Урысей Федерацэм «Дзэ топографием и махуэ» зыфIащар мазаем и 8-м щагъэлъапIэ. Абы гулъытэ хэха нэхъ хуэзыщIыр дзэм хуэщхьэпэ гъуэгугъэлъагъуэ картэхэр зэхэзыгъэувэ IэнатIэхэм Iутхэрщ.

Ди къэралым «дзэ топографиекIэ» узэджэ хъуну щIэныгъэр къыщрахьэжьауэ къалъытэр XVIII лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэрщ. 1711 гъэм Урысей армэм хэту къызэрагъэпэщат «квартирмейстер IуэхухэмкIэ IэнатIэ» зыфIащар.

1763 гъэм, пащтыхь гуащэ Екатеринэ 11-м и унафэкIэ, Урысейм и Дзэ зэщIэузэдахэм деж лэжьэн щыщIидзащ геодезистхэмрэ топографхэмрэ щызэкъуагъэува генеральнэ штаб. 1797 гъэм а IэщIагъэм хуэIэижь офицерхэр хагъэхьащ «КартэхэмкIэ депо» («Депо карт») зыфIаща дзэ пакIэ щхьэхуэм.

Урыс пащтыхь Александр 1-м «Дзэ топографием ехьэлIауэ» зыфIища и унафэр 1812 гъэм мазаем и 8-м дунейм къытехьащ. Зи гугъу тщIы Iуэхур а махуэм щIытрагъэхуари аращ. Абы иужькIэщ «КартэхэмкIэ депо» IэнатIэр «Дзэ топографиемкIэ депо» щыхъуари дзэ картографхэм я пщэ къыдэхуэ къалэнхэр зыхуэдэр щаубзыхуари.

Илъэси 10 дэкIри, Урысейм къыщыунэхуащ дзэ топографием щыхуагъэхьэзыр еджапIэ щхьэхуэ. Ар къэзыуххэр хагъэхьэрт а къулыкъур армэм щезыхьэкIхэм.

Ауэрэ здекIуэкIым, 1992 гъэм дунейм къытехьащ, нобэр къыздэсми а зы мардэм тет, УФ-м и Дзэ ЗэщIэузэдахэм «ТопографиемкIэ и къулыкъу» жыхуаIэр.

Дзэ топографием и махуэр мазаем и 8-м тегъэхуэнымкIэ 2004 гъэм унафэ къэзыщтауэ щытар ди къэралым ЗыхъумэжыныгъэмкIэ и министрырщ.            

А махуэм зэхашэ гуфIэгъуэ зэхыхьэхэм зи гугъу тщIы IэщIагъэ-щIэныгъэм телажьэхэр я унафэщIхэм щызэхуашэс, хуэIэижьхэр къулыкъукIэ ягъэкIуатэ, фIыщIэ тхылъхэмкIэ ягъэгуфIэ. Дзэ пакIэхэм къахэкIыу щ1ып1э зэмыл1эужьыгъуэхэм къик1ахэм я лэжьыгъэхэр зэрырагъэф1ак1уэ хъунумк1э зочэнджэщ. ХъыбарегъащIэ IэнатIэхэм Iутхэм, «упщIэ щIэщхъукъым» жыхуаIэм тету, теле-радио нэтынхэр, газет тхыгъэхэр а зэIущIэхэм щагъэхьэзыр.      

                                                                              КЪУМАХУЭ Аслъэн.