Хаджиланы Даниялны сурат коллекциясы эки мингден озгъанда да, ол художниклени къалай ишлегенлерин сюзгенлей, жангы суратчылагъа, аланы къол ызларына сейир этгенлей тургъанды. Искусстволаны эм илмуланы Петровская академиясыны член-корреспонденти, бизни сыйлы тенгибиз дуниясын алышханлы бу кюнледе жыл толгъанды.
Боладыла жерлерин бир инсан да алалмазлыкъ, изленип тургъан, кетгенлерини ачыуу селеймеген адамла. Даниял аладанды. Ариу, акъыллы, фахмулу, башхалагъа ушамагъан инсан къойгъан сурат байлыкъ музей болур деп барыбыз да ышанабыз.
Искусствогъа
берилиую
Белгилисича, Хаджи улуну суратларына бир кере фатарында, экинчи кере Культура юйде, быргъыла атылып, суу тёгюлген эди. Ол заманда «Эльбрусские новости» район газетни баш редактору Газаланы Зухра: «Суратланы редакциягъа келтир, уллу залда кёрмючле къурарса, къалгъанларын а бош отоугъа жыяйыкъ», - дейди. Даниял бу газетде баш редакторну орунбасары болуп ишлегенди.
Ол тюз оноу болгъанды. Редакциягъа туристле келселе, коллекционер алагъа суратланы эм суратчыланы юслеринден толу хапар айта эди, бусагъатда ол жумушну Зухра толтурады. Даниял бла Зухра татлы тенгле эдиле, бир бирлерине билеклик этип тургъандыла. «Бир жюрек къыйыным болса неда ишде чырмаула чыкъсала, эрттенликде келип Даниялны кабинетинде кёрсем, биле эдим: хар зат да тап боллукъду. Чексиз халал, таза ниетли адам эди», - дейди ол аны эсгере.
Жашы Хасан айтханнга кёре, Даниялны суратлары сакъланырыкъдыла, аны къой да, Огъары Бахсанда Хаджиланы тукъум жерлеринде музей ишлер мурат барды. Ол энчи иели музей боллукъду. Битеу Минги тауну тийресине солургъа келген туристле баргъан жолну къыйырында ишленирикди ол мекям. Даниял суратларын букъдуруп тутмай эди, халкъ кёрсе сюе эди, Москвада, Санкт – Петербургда, Нальчикде, Пятигорскда,Кисловодскда ол къурагъан кёрмючле къараучуланы эслеринде къалгъандыла.
Огъурлу
байламлыкъла
Не букъдурур кереклиси барды, хар суратчыны да кюн сайын столда гыржыны болмайды. Алай аны ючюн ала суратлау искусствону дуниясындан кетмейдиле. Аллай керти суратчылагъа Даниял токъсанынчы жыллада къолундан келгенича болушханды. Дунияларын алышханланы суратларыны къадарларына да эс бургъанды.
Сёз ючюн, Курданланы Валера ёлгенден сора, аны чыгъармачылыкъ байлыгъы юлюш-юлюш адамлагъа, организациялагъа чачылгъан эди. Артда уа ала подваллада, халжарлада чирип, къайда болса да атылып тургъанларын адамла жер-жерден Даниялгъа сёлешип билдире эдиле. Хаджи улу аланы барысын да жыйгъанды, тазалагъанды, ариулагъанды, реставрация этдиргенди. Курданланы Валераны чыгъармалары Даниялны хайырындан жангыдан жашап башлагъандыла. Ненча суратчыгъа болушханды Даниял – аны бир Аллах биледи.
Коллекционер Россейни музейлери бла да шуёхлукъ жюрюте эди, 2017 жылда Елабуга шахарда тарых-архитектура музейге Занкишиланы Ибрагимни эм Умар Межевни суратларын саугъалагъан эди. Бек башы уа, къарачай-малкъар халкъны суратчыларыны чыгъармачылыкъларын Россейде белгили этиуге, кёргюзтюуге къыйын салгъанды. Тырныаууз – сейирлик шахарды, анда суратчыла бек кёпдюле, барысы да Даниялгъа сый-хурмет этгендиле, кеслерини адамларына санагъандыла. Россейни искусствоведлери да бу гитче шахаргъа терк-терк келе эдиле – Даниялгъа. Ма алай жаланда бир адам бу дунияны башха тюрлю этип кетгенди – халаллыракъ, ачыгъыракъ. Даниялны тёгеригинде кёп миллетлени адамлары бар эдиле. Аланы барысын да искусствогъа сюймеклик бирлешдиргенди.
