Сирием къикIыжахэм къахэкIыу Крем-Константиновкэ къыдэтIысхьэжа псоми а зы махуэм да­зэрыхуэмызэфынум дэ шэч къытетхьэртэкъыми, СтIащ Сабри делъэIуащ езым нэмыщI иджыри цIыху зытIущым даIуигъэщIэну. АбыкIэ арэзы щыхъум, СтIащым и хьэ­щIэщым исахэм зыкъы­зэщIэткъуэри, пщIантIэм дызэрыдэхащ. Абдежым къыIухьауэ къы­щIэкIащ дыIущIэну ды­зэ­ры­хуейм­кIэ хъыбар зрагъэщIа нэгъуэщI зы щIали. Ар Кушухэ ящыщ Зигъут
Гъусэ тхуэхъуар зэрыс машинэр ди япэ иту, дэ абы дыкIэлъежьауэ дыздеIэм, куэд дэмыкIыу дынэсащ дызыхуаша щIапIэм. Абдежым къыщыдэжьэрт бы­сымыр. ФIэхъус зэхыным къыдэкIуэу, гушыIэмрэ сэ­мэркъомрэ къыдэбэкIрэ дыб­зэрэбзэжу, дэ ахэр зэ­рытлъагъум дригушхуэу, езы­хэри дазэрыхуэкIуам щыгуфIыкIыу, къытIущIам я пщIантIэм дыдыхьащ.
ЩIыбым дэт Iэнэшхуэм дыбгъэдэтIысхьащ. Дакъикъэ бжыгъэ дэкIагъэнтэкъым, унэгуащэм Iэ­фIы­кIэхэмрэ пхъэщ­хьэ­мыщ-­хьэ­кIэ узэда Iэнэр къы­- щиу­хуам, мыIэрысэм къыщIа­пIы­тIыкIа псы гуры­хьыр зэрыт кхъуэщы­ныш­хуэри абы дэ­щIыгъуу.
Ди напэкIуэцIым пэублэ хуэтщIам зэрыщыжытIащи, дыкъыщIэкIуар илъэс зыбжанэ ипэкIэ Сирием къи­кIыжу мы къуажэм къыдэ­тIысхьэжахэм зэман ды­зэрытым я Iуэху зыIутым, я псэукIэр зыхуэдэм щыгъуа­зэ зыхуэтщIыныр арати, етIуанэ лъапсэм дыкъизыша СтIащ Сабри псалъэр иришэжьащ.
- КъэIэпхъуэжахэм ящыщу мы къуажэм дэсхэм гупжьей диIэщи, и пашэр илъэс къэс зэдохъуэкI. Ды­зэрыт илъэсым абы и тхьэмадэр КIэрэфхэ Гъэсанщи, абы и деж дыкъэкIуауэ аращ, - жиIащ Сабри.
Бысымыр къыпыгуфIы­кIащ. Дэри абы делъэIуащ зыкъыдигъэцIыхуну.
- Сирием къыщыхъуа хьэ­лэбэлыкъхэм япэ къихуэу, КIэрэфхэ Мударейрэ Бырхьэджэмрэ дэсащ. Къэбэрдейми ди лIакъуэм щыщ унагъуэхэр Тэрч адрыщIкIэ щыIэ Астэмреи Щхьэлы­къуи дэсщ. Сирием зэгуэр нэкIуауэ щытащ профессор цIэрыIуэ КIэрэф Къамболэт, КъБКъУ-м и ректору щытар.
Къыдбгъэдэсхэм ящыщ гуэри гулъытэншэ дымы­щIым нэхъ къасщтэти, ­алъандэрэ щыму щыса щIа­лэм зыкъыдигъэцIы­хуамэ, ды­зэригуапэр есIуэ­кIащ.
- Бжьэдыгъухэм сащыщщ. Къызэрызэджэр Кушухэ ­Зигъущ.
- Мыхэр СириемкIэ нэхъ къызэрацIыхур «Шымыгъашхэ» унэцIэмкIэщ, - къы­хелъхьэ Сабри.
- Пэжщ, Шымыгъашхэ и къуэхэр къытхужаIэ, - къыпещэ и псалъэм Зигъу.
- Зигъу, уи адэм и гугъу къытхуэщIыт.
- Си адэр сурэт щIынкIэ Iэзэт. Зэгуэрым къыщIригъэдза и IэдакъэщIэкIым ищхьэкIэ тритхауэ щытащ дызыщыщ лIакъуэм и къе­жьэ­кIэ хъуам, и къекIуэ­кIыкIам теухуауэ зыщы­гъуазэхэр: и адэжьхэм, абыхэм къатепщIыкIыжахэм я цIэхэр, лIакъуэр щып­сэуа къуажэм зэреджэу щы­тар, нэгъуэщIхэри.
