Бу кюнледе Огъары Малкъар элни Уммайланы Мухажирни атын жюрютген 1-чи номерли школуну устазлары Кавказ жазыучуланы клубларыны Къабарты-Малкъардагъы бёлюмюню таматасы, «Заман» газетни бёлюмюню редактору Османланы Лейлунну жашы Хыйсаны сабийле бла тюбеширге чакъыргъандыла.

Ары жазыучуну нёгерлери, ахлулары келгендиле. Ол санда Черек районну жер-жерли администрациясыны таматасыны кенгешчиси Байсыланы Харун, «Минги-Тау» журналны жууаплы секретары Шауаланы Разият,  Къабарты-Малкъар телевиденияны ана тилде бериулерини редактору Аппайланы Лариса, республикада радиону журналисти Чочайланы Зухура, алда жол ишле бла кюрешген биригиуню таматасы Хасауланы Исхакъ, назмучу Мусукаланы Сакинат.

Школну директору Темуккуланы Роза къонакъла бла саламлашхандан сора, ишни окъуучула Жылкъыбайланы Лейля бла Атабийланы Рамазан бардыргъандыла. Ала Хыйсаны жазгъан китапларыны хар биринде энчи тохтап, аны жашау эм чыгъармачылыкъ жолундан толу хапар айтхандыла. Бек алгъа ала Хыйсаны Зумакъулланы Борис бла бирге жазгъан «Билял ойнагъанда, ташлагъа да жан киргенди» деген китабын сагъыннгандыла. Ол документли повесть 2001 жылда орус тилде басмаланнганды.

Ызы бла «Билялны согъууу» эшитилгенди. Интерактив къангада айтхылыкъ къобузчу Къазийланы Билялны сураты кёргюзтюлгенди. Гюренде уа къызла бла жашла ол макъамгъа тепсеу къурагъандыла.

Андан ары Хыйсаны башха китапларыны юслеринден да айтылгъанды: бир-бир малкъар тукъумланы эмда Уллу Ата журт урушха къатышхан жигитлени юслеринден «Ёмюрле жолунда» деген очеркле жыйымдыгъы, «Анамы урчугъу» деген таулу тиширыуланы юслеринден эсгериуле, таурухла, хапарла китабы, XIX-ХХ ёмюрледе жашагъан белгили адамларыбызны юслеринден «Малкъар уя», халкъда жюрюген таурухла кирген «Акъ кешене», орус-япон, финн, Биринчи дуния эм Уллу Ата журт урушлада батырлыкъларын кёргюзтген жигитлени юслеринден «Жашладан хапар айтыгъыз», хапарлы, таурухлу «Заманны къадау ташы», Хыйса осетин жазыучу Энвер Хохоев бла бирге чыгъаргъан «Салам алейкум! Юйюгюзге да игилик!» деген шуёхлукъ китабы, назму жыйымдыгъы…

Барысындан да бег а окъуучулагъа къошулуп, жыйылгъанла «Балкария сквозь века» деген, китапны юсюнден кёп хапарлагъандыла, анга бийик багъа бергендиле.

Кюйгенланы Аслийжан «Анамы урчугъу» деген хапарны окъугъанды, Башийланы Таулан, Улбашланы Исмайыл, Эндрейланы Саида, Баккуланы Алина, Къазийланы Ислам, Жылкъыбайланы Алихан, Атабийланы Салима, Къараланы Диана, Газаланы Амира Хыйсаны кесини назмуларын, анга аталгъанланы да айтхандыла. Ол кюн анда Хыйсаны «Анам» деген назмусуна Тамбийланы Къаспот макъам такъгъан жыр да эшитилгенди.

Башийланы Таулан бла Къайгъырмазланы Амира сахна оюнчукъ кёргюзтгендиле.

Хыйса китабында санагъан Минги тауну атларын а ары жыйылгъанлагъа Журтубайланы Ислам бла Занибекланы Алим эсгертгендиле.

Токълуланы Азамат «Малкъарым» деген ариу жыр бла къууандыргъанды тынгылагъанланы.

Роза Абдуллаевна, Осман улуну чыгъармачылыкъ ишини юсюнден айта, газетде ишине эс бёлгенди. «Хыйсаны хар жазгъан затында, ол китап болсун, газетде статья болсун, Ата журтубузну, аны адамыны юсюнден хапарлайды да, сюйюп окъуйбуз. Ол да, башха журналистле да халкъыбызгъа къайгъыргъанларын кёрюп турама. Малкъар тилде чыкъгъан китапла, «Заман» газет да ана тилибизни тазалыгъын сакълауда бек уллу иш этгенлерин, быллай тюбешиуле да сабийлеге, таматалагъа да магъаналы болгъанларын белгилерге сюеме», – деп, ол ары келгенлеге ыразылыгъын айтханды.

