АДЫГЭ ЛИТЕРАТУРЭМ И КЛАССИК

Гугъущ зи цIэм дунейпсо мыхьэнэ игъуэта тхакIуэшхуэм утетхыхьыну. Зы тхыгъэкIэ, дауи, къыпхуэгъэлъэгъуэнукъым, зы цIыху акъылми къитIэщIыфынукъым абы и IэдакъэщIэкI купщIафIэхэмрэ гупсысэ куухэмрэ, и къекIуэкIыкIамрэ нобэ ныбжькIи, зэфIэкIкIи, зэчийкIи здынэса лъэгапIэшхуэмрэ. ИтIани апхуэдэ тхакIуэ, усакIуэ щэджащэр зэрыадыгэм къыпхилъхьэ гушхуэныгъэм, и усэ сатырхэм гур зэригъэушэм, и тхыдэ романхэм укъызыхэкIа лъэпкъыр къузэригъэцIыхум, езыр уи цIыхугъэрэ и лъахэ уихьэху и псалъэ Iущхэмрэ тхылъыщIэхэмкIэ узэригъафIэм утрегъэшхуэ лIэщIыгъуэм нэблагъэ къэзыгъэщIа цIыху телъыджэм теухуа уи псалъэ жыпIэну.
Накъыгъэм и 28-р къыщалъхуа махуэщ УФ-м и ТхакIуэхэм я союзым и унафэщIым и къуэдзэ, Адыгэ Республикэм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ, АР-м, КъБР-м, КъШР-м я цIыхубэ тхакIуэ, УФ-м и Жылагъуэ палатэм хэт, СНГ-м хыхьэ къэралхэм я ТхакIуэхэм я дунейпсо зэгухьэныгъэм и ГъэзэщIакIуэ гупым и унафэщIым и къуэдзэ, УФ-м и Президентым и лIыкIуэу Ипщэ федеральнэ щIыналъэм щыIэм егъэщIылIауэ лажьэ Нэхъыжьхэм я советым хэт, Дунейпсо Адыгэ Хасэм и Нэхъыжьхэм я советым и тхьэмадэ, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием, ЩIэныгъэхэмкIэ Абхъаз Академием я академик, Кубаным гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, СССР-мрэ Урысей Федерацэмрэ я Къэрал саугъэтхэм, Шолоховым, Островскэм я цIэкIэ щыIэ литературэ саугъэтхэм я лауреат, «Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэм папщIэ» урысей орденым и II, III, IV нагъыщэхэр, «Лъэпкъ зэныбжьэгъугъэ» орденыр, «Адыгейм и ЩIыхь» медалыр, Абхъаз Республикэм и «ПщIэмрэ ЩIыхьымрэ» орденыр, «Кубаным и зыужьыныгъэм хуищIа хэлъхьэныгъэм папщIэ» медалым и япэ нагъыщэр зыхуагъэфэща, Урысей Федерацэм ЛэжьыгъэмкIэ и ЛIыхъужь МэшбащIэ Исхьэкъ Шумахуэ и къуэр.
Ар Краснодар крайм къыщалъхуащ, Адыгейм щопсэу, Урысей псом къыщацIыху, и тхылъхэр хамэ къэралхэм щызэбграх. МэшбащIэ Исхьэкъ и зэчиймрэ зэфIэкIымрэ куэд къызэщIаубыдэ, лъахэм, лъэпкъым я IэфIыр гурэ псэкIэ зыхыуигъащIэу гухэлъ пшыналъэхэмрэ прозэ купщIафIэхэмрэ къегъэщI. Абы и IэдакъэщIэкIыр лъэпкъпсо зыщIэппIыкI хъун защIэщ, и дэтхэнэ тхыгъэри адыгэм и тхыдэ куущ.
