Дыкъэзыухъуреихь дунейм, щIыуэпсым и щытыкIэм теухуа щIэныгъэ куу цIыхухэм ябгъэдэлъхьэным мыхьэнэшхуэ зэриIэр къалъытэу, Бразилием и Рио-де-Жанейрэ къалэм ООН-м 1992 гъэм щызэхиша и зэхыхьэм накъыгъэм и 12-р «ЦIыхухэм экологие щIэныгъэ егъэгъуэтыным и махуэу» щагъэуващ.

Къызэзыгъэпэщахэр зытепсэлъыхьа Iуэхугъуэ нэхъыщхьэхэм ящыщщ щIыуэпсым зэрыдекIуэкIыпхъэ щэнхабзэм нэхъри зегъэубгъун зэрыхуеймрэ цIыхухэр дыкъэзыухъуреихь дунейм и щытыкIэм зэпымыууэ щыгъуазэ зэрыщIыпхъэмрэ.    

ЩIыуэпсым и нобэрей щытыкIэм теухуа дерсхэр зэрырагъэкIуэкIыр мыхьэнэшхуэ зиIэщ, дыщыпсэу планетэр шынагъуэншэу щыгъэтынымкIи IэмалыфIщ. Арагъэнущ, ди зэманым егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэу къэрал куэдым щызэхашэм мы унэтIыныгъэм хуэфащэ гулъытэ щIылъагъэсри. Уегупсыс зэрыхъунумкIи, ар дыкъэзыухъуреихь дунейм къыщыхъу-къыщыдгъэщIхэм къарикIуэнкIэ хъунур нэхъ IупщIу ди нэгу къыщIэзыгъэувэщ.

Пасэрей алыджыбзэм къыхэкIа «экологие» псалъэм нэхъапэхэм кърагъэкIыу щытар «унэ», «псэупIэ» жыхуэтIэхэрщ. ИпэжыпIэкIи, ЩIы Хъурейр абы псэущхьэу тес псоми ди дежкIэ (цIыхухэри дахэту) ди зэхуэдэ хэщIапIэщ, щхьэж езым и «пэш» щыдиIэжу.     

Тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, къэрал унафэщIхэм «экологие» псалъэр къэгъэсэбэп щыхъуар 1866 гъэм иужькIэщ. Абы лъандэрэ зэман куэд дэкIами, ЩIы Хъурейм и щIыуэпсыр, зэрыщыту къатщтэмэ, зэрызыщызэтеувэж щымыIэу, щекIакIуэ зэпытщ. Ар нэрылъагъущ набдзэгубдзаплъэ дэтхэнэм дежкIи.

 «Экологие щIэныгъэ егъэгъуэтыным и махуэ» зыфIащам и къызэгъэпэщакIуэхэм зэрагъэувымкIи, шэч лъэпкъ зыхэмылъыжщ дыкъэзыухъуреихь дунейм и щытыкIэм щыгъуазэ дыхуэзыщI, къыщыхъу-къыщыщIэхэр къыдгурызыгъаIуэ, къарикIуэнкIэ хъунур ди нэгу къыщIэзыгъэхьэ, бэлэрыгъыпIэ къыдэзымыт щIэныгъэ куу дызэрыхуэныкъуэм,

Зи гугъу тщIы махуэм Урысей Федерацэм гулъытэ хэха хуащI щыхъуар 1996 гъэм къыщегъэжьауэщ. Абы лъандэрэ, зы илъэс къэмынэу, мэлыжьыхьым и 15-м къыщыщIэдзауэ мэкъуауэгъуэм и 5 пщIондэ («ЩIыуэпсыр хъумэным и дунейпсо махуэри» хыхьэу) дыкъэзыухъуреихь дунейр шынагъуэншэу щыгъэтыным хуэгъэза Iуэхугъуэхэр щрагъэкIуэкI.           

А псоми хиубыдэу, Экологие щIэныгъэхэм я махуэу къызэдалъыта накъыгъэм и 12-м щIыуэпсым и щытыкIэм, ар хъумэн зэрыхуейм теухуа зэхыхьэхэр дэнэкIи щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм, курыт школхэм, сабий гъэсапIэхэм, тхылъ хъумапIэхэм, щIэныгъэ институтхэм къыщызэрагъэпэщ, дыкъэзыухъуреихь дунейм къыпэплъэм теухуа дерсхэм щыщIагъэдэIу, зэпеуэ гъэщIэгъуэнхэр щрагъэкIуэкI, щызэхуэсахэм Iэгъуэблагъэр зэлъыIурагъэх, жыгыщIэхэр храгъасэ.

   КЪУМАХУЭ Аслъэн.