Тарыхны жолу юзюлмейди, алда кёп жумушла сакълайдыла

«Малкъар халкъны 1944-1957 жыллада саясат репрессиялада жоюлгъанларына аталгъан мемориал» биз барыбыз да жыйылып, сюргюнде ёлгенлерибизни эсгерген сыйлы жерибизди.
1989 жылда, биз кёчюрюлгенли 45 жыл болуп, халкъны излеми бла бюгюн бу мекям тургъан жерде белги таш салынып, ёлгенлерибизге дууа окъулгъан эди. Андан арысында 8 мартда болуучу бушуу кюнюбюзде, 28 мартда  Жангырыу кюнюбюзде да алайда жыйылабыз.

Къабарты-Малкъарны биринчи Президенти Валерий Коков таулу халкъ сынагъан азапны эсде къалдырыргъа деп, бу музейни ишленирин  дурус кёргенди. Ол оноугъа малкъар халкъны «Алан» жамауат биригиуюню ара советини келечилери генерал Беппайланы Суфиян бла  Ахматланы Мусса, КъМР-ни Правительствосуну ол заманлада председатели Чеченланы Хусейн, таулу жамауат биригиуле эм башха жашла да къатышхандыла. 1999 жылда, мемориал ишленип башлагъанда, ма ол халкъны къайгъысын кёрген жашла, поэтни туугъанына 140 жыл болгъанда, миллетибизни бети, эси да болгъан Мечиланы Кязимни обасын Къазахстандан бери кёчюргендиле.
Мекямны архитектору Гузиланы Малик болгъанды, къурулуш ишле уа 1999 жылда КъМР-ни сыйлы къурулушчусу Уяналаны Ибрагимни башчылыгъында башланнгандыла.
Мемориал 2002 жылда 8 мартда сюргюн къыйынлыгъы бизге жетгенли 58 жыл болгъан кюн ачылгъанды. Ол халкъыбызны келген жолун эсде сакълатхан, мекямны ишлегенлеге ыразылыкъ да айтдыргъан кюн эди. Андан бери жыйырма жыл озгъанды.
Мемориалны биринчи директору, аны къурулушуну да къайгъысын кёрген КъМАССР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу Таукенланы Идрис  болгъанды. Аны къураучу хунерин   таныгъанла да биледиле, республиканы Президенти да бу ишни анга бошдан буюрмагъанды – аны оноу этиуде, мюлк жюрютюуде да уллу сынауу бар эди. Мемориал ачылгъан кюн халкъны кёлю къалай кётюрюлгенин, ол жилягъан, къууаннган да этгенин кёргенбиз. Ол кюн малкъар миллет сынагъан саясат сюргюнню терслигин ангылауну, аны эсде къалдырыуну мурдору салыннганды.
Къысха заманны ичинде Идрис къурулушну да битдирип, коллектив къурап, музей фондланы жыйып (мингден артыкъ документ, башха зат!), экспозицияла этгенди. Аны ол иши жууапсыз къалмагъанды – 2005 жылда Къоркъуусузлукъну, къоруулауну эм низамны проблемалары жаны бла Россей академия, ала жаш тёлюню ата журтну сюерге юйретгенлери ючюн, Мемориалны ишчилерин Михайло Ломоносовну ордени бла саугъалагъанды.
2007 жылда августдан башлап, мемориалгъа Теммоланы Шахадат таматалыкъ этеди.
Анда баргъан ишлени юслеринден айтханда, мекямны эки къатысы да халкъыбызны жашау жолундан, жигит, жигер адамларындан хапар айтхан экспонатладан толуду. Кирген жерде онюч атлаууч да кёчгюнчюлюк жылланы белгилейдиле.
Тарых-этнография экспозицияла (революциягъа дери, андан сора, Уллу Ата журт урушну кезиую, сюргюн жылла, артха къайтыу, тюрлю-тюрлю жетишимле…) жыл сайын жангыргъанлай турадыла, художниклени, скульпторланы кёрмючлери къураладыла, Кязимни, Къайсынны, Керимни, башха поэтлени окъуулары, жангы китапланы презентациялары, тюрлю-тюрлю магъаналы тюбешиуле барадыла. Ары жаш тёлю, школчула, бизни шахаргъа солургъа келгенле, саулай республиканы жамауаты да жюрюйдю.
Бюгюнлюкде мемориалны фондларында 5308, болушлукъ фондда да 2581 экспонат сакъланады. Библиотека фондну саны 563-ге жетгенди. Хапчук эм халкъ чыгъармачылыкъдан 31 зат, 27 сурат, 5 скульптура, 1 графика иш барды. Дагъыда тюрлю-тюрлю 628 зат сакъланады. Документлени эм суратланы электрон копияларыны саны 6099 болады. Анга кёре, 1944-1957 жыллада сюргюн сынагъанланы тизмеси (59896 адам) эм DVD дискле бардыла.
Мемориалда Кязимни - 38, Къулийланы Къайсынны -56, Отарланы Омарны- 34, Уллу Ата журт урушну ветеранларыны - 592, сюргюнден къайтханланы 6364 документлери сакъланады. Залда экспозицияда тургъан материалланы саны 3724-ге жетеди.
Быйыл Къабарты-Малкъарны 100-жыллыгъына аталып, анда кёп иш этилгенди, этиле да турады. Аладан бири «Малкъар. Малкъарлыла» деген кёрмючдю. Анда халкъыбызны тарыхы XVII ёмюрден бери кёрюнеди. Экспозицияда белгили жарыкъландырыучуларыбызны, врачланы, композиторланы, башха даражалы адамларыбызны суратлары бардыла.