Исхьэкъ къалэм къызэрищтэрэ и хэкумрэ къызыхэкIа лъэпкъымрэ я беягъыр, дахагъыр хъуэпсэгъуэу къызэригъэлъагъуэр, и бзэр гъатхэ жыг хадэу къызэрызэрытIэпIыкIыр умыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым. Дэнэ-тIэ а къалэмыпэр къыщежьэр, тхакIуэ щэджащэм езым хиша лъагъуэм пэщIэдзэ хуэхъур? Ар, дауи, и адэжь лъапсэрщ, Краснодар крайм и Успен районым хыхьэ Щхьэщэхуж къуажэрщ. Исхьэкъ и адэ Шумахуэ, Амзан и къуэр, къызыхэкIа лъэпкъым а щIыгум япэу гъавэ щытрасащ, я унагъуэцIэр къызытекIари аращ – мэш бэв хасащ. Бакъ ипхъу и анэ МыIуминати зыщыщ Дэунэжхэ аращ щетIысэхар. ЛъэпкъитIми я сабийхэр а жылэм къыщалъхуащ, лъэ щытеуващ, гъащIэм и дыджымрэ и IэфIымрэ щызыхащIащ, я гуфIэгъуэ-гукъеуэ нэпси щыщIэкIащ. Исхьэкъ япэу жьыбгъэ къыщыжьэхэуар и адэр илъэс щэныкъуэ иримыкъуу дунейм щехыжарагъэнщ, езыр илъэсищ хъууэ арат абы щыгъуэ. ИтIани ар и анэм иригъэцIыхуфащ, абы и щапхъэм щIипIыкIыфащи, гуапэу игу къегъэкIыж. Апхуэдэуи къуажэдэсым хужаIэ дахэ къомымкIэ зэхэлъ образ нэсу и гум щызэфIэуващи, ицIыхуу щытауэ къыпфIегъэщI. КъызэраIуэтэжымкIэ, Шумахуэ лIы быдэт, лэжьакIуэшхуэт. Абы и хахуагъэмрэ и лIыгъэмрэ жылэдэсхэм зэIэпахыу ягъэхъыбарырт, псалъэм папщIэ, и дамащхьэм хьэжыгъэ къэп телъу зригъэзыхыурэ етIуанэ къэпыр дзэкIэ къищтэу щытауэ жаIэж. Уи гуащIэрэ уи пщIэнтIэпскIэ къэблэжьам нэхъ лъапIэрэ нэхъ IэфIрэ зэрыщымыIэр ищIэрти, зыщымысхьыжу лажьэрт.
Апхуэдэ шыфэлIыфэ зиIэ адэр пасэу зэраIэщIэкIам къищынэмыщIауэ, Исхьэкъ и сабиигъуэр зыхиубыда лъэхъэнэр гъаблэ зэмант. Бынитху къызыхуэна бзылъхугъэм хуабжьу къыдэIэпыкъуащ и адэ-анэр. Адэшхуэмрэ анэшхуэмрэщ Исхьэкърэ и анэкъилъхуиплIымрэ зыпIар.
Литературэр зи лъабжьэ, зи къуэпс, зи гъащIэ хъуа МэшбащIэ Исхьэкъ бзэ куэдкIэ зи IэдакъэщIэкIхэм еджэ тхакIуэ, классик гъуэзэджэ къыхэкIащ. Пэжщ, тыншу щытакъым сабийгъуэмрэ балигъ гъащIэмрэ я зэхуаку дэлъа гъуэгуанэр. Абы зыщыбгъэгъуэзэн щIэбдзэмэ, гу лъыптэнущ, махуэм жэщыр къызэрыкIэлъыкIуэм хуэдэу, тхакIуэм и гъащIэри фIым Iейр кIэлъыкIуэу зэрызэхэлъар. Ар философие куу зыщIэлъ гъуэгуанэт. Гъуазэ хъур и адыгэбзэмрэ абы хуиIэ лъагъуныгъэмрэт. Ущыуэну къыщIэкIынкъым МэшбащIэ Исхьэкъ тхакIуэ зыщIар и анэдэлъхубзэрщ, и адыгэ хабзэрщ, къыщалъхуа и жьэгужьырщ жыпIэмэ. Ахэр сыт щыгъуи япэ иригъэщу къогъуэгурыкIуэ ар.
Анэдэлъхубзэм и мыхьэнэр къыгурыIуэу дунейм зы цIыху тетмэ, МэшбащIэр етIуанэщ. Сыту жыпIэмэ, апхуэдиз щIэныгъэ бгъэдэлъми, урысыбзэр фIы дыдэу ищIэми, зэи хамэбзэкIэ тхакъым, и анэдэлъхубзэращ и къалэмыр зэригъабзэр. Мис ар фIыгъуэ нэхъыщхьэу бгъэдэлъхэм ящыщщ абы. «ТхакIуэр щыпсэун хуейри щылэжьэн хуейри къыщалъхуа и лъахэрщ. И адэжь хэкум гурыщIэ къабзэ хуимыIэмэ, абы и тхыдэм щымыгъуазэмэ, и блэкIамрэ и щыIэкIэмрэ имыщIэмэ, лъэпкъ таурыхъхэмрэ уэрэдыжьхэмрэ щIамыпIыкIамэ, и анэдэлъхубзэр имыгъэшэрыуэмэ - лъэпкъ тхакIуэ щыIэнкIэ Iэмал иIэкъым. Сэ куэдрэ Москва сыщылэжьэну срагъэблэгъащ: Урысейм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и Правленэм и секретару, ТхакIуэхэм я дунейпсо зэгухьэныгъэм и ГъэзэщIакIуэ гупым и унафэщIым и къуэдзэу, «Октябрь» литературэ-художественнэ журналым и редактор нэхъыщхьэу… Зэгупсысыпхъэт, ауэ сегупсысакъым: сэ сыкъулыкъущIэкъым, сэ сытхакIуэщ, сылъэпкъ тхакIуэщ. Сэ сызэреплъымкIэ, тхакIуэр и лъэпкъ хэсыжын хуейщ, и лIыхъужьхэм къаухъуреихьу, арыншамэ купщIэ зиIэ гуэри IэщIэтхыхьынукъым» - жеIэ Исхьэкъ.
