Россейли парламентаризмни кюню къыралда жаш байрамладан бириди – ол тохташдырылгъанлы быйыл 10 жыл толады. Профессионал байрамны аллында уа КъМР-ни Парламентини Промышленность, транспорт, связь эм жол мюлк комитетини башчысы Байдаланы Махмудну жашы Салих бла регионлада законла чыгъарыучу органланы магъаналарыны, комитет тамамлагъан жумушланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.
– Салих Махмудович, биринчиден, сиз башчылыкъ этген комитетни ишини юсюнден айтсакъ тюз боллукъду. Промышленность эмда жол транспорт жаны бла къаллай законланы белгилерге сюесиз?
– КъМР-ни Парламентини Промышленность, транспорт, связь эм жол мюлк жаны бла комитети Конституциягъа, «КъМР-ни Парламентини юсюнден», «КъМР-ни Парламентини депутатыны юсюнден» законлагъа, Парламентни Болумуна, Парламентни комитетлерини юслеринден болумгъа эмда жай сессияда толтурургъа белгиленнген жумушлагъа тийишлиликде къурайды ишин.
Комитетни депутатлары законланы, праволу актланы хазырлау, толтуруучу власть органладан, къыралны субъектлеринде коллегаларындан, Къырал Думадан эмда Совет Федерациядан келген законодательный башламчылыкъланы тинтиу бла кюрешедиле.
Былайда юлгюле келтирирге сюеме. 21 апрельде ахыр окъулууда «Халкъны автомобиль, шахарда ток бла ишлеген эм темир жол транспорт бла жюрютюу излемлерин къурауну юсюнден» республикалы законну 3-чю статьясына тюзетиуле кийириуню юсюнден» закон къабыл кёрюлгенди. Анга тийишлиликде, жууаплы органнга муниципалитетлени араларында жюрюген маршрутланы тохташдырыуну, тюрлендириуню эмда ишлерине чекле салыуну юслеринден низамны жарашдырыргъа эркинликле берилгендиле.
Парламентни президиумуну жыйылыуунда, «правительстволу сагъатны» чеклеринде, «КъМР-де жолда жюрюуню къоркъуусузлугъун жалчытыуну мадарлары» деген соруу сюзюллюкдю жууукъ заманда. Анга хазырлана турабыз.
– Шёндюгю болумлада промышленностьну айнытыу бютюнда магъаналыды. Ол жаны бла республикада къаллай мадарла толтуруладыла?
– Кертиди, бюгюнлюкде властьны битеу органлары, халкъ саулау да жамауат-политика келишиулюкню, социал-экономика ышаннгылылыкъны сакъларгъа борчлудула.
Бу кюнледе уа КъМР-ни Башчысы Казбек Коков бизнесменле бла санкцияланы кезиуюнде аш-суу жаны бла къоркъуусузлукъну жалчытыуну амалларын сюзгенди. Предпринимательле халкъны излемлерин жалчытыуда бирге ишлерге хазыр болгъанларын айтхандыла, къоркъуулу болумланы кетериу жаны бла башламчылыкъла да этгендиле.
Республикада экономика эм социал ышаннгылылыкъны, келишиулюкню жалчытыр мурат бла Правительствону бегими бла оператив штаб къуралгъанды, анга башчылыкъны вице-премьер министр этеди. Агропромышленный комплекс, промышленность, сатыу-алыу, табийгъат байлыкъла эм цифралы айнытыу жаны бла оператив штаб предприятияланы финанс-экономика болумлары осалгъа кетмез, логистика эм банк системаланы жанындан заранланы азайтыр мурат бла хар ыйыкъдан да тинтиуле бардырады. Бюгюнлюкде жарсыулу шартла ачыкъланмагъандыла.
– Айырыучуланы излемлерин, жарсыуларын кетериу баш борчладан бириди депутатланы. Сизге уа къаллай соруула бла келиучюдюле?
– «КъМР-ни Парламентини депутатыны юсюнден» законнга эмда Парламентни Болумуна тийишлиликде, комитетни депутатлары айырыучула бла дайым да тюбешедиле, аладан келген письмоланы, тарыгъыуланы тинтедиле. Тынгылы сюзюлгенден сора, керек болса, къырал власть органлагъа неда жер-жерли самоуправлениягъа эсгертиуле бериледиле. Инсандан келген соруу къалай тамамланнганы тийишли болжалланы ичинде анга белгили этиледи.
Адамланы тарыгъыуларын, сорууларын тамамлауну депутатны магъаналы борчларындан бирине санайма. Тюбешиуле Парламентни мекямында, дагъыда «Единая Россия» партияны регион приёмныйинде бардырылыучудула.
Тилеклени асламы битеу жамауатха да магъаналы сорууладыла. Комитетни борчларыны энчиликлерин эсге алсакъ, тилекле жолланы бла вокзалланы болумлары, халкъны жюрютюу бла кюрешген транспортну иши, Интернет бла чырмаусуз хайырланыу бла байламлыдыла. Хар тилек да энчи сюзюледи, башында айтханымча, жууаплы органлагъа депутат эсгертиуле бериледиле.
Дагъыда комитетни депутатлары ангылатыу жумушла толтурадыла, кемчиликни тамамлауну жолларын белгилейдиле.
– Окъуучуларыбызны сизни бла къысха шагъырей этсек тюз боллукъ болур. Парламентге айырылгъынчы къайда ишлегенсиз, депутат болургъа нек сюйгенсиз?