«Ишлерине кертичи адамла» деген кёрмюч КПСС-ни райкомларыны биринчи секретарьлары болгъан таулуланы юслеринден айтады. «Малкъарны тиширыу бети» деген экспозиция уа жигер таулу тиширыуланы, кёп сабийли аналаны къауумун бирлешдиреди. Дагъыда Мемориалда «Мечиланы Кязимни жашау жолу эм чыгъармачылыгъы», «Халкъ фольклорист» (этнограф, фольклорист, устаз, поэт Шахмырзаланы Саид), Къулийланы Къайсыннга «Мамырлыкъ эм къууанч сизге, саула», «Сау бол бизни бла болгъанынг ючюн» (Таукенланы Идрисге аталып), «Отарланы Омар – малкъар халкъ жырны сакълаучусу», «Малкъарлыла Уллу Ата журт урушну жылларында», «Малкъарлыланы кийимлери эм халкъ усталыкълары» деген кёрмючлеге къараргъа боллукъду. «Заманла. Ишле. Адамла» деген кёрмюч а пандемия бла кюрешде ал тизгинде тургъан медицина ишчилеге аталады.
«Ышаныулукъдан юлюшлю болгъанла» деген кёрмюч да Къабарты-Малкъарны 100-жыллыгъына аталады. Ол сегиз стендден къуралады. Алада суратла республиканы табийгъатындан, аны тарыхындан, оноучу, толтуруучу эм законлу органларыны келечилеринден хапар айтадыла.
7 февральдан 15 майгъа дери уа Мемориалда Нальчикни жер-жерли администрациясыны билим бериу департаменти бла бирге, 8-11 классланы окъуучуларына аталып, «Сабийлерибизни саулукълары эм къоркъуусузлукълары ючюн» деген ат бла наркотиклеге къажау профилактика акцияла, 16 февральдан 12 апрельге дери уа сабийле, ата-анала, дин къуллукъчула, тюзлюкню къоруулагъан органланы келечилери, спортчула, культурада ишлегенле бла бирге экстремизмге къажау юйретиу ишле баргъандыла. Аллай юйретиу жыйылыуланы Мемориалны ишчилери 35 окъуу учрежденияда бардыргъандыла.
Алгъаракъда мында «Заманла. Ишле. Адамла» деген аты бла илму-практика конференция да баргъанды. Жылны аллында «Бир киши унутулмагъанды, бир зат да унутулмагъанды» деген кёрмюч Афганистан къаугъагъа  къатышханлагъа аталады. «Блокаданы гыржыны», «Ала биринчи жигитле эдиле» (Байсолтанланы Алим бла Уммайланы Мухажир), «Сталинградны къоруулагъан таулула», «Брест къаланы къоруулагъан таулула», «Уллу Ата журт урушда хорламгъа 77 жыл» деген кёрмючле, белгили художник Курданланы Валерийни сурат экспозициясы да къуралгъандыла.
Мемориал кёрмючлени башха жерледе да къурайды. Сёз ючюн, республиканы 100-жыллыгъына аталгъан «Бир юйюрде» деген экспозициягъа Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма  театрда, 74 номерли сабий садда, 2-чи номерли лицейде да къарагъандыла
Мемориалны энчи интернетсайты барды, аны Telegram-каналы музейни ишини юсюнден айтады. Тюрлю-тюрлю тюрленмеген эм болжаллы кёрмючлени кёргюзтгенлей турады. Анга кёре, мында жылны аллындан бери мингден артыкъ экскурсия бардырылгъанды. Устазла уа бери илму-методика болушлукъ излеп келедиле эм окъуучуларын келтиредиле, аланы мында адабият жаны бла баргъан тюрлю-тюрлю эришиулеге хазырлайдыла. Мемориалда сабий илму чыгъармачылыкъны арасы ишлейди.
Османланы Хыйсаны бла дюгерли  жазыучу Энвер Хохоевни юч тилде (орус, малкъар, дюгер) жазылгъан «Салам алейкум! Юйюгюзге да игилик!» деген китабыны, Мусукаланы Сакинатны «Кюннге учхан турнала» деген назму жыйымдыгъыны презентациялары болгъанды.
Тарыхны жолу юзюлмейди. Алда боллукъ ишлени саны кёпдю.

Мусукаланы Сакинат.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 09:05

БАХЧАЛАНЫ БУЗДАН КЪОРУУЛАРГЪА – 40 МИЛЛИОН СОМ

Быйыл эл мюлк жерлени буз уруудан къорууларча мадарлагъа Къабарты-Малкъарны бюджетинден 40 миллион сом бёлюнюрюкдю.

29.03.2024 - 09:04

КАРТОФДАН БАЙ ТИРЛИК КЪУУАНДЫРАДЫ

Шимал-Кавказстатны управлениясындан  билдиргенлерича, былтыр Къабарты-Малкъарны  мюлклерини барысында да картофдан  154,6 минг тонна  жыйылгъанды.  Ол былтырдан 1,8 процентге кёпдю.

29.03.2024 - 09:04

ТАНГ КЕСЕК КОНСЕРВА ЧЫГЪАРЫЛАДЫ

Къабарты-Малкъар тахта кёгетледен консервала жарашдырыу бла эки жылны ичинде алчы жерни алады. Ол санда былтыр, 363,8 миллион банка чыгъарылгъанды.

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.