БИЗНИ ОМАР

КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ артисти Отарланы Магометни жашы Омар ХХ ёмюрню 30-чу жылларындан башлап 2002 жылда 22 майда бу дуниядан кетгинчи, жыргъа баш уруп: «Сен ёмюрде ёлмегин!» – деп жашагъанды.

Ма аны ючюн Малкъарда, Къарачайда да, тыш къыраллада жашагъан жерлешлерибизни араларында да, халкъ жырчыбызны ийнакълап: «Бизни Омар», – дейдиле.

Халкъыбыз аны къаллай бир багъалатханына, уллу сый бергенине энтта бир шагъатлыгъ а – Омаргъа аталгъан китабыбызда болгъан эсгериуледиле. Ол китап «Омар» деген аты бла басмагъа хазыр этилгенди. Ары къарачайлыланы эсгериулери да киргендиле. Аланы бизге Къарачайда жыяргъа болушхан халкъ поэт Байрамукъланы Фатимагъа эм философия илмуланы кандидаты Ёзденланы Шарафатдиннге уллу ыспас этебиз.

ЁЗДЕНЛАНЫ Шарафатдин, философия илмуланы кандидаты:

- Отарланы Омарны жырларын биринчи кере 9-10 жылымда эшитген эдим - 1958 жылда анам бла бирге Къазахстандан келгенибизде. Бизни гитче тау элчигибизде радиорепродуктор бар эди. Аны тауушу ана тилибизде эшитилгенлей, уллула къол-бет жуууп чапсала, менича сабийле да алача этип, жууукъда юйлени бирине жыйыла эдик. Жыйылгъаныбыз – ол уллайгъан къауум, ана тилни тансыкълап, барыбыз да излеген а Отарланы Омар бир жырласа эди деп.

Омарны ауазын эшитген уллуланы бирлери жилягъан, бирлери къууаннган эте эдиле. Аны жыры, бир ишексиз, дарман, насып эди ол тамата къауумгъа. Биз сабийле болсакъ да, аланы сагъышлары, аланы кёллери бизге да жууукъ эдиле.

ЭРКЕНЛАНЫ Расул, КъЧР-ни халкъ артисти:

- Отарланы Омарча адам жюз жылдан бир тууа болур. Ол таурухдан тюшгенча бир адам эди - тамам фахмулу, тири, билимли, кесине илешдирген. Аллай чамла, хапарла айта эди, жаннетге тюшгенча бола эдинг аны къатында.

1989 жылда Омар Къарачай элледе концертлерин бардыргъан эди. Эжиучюлени уа «Апсаты» ансамбльден кеси сайлап алгъанды. Биз бешеулен бар эдик: Ёзденланы Парисбий, Байрамукъланы Юра, Тюрклюланы Борис, Аджиланы Тохтар бла мен. Бизге башчылыкъ этген Ёзденланы Парисбий эди. Отар улуну концертлеринде биз да  эки-юч жыр жырлаучу эдик, ол солурча. Программасы бир да ауур эди.

Бизни эжиучю къауумубуз Омарны биргесине сау айны айланнганбыз. Айтханымча, Къарачай эллени барында да Омар концертле берип чыкъгъан эди. Хар эл къурманлыкъ этип, алай тюбей эди анга, аллай бир сый бере эдиле. «Къарачайлыланы ненча къой кесгенлерин санап барама, аланы ол этгенлерин энди мен къалай къайтараллыкъма?» - деп, чам эте эди Омар.

Жырда, эжиуде да ол кёп затха юйретген эди бизни. Аны ауазы гюрбеден чыкъгъанча, кёкюрегинден алай чыгъа эди. Тамам кючлю, ариу ауазы бар эди…

Омаргъа: «Дунияда эм кючлю зат неди?» – деп соргъаныбызда, ол: «Замандан кючлю зат жокъду, жашла, заман ташны эритир, темирни чиритир. Мени заманыма жетсегиз, аны ангыларыкъсыз», - дей эди.

Мен Отарланы Омарны бла Алтууланы Зояны жырларында ёсгенме. Сабий заманымда радио бла кёп тынгылагъанма алагъа. Биз Омарны кёп сагъынабыз, ол эсибизде жашайды, дунияда болмагъанча, аллай сюйюмлю, фахмулу, жылы адам эди. Аллах жаннетли этсин!

ТЮРКЛЮЛАНЫ Борис, КъЧР-ни халкъ артисти:

- Омарны юсюнден сёзюмю неден башлайым деп, сагъыш эте келгенме да, тюбегенибизден башларгъа керек болур, дегенме. Уллу концертле бла 30 кюнню айланнган эдик къарачай элледе. Мен ол кезиуде институтдан жангы келип, бир-эки жыл ишлей болур эдим. Ары дери Омарны Джангы Джёгетейде концертде бир кере кёргенме.