- АтIэ, сытыт абы къибджыкIахэр?
- Си адэм и адэм и цIэр Исмэхьилщ. Урыс-Кавказ зауэм иужькIэ, адыгэхэр хэкум щикIыжым Исмэхьи­-лыр сабийуэ и анэм къри­шэжьат. Ар зэрыхъуаращ. Анэр, хьэсэм хэту, губгъуэм итт. Плъэри, Мыхьэмэтым (Исмэхьил и адэм) и шыр, зыри темысрэ и закъуэу, къызэрыкIуэжыр къилъэ­гъуащ. «Шымыгъашхэ» цIэр­ къызытехъукIар а Мы­хьэмэтым и адэ Даутт (и ­IэпкълъэпкъкIэ иныщэу зэ­ры­щытам къыхэкIыу Дау­тэш­хуэ фIащыжауэ). Шур зэры­темысыжыр зылъэ­гъуа­хэм къагурыIуащ Мы­хьэ­мэт зэ­рыщымыIэжыр, за­уэм зэ­рыхэкIуэдар. Бзылъ­хугъэм, «Тхьэ, Мы­хьэмэт щыIэжу къы­щIэ­мыкIыну! Мы сабийри дэнэ схьыну?» - жиIэри, гупыш­хуэу Тыркум икIыж­хэм гъусэ захуищIащ. Щы­нэсым, Болгарием ягъэIэпхъуэхэм яхэ­хуащ. Урыс-Тырку зауэм иужькIэ, абы кърагъэ­кIыж­хэри Палестинэм къэкIуа­хэщ. Абдежым хуабэ уз Iейм я щхьэр щахъумэжу Джоланым Iэпхъуахэщ. Мы Кавказым ираша Исмэхьилыр си адэм и адэ дыдэрщ.
- Плъагъурэ иджы ар, псоми я псалъэр зэрызэтехуэр, - къыхелъхьэ и жыIэ алъандэрэ къыдэдаIуэу щыса Сабри. - Адыгэхэм къезэуэн мы Кавказым щаухам, псоми заIэтри Тыркум кIуащ. Абыхэм ящыщ куэдыр Югославиемрэ Болгариемрэ къыщыхутащ. Абы ирамыгъэсыжу къыщрахужым, Тыркум а лъэхъэнэм иджы­ри IэщIэлъ СириемкIэ къагъэIэпхъуащ. Сирием зи­зыгуашэу Хьэлэб кIуахэр - езы Тыркум икIахэращ. ­Хьэ­му­сым щыпсэухэр - Югославием къикIыу, япэщIыкIэ иджы­рей Ливаным къы­щыхутахэращ. Ар гъуэгуанитIкъэ? Ещанэ гъуэгур - Болгарием къиIэпхъукIыу, япэщIыкIэ Кипр, итIанэ Палестинэм, къы­кIэлъыкIуэу Джоланым ­ягъакIуэу, абы иса адыгэ ­къуажэ 14-м трагуэшэжахэращ.
- Гу зэрылъыттамкIэ, Джо­лан бгылъэ щIыпIэм щыIа адыгэ къуажэхэм ­дэсахэм къэбэрдей, кIа- хэ псэлъэ­кIэхэр ящIэ. ­ Ар сыту пIэрэ къызыхэ­кIар?
- А щIыпIэм къэбэрдеи, бжьэ­дыгъуи, шапсыгъи, убы­хи, уеблэмэ абази, балъ­къэри, осетини - псори ды­щызэхэпхъауэ ды­щы­п­сэ­уащ. Зэхэдз лъэпкъ ды­мыщIу. ГъэщIэгъуэныр аращи, балъкъэрхэр, абазэхэр, осетинхэр къэбэрдейкIэт зэрыпсалъэр, - жиIам щIигъэбыдыхьыжащ СтIа-щым.
- Мыпхуэдэуи ды­щIэуп­щIэнут: бынунагъуэкIэ сыт фыхуэдэ? Зигъу деж къы­щыщIэддзэнщи...
- Зигъу быныфIэщ, Тхьэм и фIыщIэкIэ, - жеIэ Крем-Константиновкэ дэс ди лъэпкъэгъухэм я деж кIуэ­нымкIэ ­гъуазэ тхуэхъуа, «Гу къабзэхэр» щIалэгъуалэ зэгухьэныгъэм и зэхэшакIуэ Къарэ ­Ратмир. - Иджыпсту зи гугъу сщIынур, ипхъухэм ящыщ тIур зэрызэщхьыр­къаб­зэрщ, зэтIолъхуэны­къуэщи. Абыхэм зэбгъэдэту ­траха сурэтыр Фейсбукым итлъ­хьати, Мейкъуапэ щыщ гуэрым зы махуэ къытхуитхащ, «сэри зэтIолъхуэны­къуэу къуитI сиIэщи, мы дывгъэлъэгъуа пщащэ цIы­кIуитIыр къедвгъэгъашэ», - жиIэри.
