Дунейм и зыхъуэжыкIэм, жьым и къепщэкIэм, псыхэм я зыгъэзэкIэм, зэрыщыту къатщтэмэ, жьыуэпсыр (климатыр) зыджхэмрэ абы кIэлъыплъхэмрэ яхуэгъэзауэ къагупсыса «Гидрометеорологие къулыкъум и махуэ» зыфIащар ди къэралым щыгъэлъэпIэнымкIэ унафэр къыщащтар 2008 гъэм накъыгъэм и I9-рщ.
«Климат» жыхуаIэ щIэныгъэ гуэдзэм къегъэлъагъуэ дунейм и щытыкIэм щIыпIэ гуэрым зэрызыщихъуэжыр. Климатологиер - метеорологием и пщалъэхэм къэрал зэмылIэужьыгъуэхэмрэ щIыпIэ зэхуэмыдэхэмрэ зэрызыщызэблихъур (илъэс зыбжанэм тещIыхьауэ) къызыгъэнаIуэ щIэныгъэщ.
Ди къэралым гидрометеорологиемкIэ къулыкъур къызэрыщрахьэжьам и гугъу тщIынщ.
I834 гъэм и мэлыжьыхьым, Урысейм и пащтыхь Николай Езанэм и унафэкIэ, Санкт-Петербург къалэм къыщызэрагъэпэщауэ щытащ «Мардэм тет малъхъэдис–метеорологие лъэщапIэ» («Нормальная магнитно-метеорологическая обсерватория») зыфIащар. А зэманым къыщегъэжьауэ къэралым щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ метеорологие кIэлъыплъыныгъэхэр, жыпхъэ хэгъэунэхукIам тету, къыщызэрагъэпэщу щыщIадзащ. Ауэрэ здекIуэкIым, XX лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм ирихьэлIэу мы Iуэхум къэрал абрагъуэм апхуэдизу зыщиубгъуати, дунейм и щытыкIэм щыкIэлъыплъ станцхэм я бжыгъэр I400-м щыщIигъуат.
АрщхьэкIэ, I9I7 гъэм екIуэкIа Октябрь революцэмрэ абы иужькIэ къэхъея граждан зауэ мыухыжымрэ я зэранкIэ, а псом ящыщу Урысейм щызэтрамыкъутэу къинэжауэ щытар мащIэ дыдэт.
Граждан зауэр нэхъ къыщыувыIа I92I гъэм и мэкъуауэгъуэм РСФСР-м и цIыхубэ комиссархэм я Советым унафэ къыдигъэкIащ къэралыщIэм метеорологие къэпщытэныгъэхэм щыпащэжын зэрыхуейм ехьэлIауэ. ИкIи, абы иужь ита илъэсхэм СССР-м хыхьэ республикэхэм, крайхэм, областхэм метеорологие лъэщапIэхэр къыщызэрагъэпэщыжу щаублат. Ауэрэ, I929 гъэм шыщхьэуIум и 7-м къэралым ЦIыхубэ комиссархэм я советымрэ ГъэзэщIакIуэ комиссэ нэхъыщхьэм хэтхэмрэ унафэ къызэдащтащ СССР-м гидрометеорологиемкIэ IуэхущIапIэ къызэрыщызэрагъэпэщыжым ехьэлIауэ.
Урысейм ГидрометеорологиемкIэ и IэнатIэ нэхъыщхьэм мы зэманым и нэIэ тетщ федеральнэ щIыналъэхэм езым щиIэ и къудамэхэм, дыкъэзыухъуреихь дунейм кIэлъыплъынымкIэ щIэныгъэгъэ-къэхутакIуэ институту I7-м, Iуэхум тегъэщIа къэрал-бюджет IуэхущIапIэу 25-м кхъухьлъатэхэр уэгум шынагъуэншэу щызегъэкIуэным телажьэ, бжыгъэхэм тещIыхьа технологиемкIэ IэнатIэ нэхъыщхьэмрэ метеорологиемкIэ центрымрэ, пшэхэр зэбгрыхунымкIэ дзэ къулыкъум, нэгъуэщIхэми.
«Гидрометеорологие къулыкъум и махуэ» зыфIащам илъэс къэс езым и къыхуеджэныгъэ щхьэхуэ иIэщ. Мы гъэм абы фIащащ «Жьыуэпсыр зейр фэращ» жыхуиIэр.
КЪУМАХУЭ Аслъэн.
