Израилым ис адыгэхэр сыткIи щапхъэщ щыпсэу къэралым щызекIуэ хабзэхэм хуэпэжу зэрыщытымкIэ. Абыхэм Израилыр ефIэкIуэным хуащI хэлъхьэныгъэр мащIэкъым, апхуэдэуи ар бийм щыхъумэнымкIэ яIэ зэфIэкIри цIыкIукъым. Ар къыхагъэщ Израилым и къулыкъущIэхэм. Иджыпсту а къэралым зыхъумэжыныгъэмкIэ и дзэми, полицэми, шынагъуэншагъэмкIэ къулыкъущIапIэми щыIэхэм я процент 95-р адыгэ цIыхухъухэращ.
Кавказым къикIыу Палестинэ жыжьэм
Япэ дыдэу шэрджэсхэр КъуэкIыпIэ Гъунэгъум къыщыщыщIидзар XVIII-нэ лIэщIыгъуэрщ. Шэрджэсхэм къахэкIа мысыр сулътIан Къалэун тэтэр-монголхэм я деж гъэру адыгэ мин I2 къыщищэхужри, ахэр хэту дзэ щхьэхуэ къызэригъэпэщауэ щытащ.
Нобэрей журт къэралыгъуэм адыгэ жылагъуэ зэрыщыIэр сэ къыщысщIар илъэс зыбжанэ и пэкIэщ. Абы щыгъуэм Налшык сыкIуауэ срихьэлIауэ щытащ I763 - I864 гъэхэм екIуэкIа Кавказ зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъ пэкIу щIыпIэ стадионым щрагъэкIуэкIыу. Тхыдэм ар къыхэнащ нэхъ кIыхьлIыхь дыдэу икIи лъыгъажэшхуэ щекIуэкIа зауэу. Тхыдэджхэр «лъэпкъгъэкIуэдкIэ» зэджэ Кавказ зауэм адыгэ куэдым я щхьэр халъхьащ, абы щыгъуэм мелуани 3-м нэсу щыта шэрджэсхэм ящыщу псэууэ къэнар цIыху мини I00-м нэблагъэщ, минхэм хэкур ябгынащ. Абыхэм ящыщу языныкъуэхэр Палестинэм и щIыналъэ щхьэхуэм къыщыхутащ, I948 гъэм Израилыр къызэрагъэпэща иужь, ар а къэралыгъуэм хиубыдащ. Балканымрэ КъуэкIыпIэ Курытымрэ зыхыхьэ щIыналъэшхуэм и тепщэу зэман куэдкIэ щыта Уэсмэн империем щIыпIэм щыпсэухэм дзыхь яхуищIыщэртэкъым - ар Болгариемрэ Сербиемрэ щыщ славянхэмрэ КъуэкIыпIэ Гъунэгъум къикIа хьэрыпхэмрэт. Абы къыхэкIыу тыркухэм а щIыхэм Кавказым икIахэр, дзэм къулыкъу щащIэну къалэну зытралъхьахэр, зэрырагъэтIысхьэным хущIэкъурт.
ФщIэн папщIэ мыбдежым гу лъывэдгъэтэнут: Тыркум адыгэу мелуани 7, Сирием - мини I20-рэ, Иорданием - мин 80 щопсэу. Апхуэдэу щытми, тыркухэм шэрджэсхэми, къапщтэмэ курдхэми, хуитыныгъэшхуэ иратыркъым. Абы и лъэныкъуэкIэ Сирием щыпсэу адыгэхэм я Iуэхухэр куэдкIэ нэхъыфIщ. А къэралым щыпсэу адыгэ куэдым дзэми шынагъуэншагъэмкIэ IуэхущIапIэхэми къулыкъу лъагэхэр щаIыгъщ. Псом хуэмыдэу адыгэхэм пщIэшхуэ щаIэр Иорданиерщ. Ахэр Хьэшимит пащтыхьыгъуэм и хъумакIуэ къэмылэнджэжхэщ.
Израилым шэрджэсхэр щопсэу Галилее Ищхъэрэм хыхьэ къуажитIым: I876 гъэм къэунэхуа Кфар-Камэрэ I880 гъэм къызэрагъэпэща Рихьэниерэ. Иерусалим ущыкIуэкIэ щыс Абу-Гош къуажэ цIыкIуми щопсэу шэрджэсхэр, абыхэм ящыщ куэдым я къуэпсхэр къыщежьэр фIы дыдэу ящIэж.