Зигъу къыпещэ:
- ЩIалэрэ пщащэу, псори зэхэту, блы диIэщ. Ди пщащэхэм я нэхъыжьыр, Си­рием щыIэр, унагъуэ ихьащ, бын игъуэтащ, бухгалтер IэщIагъэм иролажьэ. Нэ­гъуэщI си щIалитIым, Азэррэ Марджэрэ, КъБКъУ-м инджылызыбзэмкIэ и къудамэр къаухащ, НэгъуэщI ди пщащэу а щIалитIым къакIэ­лъыкIуэм, Тимаф (Ди­махуэ) зи цIэм, кол­леджыр къиу­хауэ, и дэф-тэрхэр универ­ситетым иджыб­лагъэ иритащ, къехъулIэмэ, щIэ­тIыс­хьэн мурадыр иIэу. Абы къыкIэ­лъыкIуэм, Аслъэн, автомеханик IэщIагъэмкIэ кол­ле­джыр къиухри, а унэ­­тIыныгъэ дыдэмкIэ ще­джэну Къэбэрдей-­Балъ­къэр къэ­рал уни­вер­си­те­тым щIэ­тIыс­хьащ. Къэнэжар Си­нэрэ Сип­сэрэ зэтIолъ­хуэ­ныкъуэ цIыкIуитIращи, абы­хэм Крем-Константиновкэ дэт курыт еджапIэр мы гъэм ­къаухащ, экзаменхэр ехъу­лIэныгъэкIэ ятри.
- Университет къэзыуха уи щIалитIым сыт я лэжьыгъэ, Зигъу?
- Марджэ шаурма щагъэ­хьэ­зыр шхапIэ цIыкIу къы­зэIуихауэ, абы и Iуэху зэрехуэ, къахэхъуэм щыщ ахъ-шэ гуэрхэмкIэ, уеблэмэ мыд­рейхэм зыкъытщIагъа-къуэу.­ Дэ езым мыбдежми псы­джэд (бабыщ) тIэкIу щыдогъэхъу, хадэ щызыдохьэ.
СтIащым и псалъэм къыпещэ:
- Дэ мыбы къэдмыгъэзэж ипэкIи, инэхъыбэр Сирием дыщызэрыцIыхурт. Сэрэ ­Зигъурэ зы къуажэм, Сэлмэней, дыкъыщыхъуащ. КIэ­рэф Гъэсэн КъунейтIрэ къалэм (Сэлмэней зэры­пэ­жы­жьэр километри 3-щ) дэсащ. Щыри КъунейтIрэ дэт курыт школхэм ящыщ зым дыщызэдеджащ. ЖыпIэнур арамэ, Сирием щыIэ ады­гэхэм я нэхъыбэр, гуфIэ­гъуэ хъуами гузэвэгъуэ яIэми, зэкIэлъыкIуэу ап­хуэдэт, ноби аращ. ЗгъэщIагъуэу сигу IэфIу къинар аращи, блэкIа зэманхэм, ма­ши­нэхэр апхуэдэу щы­щы­мы­Iам, лъэсу е адыгэхэм а лъэныкъуэмкIи щызетхуэу щыта шыгу гуэрым дису, зы къуажэм дикIыу адрейм, хэт гуфIэгъуэ, нысашэ джэгу иIэми дыкIуэрт. Дызы­ды­хьэм псори гуапэу къыщы­тIущIэрт, хьэщIэр апхуэдизу лъапIэу къыщалъытэрти, уеблэмэ дыщызэтрахыу щы­тащ. Уахыхьамэ, махуэ-махуитIкэ укъаутIыпщыжтэкъым. Я щIалэхэр, псом хуэмыдэжу я пщащэхэр гуфIэрт, джэгушхуэхэр къы­щыдащIэкIрэ дыщы­зэп­сэ­лъыхъуу.