Машиначыгъыбыз бар эди, «Автоклуб» деп, бек уллу болмагъан. Аны бла барып тюбейбиз Омаргъа. Олтурады машинагъа. Уялабыз, жунчуйбуз. Бизни атабыз-анабыз айтып тургъан, жырлагъанын радио бла эшитген Омар  бизге кёкден тюшгенча бир адам! Жунчуп, сёлешмей келебиз. Омар адамны бир-эки чамы бла кесине илешдирип къоя эди. Сора тебирейбиз хапарлашып. Берген сорууубузгъа жууап тапмай къоймай эди, кесини кёлюн айтхан бла бирге, къартладан эшитгенме деп белгилей эди…

Кесим бла байламлы эм башдан айтыргъа излегеним: мен, институтда дирижёрлукъ, вокал бёлюмледе окъуп келген жаш адам, жангы жырлагъа эс бёлюп, жюрегим, мыйым да алагъа тагъылып эдиле. Къысхасы, эсим эстрада жырлада болуп тургъанлай, Омар толусу бла бир жанына айландырады - фольклоргъа, аны теренлигине, кертилигине тюшюндюрюп.

Белгили жырчыбыз Ёзденланы Парисбий да билими болгъан адам эди. Биз бир-бир жырланы эжиулерин бир тюрлю эте эдик, сора Омар: «Эй, жашчыкъларым, ма былай алчыгъыз», – деп, ол кёргюзгенча алсакъ, ол айтхан керти ариу болуп къала эди.

Омарны эсине бек сейирсине эдик, 73 жыл болгъан болур эди ол заманда анга. Жырлагъаныны юсюнден а айтып тауусаллыкъ тюйюлме. 10-15 минут бара эдиле жырлары.

Омар тынгылагъанлагъа уллу сый бергенди. Концерт бошалгъандан сора сахнагъа бизни да чыгъара эди, къоймай. Сора бир ариу алгъышла айта эди. «Алан, учкуланчыла! не хурзукчула! – дер эди, – бек ариу акъ кирпичден юйлеригиз, ариу къызларыгъыз, жашларыгъыз», – дей келип, алгъыш этип: «Энди мен былайдан той этмей кетерик тюйюлме, чыкъчыгъыз, жашла, къызла, сахнагъа!» – дер эди. Сора кеси биринчи чыгъып, тепсеп, бизни да къоймай тепсетип, миллетни ыразы эте эди.

Къонакъбайланы ыразы этиуге бек уллу магъана бергенди. Бир элден сыйланмай да кетмегенбиз, эллени таматалары къонакъбайлыкъ эте эдиле. «Арыгъансыз, билебиз, алай бир жырласагъыз эди», - деселе, угъай демегенди. «Нек жырламайбыз!» – деп, туздам салгъан адамланы ыразы этип, алай кете эди. Сёзю да, чамы да, керти сейирсиндире эдиле. Чыртда уллу кёллюлюгю жокъ эди, сенича-менича, кесин ёрге тутмай. Къысхасы, ёзден къаны юсюнде эди.

Тазалыгъына кёре, жюреги да бек такъыр эди. Ол айны ичинде бир концертибиз къалгъан эди болмай, Сарытюз элде. Келебиз ары. Жарыкълыкъ юйлерини аллы бла орам кете эди Черкесск таба. Алайда бизге ким эсе да  эки-юч кюнде ажымлы ёлген болгъанын айтады. Биз Омаргъа къалай айтабыз деп, сагъыш эте тургъанлай, къартла, жыйылып, келип къаладыла. Элни сыйлы къартлары. Ала саламлашдыла да:

- Омар, сен узакъдан келгенсе, бушуугъа этер мадар жокъ, асырагъанбыз. Сен келип тураса, тыйма да, концертинги бардыр, биз ыразыбыз, - дегенлеринде, эсимдеди Омарны сёзлери:

- Къалай болады алай, биреуленни арбазы тобукъгъа дери къандан толуп тургъанлай, мен былайда къалай жырларыкъма? Угъай! - деп къойгъан эди.

Ма ол кюн жангыз алайда болмай къалгъан эди концерти. Аны адамлыкъ байлыгъын чертирге излейме – башханы бушууун терен ангылагъанын, жазыкъсыныуу болгъанын.

Айтханымча, адамны илешдире билгени бла бизни кесине айландыргъан эди. Бизни бла тенгча турса да, биз намысыбызны атмагъанбыз, къатында башыбызны энишге тутуп тура биле эдик.

«Анам» деген жырны эшитгенибизде биринчи кере, Омар жырлап, биз жилягъан этген эдик. Ол жырын эшитгенимде, ол заманда ангылагъан эдим бир тилде болгъан энчи затланы башха тилге кёчюрюр амал болмагъанын. Кимни жырыды деп сорабыз да, хапарын айтады. Семенланы Смаилны «Анам» деген жырындан сора, кесими юсюмден айтсам, тилибизге, аны теренлигине, магъаналылыгъына эс бёлюп башладым. «Джёгетей» ансамбльде къарачай жырлагъа, фольклор чыгъармалагъа бурулдукъ.

