгъэнщIу зеплъыхь зи нэхэр къэплъэжа хъыджэбзым.
Оперэм и дирижёрыр ­КъБР-м щIыхь зиIэ и артист Щэбэтыкъуэ Заурщ. И адэ Натбий и Iуэхум пызыща ­щIалэр иджы япэу дирижёру утыку къихьащ. 
«Иолантэ» оперэр балигъ­хэм папщIэ таурыхъ дахэщ, дэтхэнэми гупсысэ къы­зыхихынщ. 
Инэрокъуэ  Данэ.