Абу-Гош жылэм и унафэщI Джабер Сали Израилми абы и гъунэгъу хьэрып къэралхэми пщIэшхуэ щызиIэ цIыхущ. Абы къызэрилъытэмкIэ, Израилым щыIэ шэрджэс жылагъуэм мыхьэнэшхуэ игъэзэщIэфынущ журтхэмрэ хьэрыпхэмрэ нэхъ гъунэгъу зэхуэщIынымкIэ. Мы зэманым Израиль къэралыгъуэм зэрицIыхум щыхьэт техъуэ тхылъхэр яIэщ шэрджэс мини 4-м щIигъум. Апхуэдэ хъыбарыр итщ мыбы къыщыдэкI кавказ е, нэхъ пэжу жыпIэмэ, бгылъэ щIыпIэхэм щыпсэу журтхэм я Iуэху еплъыкIэхэр къыщагъэлъагъуэ «Кавказ газетым».
Езы журтхэр лIэщIыгъуэкIэрэ Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я джабэм кIэщIэсу зы къалэм, зы къуажэм щыпсэухэу къэгъуэгурыкIуащ. Языныкъуэхэм мыхэр куржыхэм хагъэгъуащэ, ауэ иужьрейхэр я бзэкIи я хабзэкIи зыщыщыр журт лъэпкъым и нэгъуэщI лIакъуэщ. Налшык къалэ щыпсэу журтхэм, хабзэ яхуэхъуауэ, КолонкэкIэ зэджэ хьэблэр хэщIапIэ ящIырт. Абы къыхэкIыу а хьэблэм Еврей КолонкэкIэ еджэу щIадзащ. Къыхэгъэщыпхъэщ мыбдеж ахэр я гъунэгъу муслъымэнхэм дакъузэу зэи зэрыщымытар. Абы и щыхьэтщ Израилым къыщыдэкI «Кавказ газетым» адыгэхэм ятеухуауэ къытехуауэ сызрихьэлIауэ щыта тхыгъэр, «НэгъуэщI дин зыIыгъ ди къуэшхэр» псалъащхьэр зиIар.
- Израилым и щхьэхуитыныгъэм папщIэ зауэ щригъэкIуэкIым адыгэхэр а къэралым и ныпым щIэуващ. Абы щыгъуэм, I948 гъэм, мин 650-рэ фIэкIа мыхъу журтхэр мелуан 30-м нэблагъэ хьэрыпхэм япэщIэтащ. Апхуэдэу щытми, Израилым щыпсэу шэрджэсхэр зи лъэныкъуэ хъуар журтхэрщ, я кIуэдыпIэр абы къикIынкIэ шынагъуэ щыIа пэтми. Ауэ ар абыхэм гукIи псэкIи къащта унафэт, - апхуэдэ и гукъэкIыжхэмкIэ «Эхо планеты» журналым и корреспондентым дэгуэшащ Кфар-Камэ и шэрджэс жылагъуэм и нэхъыжьыфI ГъуэркIуэжь Аднан.
Зэрахьэ динкIэ адыгэхэр муслъымэн-суннитщ, абыхэм ящыщу япэ илъэсхэм Израилым и дзэм къулыкъу щызыщIэну кIуэр зыщIырт. I957 гъэм шэрджэс жылагъуэм и пашэхэм Израилым и Правительствэм лъэIукIэ зыхуагъэзащ я щIалэгъуалэми хабзэм къызэригъэувым тету къэралым ЗыхъумэжыныгъэмкIэ и дзэм къулыкъу щащIыну хуит ящIыну. ИкIи апхуэдэ хуитыныгъэ къратащ. Абыхэм я щIалэхэр сэлэт хахуэу къалъытэ. Нэхъыбэу абыхэм къулыкъу щащIэр гъунапкъэхъумэ дзэмрэ шынагъуэншагъэмкIэ IуэхущIапIэхэмрэщ. Сыт Израилым щыпсэу адыгэхэр журтхэми хьэрыпхэми псалъэмакъыншэу щIадэпсэуфыр? Мыр Iуэху тыншкъым, журт-хьэрып зэпэщIэувэныгъэхэр нэхъыбэу къызыхэкIыр зэрахьэ дин и лъэныкъуэкIэ щыIэ зэщхьэщыкIыныгъэхэрауэ къызэралъытэм тепщIыхьмэ. Израилым щыпсэу, адыгэ генерал Тхьэукъуэ Шаукъи къызэрилъытэмкIэ, а зэпэщIэтыныгъэхэм дин лъабжьэ яIэу зэрыжаIэр щхьэусыгъуэншэщ. «ЛъэпкъитIыр зы щIы кIапэ щхьэкIэ зэныкъуэкъуу аращ, - жеIэ Шаукъи. - Псалъэм