Омарны хапарын айта келсем, чамларын да сагъынырыгъым келеди. Жашауунда ол да бир энчи шарты эди. Бир жол, чыгъып, жырлай турабыз. Бир заманда «гыжжд» деп, эшик ачылгъан таууш келди да, бир мазаллы къош ит, кирип, къараучуланы алларына ётюп чёгеди. Биз, жаш къауум, эжиу этгенле, кесибизни тыялмай, кюлюп башлайбыз, ол ит а къарап турады, башын бирде сол жанына, бирде онг жанына атып. Кесибизни тыялмайбыз, бирибиз кюлсе, башхасы чыдаргъа кюрешип, алай бла эжиуню бир кесек бузабыз. Сора биреулен:

– Махмут, бу итинги ары бир ал, – дейди да, бир жаш, чурукъларыны башы бла да къамчиси: «Эй, Добар!» – деп, итни башындан тартады. Ол да, унамай, кючден алып кетеди. Концерт бошалады да, Омар, ол айтыучу сёзлерин айта келип:

- Малкъаргъа къайтсам: «Мараны адамлары къой, манга тынгыларгъа итлери да келген эдиле, деп айтмай къоймам», – деп кюлдюрген эди.

Омар Къарачайда концертлерин 1989 жылда бардыргъанды. Андан сора, эсимде тюйюлдю къайсы юбилейи эди, 75-ми, 80-ми. Бизни да Нальчикге чакъырадыла. Не да болсун, узакъ жолдан кечирек келебиз. Сахнадан къарап, бизни кирип келгенибизни кёргенинде, Омар бек къууаннган эди. «Мени жашчыкъларым келгендиле!» - деп, сахнада эжиуге сюелген жырчыланы башларына бош этип, бизни салгъан эди. Барын да эсибизде тутабыз, жаннетли болсун!

ХУБИЙЛАНЫ Азрет, КъЧР-ни сыйлы ветеринар врачы:

- Отарланы Омар бла къысха 1986 жылда танышханма. Ол жыл совхозда болум къууанырча эди. Жылны эсеплерин чыгъарып бошагъандан сора, совхозда уруннганланы кёллерин бир ачайыкъ деп, уллу къууанч этдик. Жамауат бир аууздан ары Омарны келлигин изледи. Аны тилегин толтурама деп, къонгуроу къакъдым. Сора миллетге бизге Омар бла бирге Алтууланы Зоя да келлигин айтханымда, адамла бек къууаннган эдиле. Айтылгъан да этмегенлей, элчиле кеслерини ыразылыкълары бла клубну сылап, сыйпап, бояп, жылтыратдыла. Аллай учунуу, аллай къууанч бар эди жамауатда, къырал тамата келлик болса, алай этмез эдиле.

Концертден бир-эки сагъат алгъа не клубда, не аны арбазында алма тюшер жер къалмагъан эди. Къоншу элледен да келген эдиле. Омарны бла Зояны келтирген машина тохтагъанлай, миллет тебиреди алларына чабып, къучакълап, ийнакълап. Тап кёзлеринден жилямукъла келгенле да бар эдиле.

Бир юч сагъат чакълы баргъан эди концерт. Ма ол заманны ичинде жангыз бир адам олтурмагъан эди залда. Миллет ёрге туруп, къарс уруп, тепсеп тургъан болмаса… Концертден сора да кетмей, арбазда жырлап, тепсеп турдула.

Концертден сора Омар бла жыллары келишген 10-15 къартны къойгъан эдим. Ала танг атхынчы олтурдула. Омар да, биягъынлай, жырлай, чам-лакъырда эте, танг атдырып къойдула. Эшик аллында уа миллетни кебюсю танг атхынчы жырла, тепсеп чыкъдыла. Экинчи кюн сагъат бир 12 бола, адамла ишни да къоюп, къонакъланы ашырыргъа жыйылып къалгъан эдиле. Къартла ыразылыкъларын билдирип, къурманлыкъ мал да салып, къобуз согъуп, къарс этдирип, алай ашырдыла Омарны, Зояны, «Джегетейни» жашларын да.

Мен билгеннге кёре, къарачай-малкъар миллетни жарыкълыгъын ёсдюрюрге, тин байлыгъын жашнатыргъа Отарланы Омар бла Семенланы Смаилдан терен къыйынлары кирген адам болмаз. Атлары жылла бла, ёмюрле бла жарыкъ жулдузча не мутхуз, не эски болмазлыкъ адамладыла экиси да. Къарачайда, Малкъарда да ала къойгъан тин байлыкъны, байракъны да бийикде тутарча тёлюле туусунла!

Хаджиланы Танзиля, филология илмуланы кандидаты.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.