Дунейм къафэ лIэужьыгъуэу тетым я махуэшхуэр мэлыжьыхьым и 29-м ягъэлъапIэ. Къафэм и дунейпсо махуэр гъэлъэпIэн жэрдэмыр ЮНЕСКО-м КъафэмкIэ и советым 1982 гъэм къыхилъхьауэ щытащ. Махуэр зыгъэнэIуар егъэджакIуэ икIи хореограф Гусев Пётрщ, балетмейстер, балетым хуэфащэ увыпIэ гъуазджэм щиубыдынымкIэ куэд зылэжьа, «иджырей балетым и адэ» цIэ лейр зыфIащыгъа Новерр Жан-Жорж (1727 - 1810) къыщалъхуа махуэм техуэу.
Махуэр зыгъэувахэм я мурад нэхъыщхьэр мамырыгъэм-рэ зэныбжьэгъугъэмрэ я хьэтыркIэ цIыхухэр зэшэлIэнырщ, политикэ, щэнхабзэ, лъэпкъ гъунапкъэхэр гъэбыдэнырщ, зы бзэкIэ - къафэм и бзэкIэ - ахэр «зэгъэпсэлъэнырщ».
Дахагъэр къэзыгъэщIыр дахагъэрщ. Къафэм дихьэх цIыхур зэрыпсэкъабзэм шэч хэлъкъым, ар лэжьыгъэ зыхуэхъуахэм гуапагъэр цIыхубэм зэрыхахьэри хьэкъщ. АтIэ Къафэм и махуэм яхуэфащэ дыдэу уехъуэхъу хъунущ къэфакIуэхэм, абыхэм я гъэсакIуэхэм, апхуэдэуи къафэр фIыуэ зылъагъу дэтхэнэми. Псалъэ гуапэ зылъыбгъэс хъунухэм ящыщщ Нарткъалэ щызэхэт «JamRaT» къэфакIуэ гупым и къызэгъэпэщакIуэхэр - Теунэхэ Джэмалрэ Радимэрэ.
* * *
Хъыджэбз цIыкIу защIэу зэхэт «JamRaT» лъэпкъ къэфакIуэ ансамблым зэхуэзышэсар Теунэ зэщхьэгъусэхэу Джэмалрэ Радимэрэщ. КъэфэкIэ телъыджэ зиIэ, фащэ дахэ дыдэхэр къызыщылыдыкI хъыджэбз цIыкIухэр зэхьэзэхуэ, фестиваль зыбжа-нэм хэтыну хунэсащ ахэр зэрыщыIэ илъэситхум къриубыдэу. Зэи къэхъуакъым абыхэм къыщыхэмыжаныкIыу, увыпIэфIхэр къыщамыхьу.
Радимэ къэфэныр фIэфIу, абы игури и псэри етауэ къэхъуащ, къэфакIуэ гуп зыбжанэми хэтащ. Унагъуэ ихьа иужь, и щхьэгъусэри гъуазджэм и лэжьакIуэти (уэрэджыIакIуэщ), мурад ящIащ уэрэд жыIэным, къэфэным щыхуагъасэ студие яухуэну. Ансамбль абы къыхащIыкIынуи, утыкушхуэ ахэр ирашэнуи ягу къэкIыртэкъым 2019 гъэм цIыкIухэр щызэхуашэсам. Гупым хэт хъыджэбз цIыкIу Радимэ къыбгъэдыхьэу: «Адрейхэм хуэдэу дэри фестивалхэм, зэхьэзэхуэхэм дыхэтыну дыхуейт», - къыщыжриIэм я Iуэху бгъэдыхьэкIэм тIэкIу зрагъэхъуэжащ. Я гъэсэнхэм ансамбль къыхашыну мурад ящIри, хореографие лэжьыгъэ купщIафIэхэр гъэувыным зрапщытащ. Зэщхьэгъусэхэм ящыгъупщэжыркъым япэ къафэхэр гъэувыным, фащэхэр гъэхьэзырыным гугъу дехьауэ зэрыщытар. Ауэ псори ящигъэгъупщэжат я сабийхэм зэуэ цIыхухэр къы- зэрыдахьэхам. 2022 гъэм и кIэм ансамблыр утыку къызэрыра-шар концерттэкъым, атIэ занщIэу зэпеуэт. Гран-при саугъэтыр абы щыгъуэ къыщыхуагъэфэщам сытым хуэдиз гуфIэгъуэ яIат цIыкIухэми Джэмалрэ Радимэри! Абы иужькIэ тегушхуэныгъэшхуэ, гукъыдэжышхуэ яIэу Iуэхум пащащ.
