Бадзэуэгъуэм и 8-р Унагъуэм, лъагъуныгъэм, зэхуэпэжыныгъэм и махуэщ
Унагъуэм ис цIыхухэм я зэхущытыкIэ хуабэмрэ зэгурыIуэмрэ насыпым и джэлэсщ. Ар хьэкъыу и фIэщ мэхъу Лэскэн районым хыхьэ Хьэтуей къуажэм щыщ БищIо Ларисэ. Абырэ и щхьэгъусэ Сергейрэ гъащIэ насыпыфIэ къызэдагъэщIащ, бынитху зэдапIащ, ягъэсащ, яхуэфащэ дыдэу, «щапхъэ зытрах унагъуэ» цIэ лъапIэри къыхуагъэфэщащ.
«ПщIэ, лъагъуныгъэ, зэгурыIуэ - ахэр унагъуэкIэ зэджэ дунейр зэтезыIыгъэ хы джеищ», - жеIэ Ларисэ. А къарухэр щызу зыхэзыщIа цIыху насыпыфIэу зелъытэж абы. И щхьэгъусэр илъэс 15 ипэ дунейм ехыжащ, ауэ нобэ хуэдэу бзылъхугъэм ещIэж зэрызэрыцIыхуауэ щытар, абыхэм я япэ зэIущIэр.
Ахэр Хьэтуей къуажэм къыщалъхуащ, я унагъуэхэр зэпэмыжыжьэу псэуащ. Серёжэ 1943 гъэм къалъхуащ. Школыр къиуха иужь, ФинансхэмкIэ Владикавказ дэт техникумым щеджащ. 1968 гъэм ар къиухри, Аруан райкомым мылъкур зэгъэзэхуэнымкIэ и къудамэм и инспектору лэжьэн щIидзащ. ИужьыIуэкIэ ар щIэтIысхьащ цIыхубэ хозяйствэмкIэ Одессэ дэт институтым ухуэныгъэмкIэ и къудамэм. Абы щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызригъэгъуэта иужь, «Урыху» совхозым и бухгалтерием планхэмкIэ и къудамэм и унафэщI ящIащ. ПщIэрэ щытхъурэ иIэу, лэжьыгъэм щызыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэр къалъытэу а IэнатIэм илъэс 32-кIэ пэрытащ Серёжэ.
Ларэ 1952 гъэм къалъхуащ. Школ нэужьым илъэситIкIэ пионер вожатэу лэжьащ, иужькIэ щеджащ зэгуэр и щхьэгъусэм къиухауэ щыта Владикавказ финансхэмкIэ и техникумым. Нарткъалэ дэт общепитым и ревизору лэжьащ. Урыху къуажэ библиотекэм зэманкIэ щыIа иужь, Хьэтуей библиотекэм зыкъригъэдзыжауэ щытащ. Абы и унафэщIу Ларэ илъэс 40-кIэ лэжьащ.
Зэщхьэгъусэхэр щызэхуэзар я къуажэращ. Илъэс 25-рэ хъу щIалэ лъагъугъуафIэр, щIэныгъэ зыбгъэдэлъыр, лэжьыгъэр фIыуэ зылъагъур псоми ягу ирихьырт, дэтхэнэми и пхъур иритыну хьэзырт. Курыт еджапIэр къэзыух Ларэ экзаменхэм зыхуигъэхьэзыру библиотекэм щеджэ и пэшым щIэст. Дзэм къулыкъу щищIэу къэзыгъэзэжа Серёжэ техникумым щIэтIысхьэну и мурадти, экономикэ географиемкIэ тхылъ къилъыхъуэрт. Библиотекэм и лэжьакIуэм куэдрэ къыхуэгъуэтакъым ар зыщIэлъэIур. ИтIанэ Ларэ зыкъыхуигъэзащ: «Ебгъуанэ классым ущеджакъэ уэ а дерсым? Уэ ухуеижкъым а тхылъым, щIалэм къыхуэсэбэпынущи едгъэт». Ларэ арэзы хъуащ, апхуэдэуи «хьэуэ» жриIэфакъым унэм нэс игъэкIуэтэжыну къыщыжриIэм. Куэдым тепсэлъыхьащ ахэр, я мурадхэр зэхуаIуэтащ, я хъуэпсапIэхэри ябзыщIакъым. Игъа-щIэ лъандэрэ зэрыцIыхуами ярейт. Пэжыр жыпIэнуми, арат зэрыщытыр, я унагъуэхэр зэгъунэгъут, зэрыцIыхурт, пщIэ зыхуащIырт. Арати, ныбжьыщIэхэр зэрышэну траухуащ. 1973 гъэм ныкъыгъэм и 1-м унагъуэщIэ яухуащ Серёжэрэ Ларэрэ.
