КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым иджыблагъэ иригъэкIуэкIа зэIущIэм щытепсэлъыхьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэрал театрхэм я гугъуехьхэмрэ абыхэм зэрызрагъэужьыфыну Iэмалхэмрэ.
ЗэIущIэм и пэ къихуэу, депутатхэм зыщаплъыхьащ КъБР-м и Музыкэ театрым, Гуащэ театрым, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым. Иужьрейуэ зэкIуэлIар Кулиев Къайсын и цIэр зезыхьэ Балъкъэр къэрал драмэ театрырщ - абдежщ зэIущIэр щрагъэкIуэкIари. Абы хэтащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр Къумахуэ Мухьэдин, комитетым хэтхэр, республикэм и къэрал театрхэм я унафэщIхэмрэ режиссёр нэхъыщхьэхэмрэ.
ЗэIущIэр къыщызэIуихым, КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым и унафэщI Къумал Заурбэч жиIащ цIыхубэ гъэсэныгъэм и лъэныкъуэкIэ щэнхабзэм, псом хуэмыдэу театрым, и мыхьэнэр зэрыиныр. «Урысейм и Президент Путин Владимир иджыблагъэ Тверь щIыналъэм и щэнхабзэ лэжьакIуэхэм щахуэзам къызэрыхигъэщащи, мы IэнатIэм лъэпкъым и псэр еузэщI, уеблэмэ зэман нэхъ гугъухэми цIыхум къару къыхелъхьэжыф. Сэ сызэреплъымкIэ, театрым жэуаплыныгъэшхуэ и пщэ дэлъщ. Зи гугъу сщIыр цIыхубэм я деж гупсысэ лъагэхэмрэ лъапIэныгъэхэмрэ зэрынихьэсырщ, - жиIащ Къумалым. - Лъэпкъ республикэхэр къапщтэмэ, ар иджыри IэмалыфIщ щIыналъэхэм щыпсэухэм я анэдэлъхубзэхэр хъума хъунымкIэ. Фигу къэзгъэкIыжынщи, УФ-м и Президентым 2022 гъэм щэкIуэгъуэм и 9-м къыдигъэкIащ «Урысейм лъэпкъ хабзэхэмрэ псэкупсэ гъэсэныгъэмрэ щыхъумэнымрэ егъэфIэкIуэнымкIэ и лъабжьэр гъэбелджылыным теухуауэ» унафэр. Театр гъуазджэм зиужьыныр ди зэманым, дауи, куэдкIэ елъытащ абы къэрал дэIэпыкъуныгъэ зэригъуэтым, икIи мыхьэнэшхуэ иIэщ лъэныкъуитIыр зэрызэдэлажьэм.
Къумахуэ Мухьэдин тепсэлъыхьащ УФ-м «Щэнхабзэм зыщегъэужьын» къэрал программэм «ЩIыналъэ цIыкIухэм я щэнхабзэр» и проектымрэ «Къалэ цIыкIухэм я театрхэр», «Театрхэр - сабийхэм папщIэ» Iуэхухэмрэ хыхьэу, театрхэм къэрал дэIэпыкъуныгъэ зэрагъуэтым.
Министрым жиIащ щIыналъэм и къэрал театритхури зыхуей псомкIи къызэрызэгъэпэщар. Ауэ ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрыр нэхъ жьы дыдэхэм ящыщщи, ар иджыпсту зэгъэпэщыжын лэжьыгъэхэм хуэныкъуэщ, псом хуэмыдэу и утыкур (сценэр). Къумахуэм къыхигъэщащ ТЮЗ-ри (театреплъ ныбжьыщIэхэм ейр) иджы ехъулIэныгъэ иIэу Налшык къалэм щызэрагъэпэщыжа КъафэмкIэ пэшым зэрыщылажьэр.
Ар къытеувыIащ театрхэм я лэжьыгъэхэр ягъэлъагъуэу 2023 гъэм здэщыIа щIыпIэхэмрэ зыхэта фестивалхэмрэ. Абыхэм ящыщу къигъэлъэгъуащ Къэбэрдей-Балъкъэрыр илъэси 100 зэрырикъум траухуауэ щыта «Южная сцена» зэхыхьэр. Министрым къыхигъэщащ театрхэр псапэ зыпылъ Iуэхухэми зэрыхэтыр, унагъуэ нэхъ хуэмыщIахэм щыщхэм, зи узыншагъэм сэкъат иIэхэм пщIэншэу спектаклхэм зэреплъыну билетхэр зэрыратыр.
Нэгъабэ спектаклыщIэу 17 республикэм щагъэуващ, театрхэм я хэхъуэр сом мелуан 51,3 мэхъу (абы щыщу сом мелуан 31-м къыхэкIащ «Пушкиным и картэмкIэ»). Псори зэхэту ягъэлъэгъуа спектакль 1076-м екIуэлIащ цIыху 183 752-рэ.
Къумахуэм къызэхуэсахэм ягу къигъэкIыжащ «Театр гъуазджэм и IуэхукIэ КъБР-м и Iэтащхьэм и саугъэтыр гъэувыным теухуауэ» КъБР-м и Президентым 2011 гъэм жэпуэгъуэм и 7-м къыдигъэкIа Унафэ №140-УП-м тету, илъэс къэс щIыналъэм и Iэтащхьэм и саугъэтиплI театрхэм зэрыратыр. 2023 гъэм къыщыщIэдзауэ дэтхэнэри сом зы мелуаным нэсу хагъэхъуащ (сом мин 500-м и пIэкIэ). Апхуэдэуи хуэдитIкIэ нэхъыбэ ящIащ щэнхабзэм и лэжьакIуэхэм ират къэрал стипендиер (ар цIыху 600-м яIэрохьэ).