Байсыланы Харун элни тарыхыны юсюнден бир къауум зат эсгертгенди. Ызы бла: «Хыйсаны мен бир жыйырма жылны ичинде таныйма. Аны хайырындан тау бий Келеметланы Магометни кёргенме Нарсанада. Андан сора Бал чучхурлада баргъан «Айран» байрам да Хыйсаны башламчылыгъы бла киргенин айтыргъа сюеме жашаугъа. Бирде ары къайтханыбызда, аны таматасы Муссагъа Хыйса айтхан эди ол оюмну. Алай бла биз да къатышып тургъан эдик бир он жылны ичинде анга. Бирде Эл-Тюбюнде бирге баргъан эдик да, белгили адамларыбызны эрттегили суратларын къалай жыйгъанын да кёргенме Хыйсаны. Аны «Балкария сквозь века» деген китабыны магъанасын айтхан къыйынды, бюгюн аны сатып алыргъа да тапмайса. Жазгъанларын айтсанг а, баш темасы – ана, Ата журутубузда жер атла, табийгъат, таурухла… Огъурлу адамса, миллет сюеди сени. Андан уллу саугъа жокъду», – деп, Харун Хыйсагъа жангы жетишимле тежегенди.

Къарчаланы Халиматны аты не заманда да элни, школну энчи белгисича, алай сыйлы болуп келеди. Ол кюн Халимат Жекерияевна тюбешиуню бютюнда жарыкъ этгени сёзсюздю. Ол да Хыйсаны китап байлыгъыны, журналист ишлерини юслеринден айтханды, алагъа бийик багъа бергенди. «Тауланы, къалаланы, шыякыланы, бир адам да билмеген затланы билебиз сени жазгъанландан. Сёз ючюн, Къарачайда жери болмагъан адамгъа бийлик бермегенлерин да биринчи сенде окъугъанма. Игилерибизни эсде къалдыргъандан сора да, жер атларыбызны сакълаугъа да уллу эс бураса. Ата журтубузну юсюнден жазгъанларынгы жаратама. Сау бол, – дегенди ол Осман улуна. – Сени суратынгы ишлер эдим  деп, эрттегили адамларыбызны къаллай аламат суратларын саласа газет бетлеге! Ол а миллетибизни ариулугъун, не заманда да дуниялыкъдан ангылауу болгъанын айтады. Назмуларынга да бюсюрейбиз. Жазгъанлай тур.  Мындан ары да махтаулу бол».

Халимат Жекерияевна дагъыда газетде ишлегенлени ариу сёз бла эсгергенди.Мусукаланы Сакинат Огъары Малкъарны, жаш тёлю юлгю алырча, белгили адамлары кёп болгъанларын, аслам иги адет-тёреле да, сёз ючюн, сакъат сабийле, къарар адамлары болмагъан къартла тургъан юйлеге жандауурлукъ этиу бу уллу элибизден чыкъгъанларын белгилегенди. Ызы бла, Хыйсаны келлик кюнледе жазыу ишлерини магъанасы бютюнда ёсе барлыгъын чертип, Сакинат бу жарашыулу адамны намысы ишлеген жеринде, бар Шимал Кавказда жазыучуланы ичлеринде да бийикде болгъанын айтханды.

Шауаланы Разият окъуучулагъа аламат ариу назму окъугъанлары, ана тилни иги билгенлери, устазлагъа да аланы былай тап хазырлагъанлары ючюн ыразылыгъын айтханды. «Хыйса бла мен ишчи жерибизде къоншу кабинетледе олтурабыз. Ол не заманда да иш кёллю болуп айланнганын кёрюп турама. Аны жаланда «Балкария сквозь века» деген китабын алсанг, ол китап озгъан ёмюрледе малкъар халкъны кёп адамыны ариу сыфатларын сакълайды. Алай бла ол уллу къошумчулукъ болгъанды тарыхыбызгъа. Аны хазырлай айланнганда, Хыйса Малкъар эллени барында да болгъанды, кёп адамгъа тюбегенди. Анда XIX эмда ХХ ёмюрню аллында малкъар халкъны жашау къолайын, болумун кёргюзтген сегиз жюзге жууукъ сурат, алагъа ангылатыу жазыула да бериледиле. Ол тарых эм этнография материалла келлик тёлюлеге ата-бабаларыбызны юслеринден кёп хапар айтырыкълары баямды», – дегенди ол.

Аппайланы Лариса: «Османланы Хыйса китаплары бла халкъына, бютюнда келлик тёлюлеге, уллу саугъа этгенди. Аны жазгъанларыны магъанасы кенгди, теренди. Кёп тюрлю сылтаула бла ниет байлыгъыбыз тас болуп, тарыхыбыз седиретип баргъан заманда аны этген ишлери артха къайтарадыла тарыхыбызны, маданиятыбызны да биз билирге керек бетлерин. Аны китаплары, газетде чыкъгъан статьялары бар къадарда, энди бизни сабийлерибиз, туудукъларыбыз да билликдиле къаллай ата-бабаладан туугъанларын. Ала бла ёхтемленирча этгенди автор», – дегенди.

Жыйылыуну ахырында: «Кёресиз да, къаллай адамларыбыз бардыла бизни. Къалай ариу сёзле бла сагъындыла была халкъыбызны, элибизни, жерлешлерибизни. Ма бюгюн эшитгенлерибизни унутургъа, тас этерге бизни бирибизни да жокъду эркинлигибиз. Сёзню сагъыш этип айтыргъа, кимге да болушлукъгъа жетерге, адет-тёрелени акъсатмазгъа керексиз сиз», – дегенди Байсыланы Харун, сабийлеге айланып.
Хыйса уа школну библиотекасына къауум китабын саугъа этгенди.

Кертиланы Сакинат.