Къыпхуэмылъытэн хуэдизу куущ МэшбащIэ Исхьэкъ адыгэ, урысей, дунейпсо литературэхэм яхуищIа хэлъхьэныгъэр. СатыриплI хъу усэхэм щегъэжьауэ, адыгэ тхыдэм куууэ дризыгъэплъэж романхэр зэрыт тхылъи I00-м щIигъу къыдигъэкIащ абы. Къыщалъхуа лъахэмрэ къызыхэкIа лъэпкъымрэ я къуэ пэжу къыщIэкIа тхакIуэм и тхыгъэхэр бзэ куэдкIэ зэрадзэкIащ. Нобэ абы и зэфIэкIымрэ адыгэм и цIэр жыжьэ зэригъэIумрэ дагъэгушхуэм и закъуэкъым, атIэ абы и тхыгъэхэм дерс къыхыдох, блэкIар ди нэгу къыщIэдгъэхьэжыфын хуэдизу къытхуеIуатэ, ар ди нобэрей гъащIэм едгъапщэурэ лъагъуэ пхытшыну Iэмал къыдет. Абы къыдэкIуэуи къыхэгъэщыпхъэщ адыгэм и псэкупсэ къулеягъыр нэгъуэщIхэм зыхегъэщIэнымкIэ, къыдэкIуэтей щIэблэм я лъэпкъ зэхэщIыкIыр зэфIэувэнымкIэ а тхыгъэхэм къалэнышхуэ зэрагъэзащIэр. Абы и романхэр псори щIэзыджыкIа цIыхур университет зыбжанэ къэзыухам хуэдэу губзыгъэ зэрищIынур, лъэпкъым хуэфэщэн цIыху нэсу зэрыпсэунур хьэкъщ. И усэхэращи, гущIэм нэс защIэщ. ГъэщIэгъуэнракъэ, сатыриплI къудей фIэкI мыхъуми зы гъащIэ Iыхьэ къыщыгъэлъэгъуа гупсысэ зыщIэлъ е философие куу зыхэплъагъуэ яхэтщ абыхэм. КIэщIрэ купщIафIэу, захуэрэ пхыкIыу матхэ Исхьэкъ.
Езым и IэдакъэщIэкIхэм къадэкIуэу Исхьэкъ адыгэбзэкIэ зэридзэкIащ «Слово о полку Игореве», «Медный всадник», «Скупой рыцарь», «Моцарт и Сальеври» (А.С. Пушкин), «Беглец» (М.Ю. Лермонтов), «Железная дорога» (Н.А. Некарсов), «Двенадцать» (А.А. Блок), «Анна Снегина» (С.А. Есенин), «Облако в штанах» (В.В. Маяковский) тхыгъэ телъыджэхэр. НэгъуэщI тхакIуэхэр и гъусэу КъурIэныр адыгэбзэм къригъэзэгъащ. МэшбащIэ Исхьэкъщ Адыгэ Республикэм и Гимным и авторыр.
ТхакIуэм и Iулыджым и лъагагъыр иджыри зэ щIигъэбыдэжу 20I9 гъэм МэшбащIэм къратащ «Урысей Федерацэм ЛэжьыгъэмкIэ и ЛIыхъужь» цIэ лъапIэр. Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь дамыгъэр къэралым хуащIа Iуэху инхэм папщIэ яту аращ. А дамыгъэ лъапIэр къэралым ис лъэпкъхэм я литературэ щIэиныр гъэбэгъуэным, Урысейм щыпсэу лъэпкъхэм я зэгурыIуэныгъэмрэ зэныбжьэгъугъэмрэ егъэфIэкIуэным хуэгъэпсауэ МэшбащIэ Исхьэкъ ищIа лэжьыгъэшхуэм и уасэщ.
МэшбащIэ Исхьэкъ адыгэ лъэпкъ щэнхабзэми, урысей, дунейпсо литературэхэми яхуищIа хэлъхьэныгъэм, лъэпкъ зэныбжьэгъугъэмрэ мамырыгъэмрэ, хэкум зиужьынымрэ ефIэкIуэнымрэ и гуащIэшхуэ зэрыхилъхьам щыхьэт техъуащ къэрал Iэтащхьэм ърита дамыгъэр.
Илъэс 90-м нэсами Исхьэкъ и лэжьэкIэр зыкIи нэхъ кIащхъэ хъуакъым, мурадыщIэхэр ещIри, дахэу гъащIэм хепщэ. Иужьрей хъыбарыфIхэм ящыщщ МэшбащIэм и Iэдакъэ къыщIэкIа «Аиссе» роман телъыджэм кино къызэрытращIыкIынур.
Лъэпкъми хэкуми я пащхьэ щиIэ къалэныр куэд щIащ МэшбащIэ Исхьэкъ зэригъэзащIэрэ, итIани и зэфIэкIымрэ къарумрэ мыкIуэщIу зыужьыныгъэм иджыри хуолажьэри, Тхьэм дяпэкIи хущIигъэхьэ.

НэщIэпыджэ Замирэ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)