папщIэ, дэ, адыгэхэм, хьэрыпхэм хуэдэу муслъымэнхэм, мы щIыналъэм Шэрджэс къэралыгъуэ къыщызэдгъэпэщыну дыхуежьатэмэ, занщIэу хьэрыпхэми журтхэми я жагъуэгъуу дыкъалъытэнут». Генерал Тхьэукъуэм шэч къытрихьэркъым, щыпсэу щIыналъэм и хабзэхэр къызэпызымыуд адыгэхэм хьэрыпхэми журтхэми пщIэшхуэ къызэрыхуащIым. Рихьание дэт школым и унафэщI Шагудж Адидэ адыгэхэми журтхэми я гъащIэ къекIуэкIыкIар зэщхьу къелъытэ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ «а лъэпкъхэм я бынхэр дуней псом щикъухьащ». Абы зэрыжиIэмкIэ, зи гъащIэр зэщхь лъэпкъхэр зэи зэбий хъунукъым. Израилым щыIэ шэрджэс къуажэхэр сыт и лъэныкъуэкIи зыхуей хуэгъэзащ, абы екIуалIэ гъуэгухэри тэмэмщ. Жылэм дэтщ мэжджыт дэгъуэ. Кфар-Камэ дэт мэжджытым и Iимамыр дзэм къыхэкIыжа подполковникщ. Адыгэ къуажитIми щыпсэухэм я унэхэр инщ, хуитщ, еджапIэхэмрэ сымаджэщхэмрэ Тель-Авив дэтхэм къакIэрымыхуу зыхуей хьэпшыпхэмрэ IэмэпсымэхэмкIэ къызэгъэпэщащ. Нобэ Израилым щыпсэу адыгэхэм Кавказ Ищхъэрэм щыпсэу я лъэпкъэгъухэм пыщIэныгъэ хуаIэщ. Рихьэниерэ Кфар-Камэрэ дэт школхэм сабийхэм я анэдэлъхубзэр щадж. Дзэм къыхэкIыжа майор Хъун Шэукъи зи унафэщI «Iуащхьэмахуэ» адыгэ лъэпкъ ансамблым Израилым и гимным и мызакъуэу, Къэрэшей-Шэрджэсым ейри жеIэ, мыпхуэдэ псалъэхэмкIэ къыщIидзэу: КIэншэу срогушхуэ си Хэкужьым! Уахътыншэщ Iуащхьэмахуэ къыпих нэхур. ЗыпэсщIын щымыIэу, Псыжьи и толъкъунхэм ирахьэх псыпыхур!
ГъуэркIуэжь Аднан къыхегъэщ Къэрэшей-Шэрджэсым и мызакъуэу, Адыгейри Къэбэрдей-Балъкъэрри я хэкужьу къызэралъытэр.
СССР-р къутэжа иужь Израилым щыпсэу адыгэхэм къахэкIащ хэкужьым игъэзэжын хъуэпсапIэ зиIа. Ауэ иужьрей илъэси I0-м зи щIыналъэр зэзыгъэгъуэтыжар цIыхуи 4 къудейщ. ГъуэркIуэжь Аднан къызэрилъытэмкIэ, абы и щхьэусыгъуэр хамэ къэрал щыпсэу адыгэхэр Кавказым итIысхьэжыныр урысей къулыкъущIэхэм зэрыдамыIыгъырщ, а Iуэхум ахэр зэрытрамыгъэгушхуэрщ. Урысейм и цIыхуу узэрыщытымкIэ тхылъыр къыдэпхыныр Iуэху тыншкъым. Апхуэдэу щытми щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэр аракъым. Израилым щыпсэу адыгэхэр фIы дыдэу мэпсэу. Урысейм къэкIуэжа иужь, апхуэдэ псэукIэ мыбдеж щахузэгъэпэщыжкъым. ИтIани, дауэ мыхъуми, абыхэм къызыхэкIа лъэпкъымкIэ яIэ гушхуэныгъэр куущ, инщ. Куэдрэ къохъу щIалэхэр Адыгэ, Къэрэшей-Шэрджэс, Къэбэрдей-Балъкъэр республикэхэм, Шапсыгъым кIуэурэ щхьэгъусэу адыгэ пщащэхэр абыхэм щраш. Хэкужьым я къуэпсым зыщрагъэукъуэдиижыныр куэдым я хъуэпсапIэу къонэ. «Си щхьэгъусэмрэ си бынхэмрэ къыздаIыгъатэмэ, - жеIэ ГъуэркIуэжь Аднан, - си адэжьхэм я щIыналъэм нобэтэкъым сыщыкIуэжынур, атIэ дыгъуасэт…»
ГЕЛЬМАН Захар. «Эхо планеты» журнал.