– 2001 жылда Къабарты-Малкъар къырал университетни экономика бёлюмюн бошагъандан сора, тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлегенме. 2013 жылдан 2019 жылгъа дери «Адамей» обществону коммерция жаны бла таматасы болгъанма. 2016 жылда уа Нальчикни жер-жерли самоуправлениясыны депутатына айырылгъанма.
Юч жылдан КъМР-ни Парламентини къауумуна къошулгъанма. Быллай оноуну нек этгенме деп сорасыз. Сынауум болгъаны себепли, жамауатны жарсыуларын, излемлерин айырыучуланы закон жакълагъан эркинликлерин бийик даражада сакълар мурат бла.
– Къалай сунасыз, депутатха жашау сынауу болгъан адам айырылыргъамы керекди неда жангы технологияладан, онгладан хапарлы болгъан жаш адам сайлансамы хайырлыракъды?
– Айтханымча, депутатла тамамлагъан жумушла кёп тюрлюдюле: культурадан башлап, билим бериуге, экономикагъа, къурулушха, жашау журт-коммунал мюлкге, экологиягъа, туризмге дери. Аланы ишлерин жалчытхан праволу актланы хазырлар ючюн а сынауунг, тийишли билиминг болургъа керекдиле. Ала бла бирге, мен акъыл этгенден, адамны жашау сынауу артыкъда магъаналыды.
Айырыучула бла ишлегенде, тюз сёлеширге, жарсыуларына къайгъырыргъа, сорууларына тынгылы жууапла берирге, аланы тамамлауну мадарларын ангылатыргъа борчлуса. Кертиди, халкъны излемлерин, жарсыуларын барысын да кесибиз толтуралмайбыз, алай адам болушлукъсуз къалмазгъа керекди. Жашау сынауунг болмаса, инсаннга тынгылап, анга билеклик эталлыкъ тюйюлсе.
Аны ючюн айтама, депутатны эки ышаны болургъа керекди – профессионал билими эмда жашау сынауу. Ала экиси да жылла бла келедиле.
Жашауларын законла чыгъарыу бла байламлы этерге сюйген жаш адамла уа депутатны болушлукъчусундан башларгъа боллукъдула политикагъа жолну. Мында парламентни ишини энчиликлерине юйренирге, аны мурдорундан кёрюрге онг барды. Бу билим а артда сайлагъан жолда жетишимли болургъа себеплик этерикди.
Къабарты-Малкъарда, башха субъектлени арасында биринчи болуп, Парламентде Жаш тёлю палата къуралгъанын айтыргъа сюеме. Анга тири, башламчылыкълагъа ачыкъ жашла бла къызла сайланадыла. Бюгюнлюкде аны жетинчи къаууму ишлейди. Жаш депутатланы ишлери жылдан-жылгъа игиленнгенин айтыргъа керекди. Алай бла Жаш тёлю палата тири, билимли, хунерли жаш адамлагъа къырал эм политика ишге жол ачады.
– Регионлада законла чыгъарыучу органланы къуралгъанлары нек магъаналыды?
– Парламентаризм къырал власть органланы системасында артыкъда магъаналы жерни тутады, ол къыралны айныуун жалчытады, жамауатда демократиялы ниетлени жаяды.
Ышаннгылы праволу база къурау баш борчладан бириди. Ол регионну социальный сферасын, экономикасын ёсдюрюуге бурулады, инсанланы конституциялы эркинликлерин бла праволарын сакълайды. Республиканы депутатларыны хайырындан ышаннгылы законла къабыл кёрюлгендиле. Ала регионну айныууну мурдорудула: экономикада, билим бериуде, саулукъ сакълауда, культурада, башха сфералада магъаналы проектлени жашауда бардырыугъа себеплик этедиле.
Депутатла законланы игилендириу ишни дайым да толтурадыла. Сёзсюз, регион парламент, муниципалитетледе представительный органла жарашдыргъан праволу актла адамларыбызны жарсыуларын кетериуге, жашау къолайлыкъларын ёсдюрюуге бурулупдула.
– Ишчи нёгерлеригизге профессионал байрамыгъыз бла байламлы не айтыргъа сюесиз?
– КъМР-ни Парламентини депутатларыны эмда кесими атымдан профессионал байрамыбыз бла алгъышлайма. Алай бу жаланда парламентарийлени къууанчы тюйюлдю. Ол инсанлагъа барысына да магъаналыды. Законла чыгъарыучу органла жарашдыргъан праволу база халкъны жашауу бла къаты байламлыдыла, ала къыралны, регионну айныууну мурдорудула, келир жашауубузну къурайдыла.
Барыбызгъа да къыйын кезиуде уа законодательле борчларын бийик даражада толтургъанлары, болушлукъ керек болгъанлагъа заманыда билеклик этгенлери бютюнда магъаналыды. Россейли парламентаризмни тёрелерине таянып, барыбыз да бирге къадалып ишлесек, не къыйын борчланы, жумушланы да толтураллыгъыбызгъа ишексизме.
Россейли парламентаризмни кюнюнде Къабарты-Малкъарны жамауатына саулукъ, мамырлыкъ, къолайлыкъ, тынчлыкъ тилейме. Депутатлагъа уа республиканы, къыралыбызны саулай да айныууна бурулгъан законланы чыгъарыуда жетишимле тежейме.
Ушакъны Тикаланы Фатима
бардыргъанды.