Министрыр гугъуехьхэм къыщытеувыIэм, псом япэу къыхигъэщащ театрхэм зыкъагъэлъэгъуэну районхэм зэрыкIуэр зэрымащIэр, абы и щхьэусыгъуэр къызыхэкIри зэрыгурыIуэгъуэр - ЩэнхабзэмкIэ унэхэм нэхъыбэм бэджэнд уасэр зэрагъэлъапIэрщ. Къумахуэм къыхигъэщащ театрхэм я репертуарми зэрыхэплъэжыпхъэр, языныкъуэхэм арэзы укъызэрамыщIыр, лъэпкъ драматургием дызэрыщыщIэр. Абы театр унафэщIхэр къыхуриджащ я художественнэ советхэм зэхъуэкIыныгъэхэр халъхьэну. Ди зэманым и гугъуехь нэхъыщхьэу щыIэхэм ящыщу министрым къигъэлъэ-
гъуащ лэжьыгъэр зэрыхъуам теухуауэ Iуэхум хэзыщIыкIхэм я еплъыкIэхэр къызэрамыгъэлъагъуэр (профессиональнэ критикэ зэрыщымыIэр). «Апхуэдэ диIамэ, щыщIэныгъэхэм гу нэхъ лъыттэжынут, дгъэзэкIуэнут», - дыщIигъуащ къэпсэлъам.
Iуэху щхьэхуэу министрыр тепсэлъыхьащ «Пушкиным и картэм» и мыхьэнэм. «Ар зищIысымрэ абы щхьэкIэ цIыхухэм пщIэ къызэрыIамыхынумрэ тэмэму адэ-анэхэм къагурыгъэIуэн хуейщ, ди щIалэгъуалэм нэхъ жыджэру ахэр къагъэсэбэпын, щэнхабзэм гъунэгъу хуэтщIын папщIэ, - пищащ Къумахуэм. - Ди къэрал театрхэм хэкум ифI зыгъэлъапIэ спектаклхэр сыт щыгъуи яIэн хуейщ, нэхъыбэ щIыпхъэщ классикэ литературэм щыщхэри. Хэку зауэшхуэм и тхыдэм теухуауэ сабийм театрым щилъагъур игу нэхъ ириубыдэфынущ, зы тхылъ закъуэм къеджэ нэхърэ».
ЗэIущIэм къыщаIэтащ режиссёр лэжьыгъэр республикэм зыщыхуэдэри нэгъуэщI щIыпIэхэм кърашурэ спектаклхэр зэрырагъэувым епха Iуэхугъуэхэри. Къызэхуэсахэм къыхагъэщащ Москва къалэми кърашурэ лъэпкъ театрхэм щылэжьэну къызэрырагъэблагъэр, апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэми езым и фIагъхэр зэриIэжыр.
КъБР-м и Музыкэ театрым и унафэщI Бэрэгъун Руслан къыщыпсалъэм къыхигъэщащ блэкIа илъэсым и кIуэцIкIэ спектакль 210-рэ зэрагъэлъэгъуар, абы щыщу 137-р сабийхэм папщIэ. Къалэжьар псори зэхэту сом мелуан 19 мэхъу («Пушкиным и картэмкIэ» - сом мелуан 12).
Апхуэдэуи зэIущIэм къыщыпсэлъащ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и режиссёр нэхъыщхьэ Шыбзыхъуэ Басир, Балъкъэр къэрал драмэ театрым и унафэщI Жангуразов Мажид, актрисэ, КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым хэт Бечеловэ Людмилэ сыми. ЯхузэфIэкIам и мызакъуэу, дэтхэнэри тепсэлъыхьащ гугъуехьу ялъагъухэм. Абыхэм ящыщщ музыкантхэр зэраримыкъур, театр утыкухэр къэзыгъэнэхухэр, макъым елэжь операторхэр, нэгъуэщI техникэ IэщIагъэлIхэр зэрамыIэр.
Бечеловэ Людмилэ къытеувыIащ актёрхэм я улахуэр зэрымащIэми, ролхэр зэхуэдэу къазэрылъымысми, щIалэгъуалэр къыдахьэхын папщIэ, псэупIэ гуэрхэр совет зэманым зэрыхухахыу щытам хуэдэу, щыIэн хуейуэ къызэрилъытэми. «Уегупсысмэ, актёр IэщIагъэр пщIэрэ щхьэрэ зиIэщ, ауэ абы узэригъэпсэун гуэри къыпэкIуэн хуейкъэ?!» - дыщIигъуащ бзылъхугъэм.
Къумал Заурбэч зэIущIэм хэтахэм фIыщIэ яхуищIащ я ехъулIэныгъэхэр жаIа къудей мыхъуу, ныкъусаныгъэхэри къызэрагъэлъэгъуам папщIэ. «ЗэрыгурыIуэгъуэщи, гугъуехьхэр зы махуэм пхуэгъэкIуэдынукъым, ауэ абыхэм я хэкIыпIэхэр къэтлъыхъуэнырщ ди лэжьыгъэр», - жиIащ абы.
БАГЪЭТЫР Луизэ. Сурэтыр Къарей Элинэ трихащ.