- ЖаIэркъэ накъыгъэм узэрышэну мыфIу, игъащIэкIэ тыншыгъуэ умылъагъуну? Ди деж ар нэрылъагъу щыхъуакъым. Унагъуэ насыпыр сэ щызу зыхэсщIащ, - жеIэ Ларэ.
Адыгэ хабзэр щызэрахьэ, хьэщIагъэр щалъытэ, цIыхухэм пэжкIэ щабгъэдэт, гъэсэныгъэ дахэ щызекIуэ унагъуэщ БищIохэ. Аращ насыпыфIэу, зэкъуэту щIэпсэур, зыр адрейм дэIэпыкъужу гъащIэм дахэу щIыхэтыфыр. Я зэфIэкIымрэ щIэныгъэмрэ, пэжыгъэмрэ гуапагъэмрэ я фIыгъэщ Серёжэрэ Ларэрэ бын дахэ зэрагъэсар.
Япхъу нэхъыжь Мадинэ Налшык дэт 28-нэ школым пэщIэдзэ классхэр щрегъаджэ. СабиитI иIэщ. Къуэ нэхъыжь Рэмэзан зэпыщIэныгъэмкIэ Санкт-Петербург дэт, Буденкэ С. М. и цIэр зезыхьэ дзэ академиер къиухащ. Украинэм щекIуэкI дзэ Iуэху хэхахэм ипэ махуэ щыщIэдзауэ хэтщ. Куэд мыщIэу майор цIэр къыфIащынущ. Зыхэтхэм къызэралъытэр, пщIэ къызэрыхуащIыр анэм и дежкIэ уасэ зимыIэ хъугъуэфIыгъуэщ.
Марьянэ республикэм и Сабий унэм логопеду щолажьэ. Зы къуэ цIыкIу иIэщ. Пхъу ещанэр - Iэминэ - КъБКъУ-м филологиемкIэ и институтыр къиухащ, Хьэтуей къуажэ школым адыгэбзэмрэ адыгэ литературэмрэ щрегъэдж. Сабиищ епI.
Ларисэ ипхъу нэхъыщIэ Залинэ КъБкъУ-м и педколледжыр къиухащ, Нарткъалэ дэт сабий садхэм ящыщ зым гъэсакIуэу щолажьэ. СабииплI еIп.
Быным я нэхъыщIэ Мухьэмэд Кавказ-Ищхъэрэ къэрал университетым юрист IэщIагъэ щызригъэгъуэтащ. Сабиищ насыпыфIэу къыщыхъу унагъуэ дахэ иIэщ.
ГуфIэгъуэрэ дэрэжэгъуэрэ къыхалъхьэ и щIэблэм Ларисэ, ирогуфIэ абыхэм я ехъулIэныгъэ хэплъэну Iэмал зэриIэм. Куэдрэ щызэхуосыж ахэр я адэжь лъапсэм икIи хьэлыфIу къадокIуэкI я зэIущIэгъуэ къэс сурэт зэрызытрагъэхыр. Куэд щIакъым абыхэм зы сурэт дахэ къазэрыхэхъуэрэ - я анэ ды-щэм, анэшхуэ Iумахуэм и ныбжьыр илъэс 70 зэрырикъур хуагъэлъэпIащ.
«Унагъуэр махуэ къэс гугъу узыдехьын хуей Iуэхущ, - жеIэ Ларэ. - ШыIэ, псэ къару уимыIэмэ, абы щыблэ жьэгу ма-фIэр мыункIыфIу пхуэхъумэнукъым. Ауэ сытми жаIэркъым ар цIыхубзыIэм ихъумэу. Абы елъытащ унагъуэм илъыну хуабагъэр. Лэжьыгъэм, Iуэхум, гъащIэм ехъулIэ щхьэгъусэ, сабий жыIэдаIуэ, лъагъуныгъэр абыхэм ящIыгъужу - ахэращ цIыхубзым и къарум и къигъэхъуапIэр. Сэ а фIыгъуэм ди Щхьэщыгу Итым сыхинатэкъым».
Зи сабийхэр езыхэм я щапхъэм щIэзыпIыкIа Серёжэрэ Ларэрэ лъэпкъым хуащIар мащIэкъым: бынитху узыншэу япIри лъэ быдэкIэ гъащIэм хагъэуващ, унагъуэ дахэу ягъэтIысыжащ. БищIохэ я жьэгум илъ зэгурыIуэмрэ зэхущытыкIэ дахэмрэ хуэдэр иджыпстурей щIалэгъуалэм гъуазэ яхуэхъуамэ, фIыт!
ГУЭБЭШЫ Марианнэ, ИСТЭПАН Залинэ.