КIэ­рэф Гъэсэн:
- Си адэр къэбэрдейщ, Бырхьэджэм дэса КIэрэф-хэ ящыщщ, иужькIэ КъунейтIрэ къэIэпхъуэжами. Си анэр бжьэдыгъущ, Мансурэ адыгэ жылэм къыщы­хъуащ. Иужьым, Израилым­рэ Сириемрэ щызэзауэм, КъунейтIрэ дыкъы­дэкIри, Дамаск дыкъэкIуащ. Абы дыдэсащ, инженер IэщIагъэм сы­щыхуеджащ. «Баас» политикэ партым и цIэкIэ къызэрагъэпэща комитетым чэнджэщэгъу IэнатIэр щысIыгъащ. ИтIанэ, иужьрей зауэшхуэр къыщыхъейм, Дамаск дыкъы­дэкI­ри, ХэкумкIэ зыкъеттащ. Си щхьэгъусэр КIурэшынхэ ящыщщ. ЩIалищ диIэщ. Зыр Москва щыIэщи, абы щолажьэ. ЕтIуанэр Налшык коландер машинэхэм иролажьэ. Ещанэр Сирием щыIэщ. Ари къэкIуэну хуей щхьэкIэ, дэ езым мы къэралым и цIыхуу дыкъызэрилъытэмкIэ дэфтэр нэхъыщ­хьэр, паспортыр, дызэримыIэм къыхэкIыу, абы и Iуэхур тхузэпыщэркъым. ЖыпIэнур арамэ, къэкIуэ­жыну хуейхэр иджыри куэду щыIэщ абыкIэ. Мис, псалъэм папщIэ, Сабри и ­благъэхэр къишэжынут, ­Кушухэ ящыщ мы щIалэми аращ…
- Зы нэрыбгэ закъуэм, мис мы Гъэсэн хуэдэм, паспорт къратмэ, езым и благъэхэри къишэжыфынущ, апхуэдэ щIыкIэкIэ куэд къыпхузэ­щIэубыдэнущ, - жеIэ Саб-ри.
 - Гъэсэн, Хэкум къы­щывгъэзэжам дапхуэдэу къыфIущIа фыкъызы­хы­хьэжахэр?
- 2013 гъэм дыкъихьэжа-ти, япэщIыкIэ санаторэм дыщIа­гъэтIысхьащ, сыт и лъэныкъуэкIи зыкъытщIагъэкъуащ, къыддэIэпы­къуащ. Апхуэдэу къытпэ­къуэкIахэм фIыщIэшхуэ ­яхудощI! Дигу фIыкIэ къинахэм ящыщщ ДАХ-м и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ ­Хьэутий, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Хьэ­фIы­цIэ Мухьэмэд, а зэманым адыгэ Iуэхум жыджэру хэта, «Бум-Банк» IуэхущIапIэм и унафэщIу щыта Ажахъуэ Къанщобий. Абыхэми нэ­гъуэщI куэдми я лъэкI къы­зэрамыгъэнар ноби IэфIу дигу илъщ. Псалъэ дахэу къыджаIахэр сыт и уасэ! Ахэр дэ зэи тщыгъупщэнукъым. МыдэкIэ, Бэджрэт Ольгэ, Къарэ Ратмир сыми дыкъызэрыкIуэж лъандэрэ зыкъытщIагъакъуэрэ къыт­кIэ­рымыкIыу апхуэдэщ. ­Къуа­жэм дыкъыдагъэ­тIыс­хьащи, нобэ унагъуэ 14-р дыдэсщ. Гупжьей къыщы­зэдгъэпэщащи, ди пашэу щытын, ди цIэкIэ зыщIыпIэ кIуэурэ къыщыпсэлъэфын хуэдэу, илъэс къэс зы нэхъыжь къыхыдох.
СтIащ Сабри:
- Зэгуэр дыщыпсэу къуа­жэм зы ныуэжь гуэр къэ­кIуауэ щытащ. Iэминат е ФатIимэт - а тIум язщ и цIэр. Сыт и Iэ ­къикIар? КъэкIуэжахэм ­хъарбыз зырыз къытхуихьащ. «Мыращ схузэ­фIэкIри, фи хьэлэщ», - жиIащ. Абы зыкIэ дигъэгуфIати, доллар мин зырыз къыдитауэ къытщыхъуащ.
Кушу Зигъу:
- СощIэж ар къыщыкIуар. Адыгэм «данэпскIэ игу сыкъэкIи» жаIэ. Мо ныуэм арат иIэри, ар къытхуигъэкIуэтащ. Си нэпс къригъэхауэ щытащ, сыхуэзати. Ясир и щIалэ цIыкIуитIыр илъэ­гъуати, «мыращ сIыгъыр, сщIэркъым яхуэсщIэнур», - жиIэри, соми 100 зырыз ­къаритащ. Абы нэмыщI сытыт зы ныуэм ебгъэщIэнур? ИIыгъыр къаIэщIилъ­хьащ. Адыгэм иджыри жа-Iэ: «Дахэу къыспыкъуэкIи, сумыгъашхэ ухуейми». Уэлэхьи, дыщэ фащэ къытщитIэгъамэ а ныуэм!