КIуэкIуэ Валерэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш университетым и щIалэгъуалэр иджыблагъэ хыхьащ мы махуэхэм хэгъэгум щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ щрагъэкIуэкI Iуэхугъуэ дахэм – «Пэрытхэм я зэщIэхъееныгъэм» и щIыналъэ къудамэр къыщызэIуахащ. ЕджапIэм щIэс щIалэгъуалэм Урысей щIэныгъэм и махуэм ирихьэлIэу къыхалъхьа жэрдэмыр Iэтауэ ягъэмэхуэщIащ, зэIущIэ хъарзыни иращIэкIащ.
Зэхыхьэм кърихьэлIащ университетым и ректор Апажэ Аслъэн, КъБР-м щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ и министрым и къуэдзэ Асыкинэ Татьянэ, Сабийхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэ я «Пэрытхэм я зэщIэхъееныгъэ» урысейпсо зэгухьэныгъэм и щIыналъэ къудамэм и унафэщI Шыпш Аслъэн, егъэджакIуэхэр, студентхэмрэ аспирантхэмрэ, студент зэгухьэныгъэхэм я лIыкIуэхэр.
Мы махуэхэм къэрал псом щекIуэкI урысейпсо марафоным ипкъ иткIэ, Сабийхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэ я урысейпсо зэгухьэныгъэм и щIыналъэ къудамэхэм зыхуагъэувыж къалэнхэр щIыпIэхэм щызыгъэзэщIэну IуэхузегъэкIуапIэхэр къыщызэIуах. КъызэралъытэмкIэ, дэтхэнэ зыми пыухыкIауэ и IэнатIэм епха лэжьыгъэ иригъэкIуэкIынущ, абы пыщIа пэхуэщIэхэр (проектхэр) зэрызэхилъхьэным, ахэр гъащIэм зэрыхипщэным хущIэкъунущ. ЗэIущIэр гуапэу ежьащ, адыгэ фащэр къызыщылыдыкI ныбжьыщIитIым я ислъэмейм укъызэщIиIэтэрт, екIуэкI Iуэхугъуэм фIыкIэ зэрыщыгугъыр кърагъэлъагъуэу, мыхьэнэр зэрыратыр къыхэщу. Лъэпкъ макъамэ дахэкIэ ирагъэжьа Iуэхугъуэм фIэхъус псалъэкIэ пищащ Апажэ Аслъэн. Абы зэрыжиIамкIэ, «Пэрытхэм я зэщIэхъееныгъэм» куэдкIэ узыщегъэгугъ, зыщищIыж къалэнхэр гъащIэм хэпща хъумэ, егъэджэныгъэ IэнатIэми, щIэныгъэ лэжьыгъэми, гъэсэныгъэ Iуэхугъуэхэми фIы Iэджэ къызэрырикIуэнум шэч къытрыуигъэхьэркъым.
- Гугъэр гъащIэм щыщщ, жаIэ. Аращ ипэкIэ узыгъэкIуатэр, гуращэхэм утезыгъэлажьэр, хъуэпсапIэхэм уакIэлъэщIэзыгъэхьэр. Ди щIалэгъуалэр жэрдэмщIакIуэщ. Абыхэм я дуней лъагъукIэр иджырей дунейм къригъэкI пшыналъэм и щIэжьыуэу фIэкIа пщIэнукъым – технологием и щэхухэм фIыуэ щыгъуазэщ, бжыгъэр тегъэщIапIэ зыщI щIэныгъэм мыбзаджэу хащIыкI. Я акъылыр етауэ щIэныгъэм ерыщу хэт щIалэгъуалэм узыпэмыплъа гъэщIэгъуэн куэд къехутэ, дунейм къытрегъэхьэ. НапIэдэхьеигъуэкIэ зызыхъуэж дунейм а къэхутэныгъэхэр зэрыхуэлэжьэнур пщIэнукъым, апхуэдизкIэ я щIэщыгъуагърэ мыхьэнэкIэ зэрыиным гу зылъыуегъатэри. «Пэрытхэм я зэщIэхъееныгъэ» урысейпсо зэгухьэныгъэм и къызэгъэпэщакIуэхэр хуейщ апхуэдэ жэрдэмхэр, пэхуэщIэхэр, къэхутэныгъэхэр зэригъэуIуну, зым и щыщIэныгъэр адрейм зэригъэзэхуэжу, зым гу зылъитам адрейр щигъэгъуазэу гукъэкIыр нэщIыса ищIыну, жылагъуэ мыхьэнэ иритыну. НыбжьыщIэхэр зиужь ит Iуэхугъуэхэр къэралым и нэIэ зэрыщIэтыр, гулъытэ хэха зэрахуищIыр хыболъагъуэ егъэджэныгъэ IэнатIэм зэ щхьэкIэ хуэмыгъэкъарууну жэрдэмхэмкIэ ар щIэгъэкъуэн хъуну зэрыхуэхьэзырым. Ди еджапIэм щIэс ныбжьыщIэхэм щIэныгъэми еджэныгъэми зэфIэкIыфI щагъэлъагъуэ, Iэджэ гукъэкIи яIэщ, дунейпсо икIи урысейпсо утыкухэм ехъулIэныгъэфIхэр щызыIэрагъэхьащ. Зэгухьэныгъэм и гъуэгум теувэмэ, я гуращэхэр унэтIа хъуну, гъуэгу ягъуэтыну къысщохъу. Зыщывмыгъэгъупщэ - гуращэ зиIэхэращ жыжьэ кIуэфынур. Зэгухьэныгъэм и щIыналъэ къудамэр гъуэгу махуэ теувэну си гуапэщ», – жиIащ Апажэ Аслъэн.
