Къыралны аманат жерини къараууллары

Къабарты-Малкъарны къырал заповедниги 1976 жылда республиканы, Кавказны табийгъат байлыкъларын, жаныуарларын, битимлерин, агъачларын, сууларын сакълау эмда кёбейтиу умутда къуралгъан эди. Бюгюнлюкде ол 82,6 минг гектарны алады, аны эм бийик жерине уа Дых-тауну тёппеси (5204 м.) саналады, дегенди заповедникни башчысыны экологиядан жарыкъландырыу эмда туризм жаны бла орунбасары Тогъузаланы Лейла.

Заповедник, тауча айтханда уа – къыралны аманат жери, Черек эмда Чегем районланы талай тийрелерин алады. Асламысы тауладыла - Кавказны бийик тёппелери, ол санда Бызынгы хуна да ма мындадыла. Ол хуна кюнбатыш жанында Ляльвер, кюнчыгъыш жанында уа Шхара таула бла чекленеди, шимал жанында уа Бызынгы чыраннга тюшеди.

Кюнчыгъыш жанындан къарагъанда, кёзге ма бу таула кёрюнедиле: Шхара (5193 м.), Шота Руставели (4859 м.), Джангы-Тау (5085 м.), Катын-Тау (4979 м.), Гестола (4860 м.) эмда Ляльвер (4355 м). Ала бары да 12- километрлик Бызынгы хунаны къурайдыла.

Уллу Кавказ сыртдан шимал таба аны къабыргъа жаны созулады. Ол да бу хунагъа не узунлугъу, не бийиклиги бла оздурмайды. Анда да бир ненча тау барды: Мусос-тау (4421 м.), Дых-тау (5204 м.), Пушкин атлы (5100 м.), Мижирги (5047 м.), Крумкъол (4676 м.), Коштан-тау (5152 м.), Тютюн-башы (4550 м.), Герты-башы (4437 м.) эмда атлары болмагъан талайы.

Аманат жерде 256 чыран барды, аладан 194-сю эм азындан, он гектарлыкъдыла, бары да 45,5 минг гектардан аслам тийрени, башхача айтханда уа, заповедникни экиден бирин къурайдыла. Аны ючюн анда шауданла, суула да кёпдюле. Эм уллулары – Малкъар эмда Бызынгы-Холам Черекле, сора Чегем. Тамашалы чучхурла да аз тюйюлдюле: «Абай-Суу», «Жигинджи-Суу», «Айгысын», «Джорашты-Куршаган» эм башхалары. Жолчукъланы жанларында гара суула чыкъгъан кезлеулеге тюберге боллукъду; ала не исси кюнде да салкъын турадыла, кеслери да бираз темир татыу этедиле.

Заповедникни тийресинде къадар тюрлю битим ёседи. Анда башха жерледе битмеген затланы да кёрюрге боллукъду: Лизаны къачхачы, бызынгылы къонгуроучукъ, кавказлы саусюек, кавказлы рододендрон, ташбуз, тюклю прометеум, овсяница Сомье, Радде къайын терек эм башхалары. Жаныуарланы юсюнден а бирин айт да бирин къой, ол санда: жугъутур, къашха эчки, кавказлы агъач тауукъ, кеклик эмда улар.

«Заповедникни келечилери аланы барыны да, сора бу жерни халини юсюнден хар жыл сайын толу хапар жыядыла, тюрлениулеге, жаныуарланы эмда битимлени санына кёз-къулакъ боладыла», - дегенди Тогъузаланы Лейла.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

10.02.2025 - 09:27

«Ташны ичи озгъан кезиулени суратлагъан бир дунияды»

Жанхотия элде жашагъан Жабелланы Шамил  баш  излемине ташланы ич дунияларын таныуну санайды. Хар жангы ишинде ол бир умутун толтурады. Аны блады бизни бюгюннгю ушагъыбыз.

10.02.2025 - 09:23

Межгитге, эски журтлагъа да сакъдыла

Шимал Осетия-Аланияда жашагъанланы 80 проценти христиан динни тутадыла. Анга да къарамай, Владикавказда 1908 жылда азербайджанлы меценат Муртаз Мухтаров ишлетген межгит бюгюнлюкде да сюеледи.

10.02.2025 - 08:58

«Арада жарашдырылгъан керекле жамауатны айныууна къошумчулукъдула»

Химия илмуланы кандидаты, КъМКъУ-ну «Прогрессив материалла  эмда аддитив технологияла» арасыны полимерлени синтезлери бла байламлы бёлюмюню тамата илму къуллукъчусу Байкъазыланы Артур алимлик жолун

09.02.2025 - 09:03

«Билмеген затымы кесиме кечмейме»

Юйюрде бир адамыбыз ауруса, ол къалай къыйын кёрюннгенин сынамагъаныбыз хазна болмаз. Аллай кезиуледе себепликни уа, айхай да, врачладан сакълайбыз.

08.02.2025 - 09:03

Игилик ёлюмсюздю

Элбрус районну Къулийланы Къайсын атлы маданият юйюню арбазы мудахды.  Жамауат а келеди, алай аланы сезимлери да жарыкъ тюйюлдюле. Биз кесибиз да алайыракъбыз.