12 декабрь – Россей Федерацияны Конституциясыны кюню

Къачан тохташдырылгъанды

Россей Федерацияны Конституциясы - къыралны баш магъаналы  норматив право документи -  битеу халкъны къол кётюрюую бла  1993 жылда 12 декабрьде къабыл кёрюлгенди. Андан кечирег а, 1994 жылда 19 сентябрьде, РФ-ни Президенти Борис Ельцинни указы бла, ол кюн къырал байрамча тохташдырылгъанды.

Нени юсюнден жазылады
Россейни жангы Конституциясы  къырал властьны баш органларыны къуралыууна тюрлениуле кийиргенди. Анда властьланы бёлюуню жорукълары бегитилгендиле, Россейни федератив къуралыуун игилендириуню жолунда алгъа магъаналы атлам болгъанды. Конституцияны мардалары тюзюнлей хайырланырча къыралыбызны тарыхында биринчи кере этилгенди. Ол а не магъананы тутады -  бизни къыралыбызны хар инсаны да, Конституциядагъы мардалагъа таянып, кесини эркинликлерин къоруулаяллыкъды. Сюд эмда башха къырал органла уа  ишлеринде, оноуларында да бек алгъа Баш законну мардаларын башчылыкъгъа алыргъа борчлудула.

Конституцияны баш юридический кючю барды. Алай эсе уа, къыралда къабыл кёрюлген битеу законла да анга келиширге керекдиле.
Конституциягъа эмда анда жазылгъан жорукълагъа бузукълукъ этилмезлерине Россей Федерацияны Президенти жууаплыды.

 Тюзетиуле

Конституция биринчи кере къабыл кёрюлгенден бери анга  бир ненча тюзетиу кийирилгенди. Бек ахыр тюрлениу къыралны башчысы бла байламлыды. Анга кёре, Россей Федерацияны президенти  алты жылгъа  (алгъын а 4 эди), Къырал Дума да беш жылгъа (алгъын 4 эди)  айырыладыла.

2014 жылда Конституциягъа тюзетиуле РФ-ни Баш сюдю бла Баш арбитраж сюдю бирикдирилгенлери, Кърым эмда федерал магъаналы Севастополь шахар Россей Федерациягъа къошулгъанлары эмда федерал сенаторланы институту тохташдырылгъаны бла байламлы кийирилгендиле.

2020 жылны жайында уа Баш законнга бютюн магъаналы тюрлениуле  этилгендиле. Ала къыралны башчысына, правительствону къауумуна, тюрлю-тюрлю даражалы къырал къуллукъчулагъа этилген излемле бла байламлы эдиле. Ол тюзетиуле къыралны инсанларыны аллында социал борчларын бегитгендиле, парламентни полномочияларын тюрлендиргендиле, федерал тийрелени сатаргъа  жарамазлыгъын тохташдыргъандыла, орус тилни статусун белгилегендиле, халкъла аралы законодательство Россейни Конституциясына чюйре келген заманда, миллет законодательство сайланырча этгендиле.

Тюзетиулеге кёре,  Россейни Къоркъуусузлугъуну советин бла Къырал советин президент кеси къурайды. Путинни башламчылыгъы бла кийирилген тюрлениуледен бири уа  бир-бир къуллукъчулагъа, ол санда къырал башчыгъа да, эки гражданствогъа эмда тыш къыраллы банклада ахча тутаргъа эркинлик бермейди.

Солуу кюнмюдю

Россейни Конституциясы къабыл этилгенли 12 жылны ичинде 12 декабрь солуу кюннге саналгъанды. 2005 жылдан бери уа ол ишчи кюннге саналып келеди. Алай а аны къыралны сыйлы байрамларыны санына къошхандыла.

Къалай байрамлайдыла

Конституцияны кюнюн къыралыбызны битеу  жерлеринде, ол санда Къабарты-Малкъар Республикада да, кенг халда белгилейдиле. Ол кюннге жораланып тюрлю-тюрлю къууанчлы жыйылыула, концертле,митингле, «тёгерек столла», тюбешиуле  бардырыладыла. Аланы кезиулеринде уа айырмалы ишлеген юристлени бла судьяланы саугъалайдыла. Андан сора да, ол кюн инсанланы приёмгъа алыу ахшы тёреге айланнганды. Аллай тюбешиуледе власть органланы келечилери къыралны жамауатыны сорууларына жууапла бередиле.

Дагъыда бир иги тёре: 12 декабрьде 14 жыллары толгъан  россейлилеге паспортларын  къууанчлы халда бередиле.

Бу сейирди                                              

РФ-ни Конституциясы ал сёзден, эки бёлюмден, он башдан, 137 статьядан къуралады. 90 жылны ичинде къыралыбызда тюрлю-тюрлю беш конституция алышыннганды.

Конституцияны эки экземпляры космосда окъуна болгъандыла – 1999 жылда «Мир» орбиталы станцияда эмда 2005 жылда - МКС-де. Сёз ючюн айтханда, Баш законну биринчи кере орбитагъа къыралны белгисича угъай, керек болуп чыгъаргъандыла. Космонавт Сергей Авдеевни юридический жаны бла билим алыр мураты бар эди да, ол окъургъа кирирге хазырланыр ючюн документни текстин тилегенди. Саулай  да конституция космосда 329 кюнню тургъанды.

Не сейири, РФ-ни Конституциясыны текстинде политика айтымлада тыш къыраллы сёзле жокъдула ("парламент", "импичмент" эмда "сенатор" дегенча).

Текуланы Хауа хазырлагъанды.