Шыпш Аслъэн къыхигъэщащ Къэбэрдей-Балъкъэрыр мэкъумэш Iуэхугъуэхэм нэхъ епхауэ зэрыщытыр, абы и зыужьыныгъэм хэгъэгум и щыIэныгъэр зэрепхар. «Мы еджапIэм щIэс щIалэгъуалэм къыхаха IэщIагъэр цIыхур нэхъ зыхуэныкъуэ, абы и псэуныгъэр лъэныкъуэ куэдкIэ зэпха IэнатIэщ. Махуэ къэс жыхуаIэм хуэдэу, мэкъумэш щIэныгъэхэмкIэ зы щIэщыгъуэ гуэр къэзыхутэ щIалэгъуалэм я хъыбар къоIу, ар щIэныгъэ дунейм хьэлэмэт къазэрыщыщыхъум епха псалъэмакъ гуапэхэр къытлъоIэс. ЩIэныгъэ IэнатIэм къыщыхэжаныкIахэм я лэжьыгъэр щIыналъэм и жылагъуэ-экономикэ псэукIэр езыгъэфIакIуэ защIэщ, къакIэлъыкIуэну ныбжьыщIэхэм унэтIакIуэ нэс зэрахуэхъунуми шэч хэлъкъым. Апхуэдиз гукъэкIрэ жэрдэмрэ зиIэ щIалэгъуалэр псоми ди зэхуэдэ къалэнхэмрэ мурадхэмрэ телэжьэну зэрызэкъуэувэр, ди зэгухьэныгъэм къыхыхьэну гупыж зэращIар къызэрымыкIуэу гуапэщ. Аращ «Пэрытхэм я зэщIэхъееныгъэ» урысейпсо зэгухьэныгъэр зытелэжьэнур, аращ абы и щIыналъэ къудамэхэри зыхущIэкъунур», – жиIащ Шыпш Аслъэн.
- ГъащIэм и пIалъэ зыщIэ, дыщыпсэу щIыналъэм и щхьэхуэныгъэхэм фIы дыдэу щыгъуазэ щIалэгъуалэ гупщ ди зэщIэхъееныгъэм къыхыхьэр. Абы гушхуэныгъэ къытхелъхьэ, ди мурадхэр къызэрыддэхъунуми шэч къытедмыхьэжу дещI. Ди лъэныкъуэкIэ къыхэфлъхьэ жэрдэмхэмрэ пэхуэщIэхэмкIэ щIэгъэкъуэн дыхъунущ. IитIыр зэрыщIэмэ, зэротхьэщI, жаIэ. Абы хуэдэу, лъэныкъуитIыр дызэкъуэувэмэ, зы гуращэм ерыщу дытелажьэмэ, дунейр къытхуэхьэхунущ. ФефIэкIуэну си гуапэщ, – жиIащ Асыкинэ Татьянэ.
ЗэIущIэр IыхитIу зэхэтащ: къэпсэлъэныгъэрэ гъэлъэгъуэныгъэу. Зэхуэсым къеблэгъа хьэщIэхэм я къэпсэлъэныгъэхэр зэфIэкIа нэужь, мэкъумэш университетым щеджэхэм я зэфIэкIхэр утыку къыщащI, зи ужь ит пэхуэщIэхэр щагъэлъагъуэ лэжьыгъэ унэтIыныгъийкIэ екIуэкIащ: еджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ, IэщIагъэмрэ технологиемкIэ, волонтёр лэжьыгъэмкIэ, тхыдэ щIэжымрэ хэкупсэ лэжьыгъэмкIэ, дыкъэзыухъуреихь дунеймрэ щIыуэпсыр хъумэнымкIэ, туризмэмрэ зыплъыхьакIуэмкIэ, спортымрэ Iэпкълъэпкъым зезыгъэужь щэнхабзэмкIэ, лэжьыгъэмрэ IэщIагъэмкIэ.
Сабийхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэ я «Япэ итхэм я зэщIэхъееныгъэ» урысейпсо зэгухьэныгъэр 2022 гъэм дыгъэгъазэм и 18 - 20-хэм Мэзкуу щекIуэкIа Урысейпсо щIалэгъуалэ зэхуэсым къыщызэрагъэпэщауэ щытащ. Абы щыгъуэ зэщIэхъееныгъэр зытелэжьэну унэтIыныгъэ 12-рэ лъапIэныгъэ 11-рэ яубзыхуауэ щытащ. Абыхэм ящыщщ, псалъэм папщIэ, «ФIымрэ захуагъэмрэ», «Унагъуэ лъэщ», «Псэкупсэ гъэсэныгъэ», «ГъащIэмрэ цIыхум и пщIэмрэ» жыхуиIэхэр. Зэхуэсым хэтхэм нэхъыщхьэу къалъыта Iуэхугъэхэм ящыщщ «ЦIыхуу щытын», «Сыт щыгъуи зэкъуэтын», «ИпэкIэ кIуэн», «Япэ итын» жэрдэмхэр.
ШУРДЫМ Динэ.