Харкюнлюк ашыбыз алгъын тёлюленикича тюйюлдю. Кюн сайын конфетле, пломбир, татлы суула…Сёз ючюн, кофени кёпле пломбир бла ичедиле. Аны айтханым: хар кюнден ансыз болмайдыла. Аны бла бирге сабийлени асламысы лиманадны суу орунуна хайырланыргъа юйреннгендиле. Алай пломбир да, лимонад да саулукъгъа игимидиле? Аланы ол биз сюйген татыулары консервантладан къуралмаймыдыла?  Аны юсюнден врач Бёзюланы Жамиля бла ушакъ этгенбиз.

- Уллула да, гитчеле да сюедиле пломбирни, ол къыш да да, жазда да бек иги сатылады.  Алай аны хайырымы, огъесе хатасымы кёпдю?

- Кертиси бла да, бизни республикада мороженоени сюйгенле кёпдюле.  «СССР», «Золотой стандарт», «Семейное» «Айсберри», «Вкусландия», Nestle «48 копеек», «Чистая линия» эм башхала белгили брендледиле. Аланы кёп лабораториялада тинтгендиле: тинтилген юлгюле барысы да саулукъгъа къоркъуусузладыла (микробиология кёрюмдюлери барысыны да мардагъа келишеди). Башхача айтханда, мороженое ууландырлыкъ тюйюлдю. Алай бир-бир производительле этикеткаларында ётюрюкню жазадыла. Эсигизде эсе, газетледе жазып тургъан эдиле, «Семейное» «Айсберри» деген мороженоени этикеткасында айтылгъан затла керти тюйюлдюле деп, россейли экспретле билдиргеннге кёре, аны порциясыны тёртден ючюсю битим жауладыла. Ма аллай затла басмада чыкъсала, производитель бирде башха тюрлю ишлеп башлайды.

-Сары жауда болсун, мороженоеде болсун, ГОСТ деген сёзню излейме. Огъесе аны бошуна да жазып къоямыдыла?

- Угъай, ГОСТ болса, ол игиди. Бошуна жазып къоймагъан эсе товарны чыгъаргъан. Аллайланы бусагъатда тинтедиле, жууапха тартадыла.

-Нек хайырланадыла битим жаула бла?

-Къоранчланы азайтыр ючюн. Жаула пальма, кокос битимледен этиледиле. Ала хайырланылсала, производитель аланы этикеткада жазаргъа борчлуду. Аллай мороженоеде ол жау 50 процентден кёп болмазгъа керекди.

«Вкусландия», «48 копеек» мороженоелени бир тапсыз энчиликлери барды. Алада бал туз тышларында кёргюзтюлгенден эсе иги да кёп болады, дейдиле россейли экспертле.

Мороженоелени кёбюсю къургъакъ сютден жарашдырыладыла. Керти сют «Чистая линия» мороженоеде барды. Алай бусагъатда Нальчикде тюз кесигиз къарап тургъанлай да этедиле мороженое. Кесибизни сютюбюзден. Андан игиси жокъду.

-Сабийле лимонадланы бек сюедиле. Алай аланы къалай сайларгъа юйренейик? Сёз ючюн, шипучкала тишлени бузамыдыла?

-Интернетде пепси бла кола сантехникада тот ызланы, тишде кальцийни, чайникледе жабышып тургъан къаты ташны эритеди деген хапар жайылгъанды, кертисин айтханда, ол сабийлени къоркъутуучу «мамугъа» ушайды. Аны бла байламлы битеу даулашла ол суусаплагъа къошулгъан ортофосфор кислотаны юсюндендиле. Суусап суулада ол кислота болгъаны этикеткалада айтылады. Хау, ол къошакъ хайырлы тюйюлдю.

Ортофосфор кислота (Е338)- кислотностьну регуляторуду. Ол лимон кислотаны орунунда кёп хайырланылады, нек дегенде багъасы эки-юч кереге учузду. Кёп заманны ичинде хайырланылса, тишлени тыш къатыларын (эмальны) бузаргъа боллукъду, кальцийни алышыныууна чырмау этеди – кальций тишледен жууулуп, кетип къалады. 

-Ол бир ненча кюнню ичинде боламыды? 

-Экспертле ол соруугъа жууап табар ючюн, быллай сынау бардыргъан эдиле: газировкалагъа (жаланда колагъа угъай, сынаулагъа къатышдырылгъан башха газировкалагъа да), жумуртханы атып, бир ыйыкъ тутхан эдиле. Лимонадла кальцийни кертиси бла жута болурламы деп. Жети кюнден сора жумуртхаланы тышларында бир тапла чыкъгъан эдиле – жумуртха тышлагъа бояу къоннган эди, алай ала жумушакъ болмагъан эдиле.

Сёзсюз, кола тишге заран келтиреди, алай жаланда ортофосфор кислотаны хатасындан угъай, былайда ишни башы кислотаны бла бал тузну  бирге  ишлеулериндеди. Кислота минералланы кетереди, бал туз а тишде гитче тешикчиклеге кирип къалады. Аны бла бирге уа, микробла да. Ала бал тузну кислотагъа айландырадыла, ол а тишни бузады. Алайды да, газировка ичдигиз эсе, ауузугъузну суу бла тынгылы жууугъуз.

-Сабийле бу татлы сууланы былай нек сюедиле?

 - Татлыны ким сюймейди? Газировкалада уа бал туз асыры кёпдю (лимонад татлы продукт болгъаны хар кимге да белгилиди). Жюз миллилитр лимонадда алты-онюч грамм бал туз барды. Башхача айтханда, бир стакан лимонад ичсегиз, эки-алты къашыкъ бал туз ашайсыз. Адамланы асламысы бир стакан чайгъа бир-эки чай къашыкъ бал туз атадыла, бир къашыкъда ол беш грамм болады.

 Дагъыда быллай бир затны чертирге керекбиз: бир-бир газировкалада кофеин барды. Бир стакан колада кофеин бир стакан къалын чайдача бирди. Адам татлы газировкадан бир ыйыкъда эки гитче шеша ичсе, бир тюрлю хата кёрлюк тюйюлдю. Сабий а коланы хар кюнден ичеди, ол а аны саулугъуна хайыр келтирмейди.

-Газировкаланы къалай ичерге керекди?

-Газировкалада углекислый газ барды. Ол сууда эрисе, угольный кислота чыгъады. Ол а, бирси кислоталаны  барысыча, аш  орунну  къабыргъаларын  бузады. Алайды да, гастрит ауруулары болгъан  адамла шипучкаладан кеслерин  тыйсала игиди неда аланы  газларын  кетерип  ичерге  боллукъдула.