Къэбэрдей-Балъкъэрри абы и къалащхьэ Налшыки къалъытэ къэралпсо мыхьэнэ зиIэ курорт щIыналъэу. Къалэ курортхэм нал щIыкIэу къадокIуэкI Iуащхьэ лъагэхэр. Абыхэм ар щахъумэ жьапщэшхуэхэмрэ борэнхэмрэ. ЩхъуантIагъэкIэ, хьэуа къабзэрэ дыгъэ нурымкIэ Тхьэр къыхуэупсащ Налшык и щIыуэпсым. Абы и щабагъым дэщIыгъущ минерал зэмылIэужьыгъуэхэр зыхэлъ псы хущхъуэ къыщIэжыпIэхэр, узыфэ куэдым япэувыф ятIэ хьэлэмэтыр.
А псори я Iэдэжу, Налшык санаторэхэм щоIэзэ гум, псантхуэм, къупщхьэм, лъатэм, тхьэмщIыгъум – цIыхум и Iэпкълъэпкъым и дэтхэнэ Iыхьэми епха узыфэхэм. Зы илъэси къанэркъым абыхэм цIыху минхэм зыщамыгъэпсэхуу, я узыншагъэр щрамыгъэфIакIуэу. Зэ нэхъ мыхъуми Налшык и курортхэм щыIам абы къытримыгъэзэн лъэкIыркъым, апхуэдизу гум дохьэ, псэми йохуэбылIэ абы и щIыуэпсри.
ЦIэрыIуэщ Налшык и Долинскыр. Абы и къежьапIэр хьэлэмэтщ. Тхыдэ дэфтэрхэм къызэрыхэщымкIэ, Долинская Екатеринэ Пётр и пхъум Налшык и Iэшэлъашэм I886 гъэм къыщызэригъэпэщауэ щытащ щIым щелэжь зэгухьэныгъэ цIыкIу. ОбщинэкIэ зэджэ ар илъэситI къудейщ зэрызэхэтар, арщхьэкIэ ар здэщыIа щIыпIэм япэщIыкIэ «Долинскэм и къутыр»-кIэ, Долинск жылэ, иужькIэ «Долинск курортхэр» хъуащ. Апхуэдэу щIыпIэр зи нэIэм щIэта бзылъхугъэм и цIэр къэралпсо цIэрыIуагъ зыгъуэта зыгъэпсэхупIэм игъуэтащ.
ХХ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм хэпщIыкIыу зиужьащ Долинск. Бгъэдэлъ щIыуэпс къулеягъым и хъыбарыр къэралым щызэбгрыкIати, абы зыщагъэпсэхуну, зыщагъэхъужыну къакIуэрт Москва, Санкт-Петербург, нэгъуэщI къалэшхуэхэм щыпсэухэр. Языныкъуэхэр щIыпIэм къэнэжырти, абы псэупIэхэр щаухуэрт.
Илъэсым хуэзэу Долинск абы щыгъуэ зыщагъэпсэхурт цIыху миным нэсым. Дэфтэрхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, Налшык и курортхэм къэкIуэрейуэ щытащ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ Шаляпин Фёдор, композитор щэджащэ Балакирев Мили. Тезыр пшыныжыпIэу къалъытэ Кавказым I900 гъэм къагъэкIуауэ щытащ урыс узэщIакIуэ, сурэтыщI Iэзэ Алёхин Митрофан. Бгырыс сабийхэр сурэт щIыным, черчением илъэс зыбжанэкIэ хуригъэджащ Алёхиным. А лъэхъэнэм абы итхауэ щытащ Налшык и щIыпIэ дахэхэр къызэрыщ сурэт екIухэр.
А лъэхъэнэращ зыхуэзэр урыс, украин тхакIуэ цIэрыIуэ Вилинская Мариерэ (Вовчок Марко) абы и щхьэгъусэмрэ Долинск къутырым псэупIэ унэ щыщаухуар. Белая Речкэ (ПсыкIэху) Iуфэм ут унэм и хъуреягъыр пхъэщхьэмыщхьэ жыг хадэт, и гупэр удз гъагъэ зэмылIэужьыгъуэхэр щыгъэтIыса пщIантIэ дахащэт. Гъунэгъухэми сыткIэ ящIэнт лъапсэ екIур зыухуа бзылъхугъэр Верн Жюль и тхыгъэхэр зэзыдзэкIа, Тургенев Иван, Шевченкэ Тарас, Герцен Александр сымэ я ныбжьэгъу пэж тхакIуэ цIэрыIуэр арауэ. I907 гъэм Марко дунейм ехыжащ икIи и лъапсэм ит кхъужьеишхуэм и щIагъым щыщIалъхьэжащ. I956 гъэм тхакIуэ цIэрыIуэм и лъапсэр фэеплъ музей ящIащ, иужькIэ абы и пщIантIэм дагъэуващ Налшык и щIыпIэхэр фIыщэу зылъагъуу псэуа бзылъхугъэм и фэеплъ.
Апхуэдэ щIыпIэ цIэрыIуэхэмкIэ къулейщ совет зэманым зыужьыныгъэ ин зыгъуэта Долинскыр. Абы гъэ псом щылажьэу щытащ санаторэхэр, пансионатхэр, санаторэ-профилакторэхэр, курорт поликлиникэр, бальнеофизиотерапевт зэгухьэныгъэр, псырэ ятIэкIэ цIыхухэм щеIэзэ IуэхущIапIитI, Узыншагъэр зэфIэзыгъэувэж физкультурэм и уардэунэ, псы хущхъуэ ефапIэ зэпэщ, курорт гуэлрэ зыгъэпскIыпIэ екIурэ. Курортыр къызэрагъэпэщауэ щытащ ультразвук, эндоскопие, нэгъуэщI иджырей техникэкIэ.
ЗыгъэпсэхупIэхэм ящыщ куэд зэрагъэпэщыжащ иджыпсту икIи абыхэм илъэс къэс йокIуалIэ зи узыншагъэм кIэлъызыгъэплъыну хуей, ди щIыналъэми хамэ щIыпIэхэми щыщ балигъхэри сабийхэри. Къалэм, республикэм я зэIузэпэщыныгъэр къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ Налшык и курортхэм адэкIи зегъэужьыным. Аращ а унэтIыныгъэм КъБР-м и унафэщIхэм гулъытэшхуэ щIыхуащIри.
КЪАРДЭН Маритэ.