-Быйыл Даниялны жашы Хасан апрельде Тырныауузда болаллыкъ тюйюлдю, алай, Аллах айтса, Даниялны жыллыгъына сентябрьде жыйыллыкъбыз, редакцияда кёрмюч да къураллыкъды, Москвадан, Санкт-Петербургдан эм башха шахарладан тенглери да келликдиле, - дегенди Газаланы Зухра.
Жашау тамалы
Даниял Къазахстанда Чемалган элде туугъан эди. Юч къарындаш бла юч эгеч бола эдиле. Битеу малкъар халкъ бла бирге 1957 жылда ата-бабаларыны жерлерине къайтадыла, Элбрус районда тохташадыла. Сегиз классны бошап, Тырныауузда вольфрам-молибден комбинатха токчуну сохтасы болуп киреди. Ингир школда он классны бошап, Ленинградда финанс-экономика институтда окъуп башлайды.
Бир жол а Эрмитажны къатында ётюп баргъанынлай, токчу керекди деп жазылгъан къагъытны кёреди да, ишге тохташады. Эрмитажда уа суратла, туристлеге искусствону юсюнден айтхан искусствоведле… Артда Даниял Этнографияны музейинде, Орус музейде да ишлегенди токчу болуп. Солуу кюнлеринде окъуна музейлерине ашыгъа эди – суратлагъа тансыкъ болуп.
Институтну бошап, Тырныауузгъа къайтса, анда уа Гуданаланы Борис, Анахаланы Матгерий, Масхут Каранашев, Виктор Соловьёв, Александр Поляков, Будайланы Сюлемен, Николай Ефименко…Ким биледи, Тырныауузда жашамаса, ол коллекционер да болмаз эди.
Къарындашы Ануар сабий жылларында таулада къойла кютюучюлерин эсгереди. «Даниял къара ишни эбин биле эди, сабийлигибизден да биз ишлеп ёсгенбиз. Ол къойчулагъа, малчылагъа сый бергенди, къартла, сабийле бла да сёлеше билгенди. Къара танымагъанла, академикле да бар эдиле анга жууукъ адамларыны араларында», - дейди Ануар.
Баш къыйматлары
-Даниялны не дачасы, не машинасы жокъ эди. Ол ёмюрюнде байлыкъгъа итинмегенди, битеу ахчасына суратла ала эди, - дейди Ануар.
Искусстволаны эм илмуланы Петровская академиясына кирген Сергей Миненков бла Сергей Левандовский Тырныауузда кёп кере болгъандыла, ала Даниялны жууукъ тенглери эдиле. Левандовский эсгериулеринде: «Даниял 1980-чи жылланы ахырында уллу шахарлада галереялада суратла сатып ала эди, аны эшиу цехи бар эди, андан тюшген ахчаны мычымай къоратып тургъанды. Бир жол 1989 жылда Сергей Миненков бла Кишинёвха баргъанды да, анда галереяда жюз сурат алгъанды. Сора юйге къайтханлай, банкга барып, жюз бла жетмиш минг сом Кишинёвха жибергенди. Банкда тиширыу бу къадар ахчаны не затха жибересиз деп соргъанында, суратла ючюн деген жууапха бек сейир этген эди. Михаил Статный, Валентина Бахчеван, Юрий Хоровский, Александр Сырбу – бу суратчыланы ишлери Тырныауузгъа Кишинёвдан келгендиле», - деп жазады.
Жыл озду Даниял арабыздан кетгенли. Ариу ыз къойгъанды ол, музейи болса, бек иги эсгертме боллукъду хурметли къарындашыбызгъа.
Байсыланы Марзият.
Суратланы
Хаджиланы Жамал алгъанды.