КъызэгъэпэщакIуэ куэдым къащIэри, зэхыхьэхэм ирагъэблагъэ хъуащ, сабийхэм я бжыгъэм хуэдитIкIэ хэхъуащ. Ансамблым и гуп нэхъыжьымрэ и гуп нэхъыщIэмрэ хэтми, иджыпстукIэ ягъасэми, псори зэхэту цIыху блыщIым нос къэфакIуэ цIыкIухэр. Абыхэм гъуазджэр апхуэдизкIэ я псэм хэлъщ, хуаIэт Iэгуауэм игъэгушхуэху яхузэфIэкIыр нэхъыбэж хъууэ къызэрокIхэри, егъэлеяуэ ягъэгуфIэ я унафэщIхэр. Сыт хуэдэ зэпеуэ кIуами, гупыр зэрыщыIэ илъэситI иримыкъу зэманым къэхъуакъым япэ увыпIэ, саугъэт лъапIэ къамыхьу. Ар я фIыщIэщ жэуаплыныгъэ пылъу Iуэхум пэрыт гъэсэнхэм, Теунэ зэщхьэгъусэхэм я гукъэкIхэр сыт и лъэныкъуэкIи къадэзыIыгъ адэ-анэхэм. Иджыпсту зэманым гуп епшэжьэн жыхуэпIэр, зы цIыху-цIыхуитI къарурэ мылъкукIэ пхузэфIэмыгъэкIын Iуэхуу зэрыщытыр зым и дежкIи щэхукъым. Зи бын и гукъыдэжрэ и ехъулIэныгъэрэ папщIэ зи зэмани зи къаруи емыблэж адэ-анэхэм фIыгъуэу щыIэр къайхъулIэну яхуэфащэщ.
Ансамблым утыку кърихьа къафэхэм ящыщщ «Хъыджэбз къафэ», «Адыгэ сюитэ», «Гъатхэ къафэ», «Гуащэ гъасэ» жыхуиIэхэр, нэгъуэщIхэри. «Гъатхэ къафэм» гъэщIэгъуэну хэлъыр нэхъ цIыкIу дыдэхэм я гупым зэригъэзащIэрщ.
Дэнэ щIыпIэ кIуэми адыгэ къафэм и дахагъэр ягъэлъагъуэу, лъэпкъ щэнхабзэм и зы Iыхьэшхуэ хъу а гъуазджэ лIэужьыгъуэр адрейхэм зэрафIэгъэщIэгъуэныр я нэгу щIэкIыу апхуэдэщ ансамблым и къызэгъэпэщакIуэхэми абыхэм я гъэсэнхэми. Зэхьэзэхуэм щыхэмытым и дежи, Iэмал гуэр зэрагъуэту уэрамхэм, зыщIэс хьэщIэщым и пщIантIэм къыщыфэ хъыджэбз цIыкIухэр къэзылъагъухэр къэувыIэурэ абыхэм къоплъ, ягу зэрырихьыр кърагъащIэ.
Мурад гуэр зимыIэ щыIэ?! Джэмалрэ Радимэри я нэ къызыхуикIыр мащIэкъым. «Лэжьэн, лэжьэн, адэкIи лэжьэн» - аращ абы я къыхуеджэныгъэ нэхъыщхьэр. Iэмал имыIэу къафэщIэхэр ягъэувынущ, Iэмал имыIэу фестивалхэм, зэхьэзэхуэхэм хэтынущ, Iэмал имыIэу ансамблым папщIэ сабийхэр ягъэсэнущ, ягъэхьэзырынущ. Зэщхьэгъусэхэм хьэкъыу я фIэщ мэхъу къэфэным, гъуазджэм дихьэха сабийм цIыху Iей къызэримыщIыкIынур, аращи, адыгэ пщащэ лъэпкъыпсэхэр, бзылъхугъэ щыпкъэ цIыкIухэр къызэрагъэтэджыным яужь сыт щыгъуи итыну ахэр хьэзырщ.
ИСТЭПАН Залинэ.