Электрокюч хар неде да болгъанына асыры юйреннгенибизден, биз анга тийишли магъана окъуна бере болмазбыз. Кёп затны, аны бла бирге саулай жашауну да, женгил этген абериле ток бла ишлейдиле неда аны хайырындан жарашдырылгъандыла. Аны себепли электрокюч бла жалчытыу бёлюмде уруннганланы харкюнлюк къыйынларын белгилерге керекди.
Элбрус районда электросетьлени башчысы Хапаланы Юсюпдю. Ол мында уруннганлы иги кесек жыл болады. Бу ушагъыбыз аны кесини эмда бёлюмню ишини юсюнденди.
- Юсюп, биринчиден, кесигизни юсюгюзден айтсагъыз эди: туугъан, ёсген жеригиз, кимге окъугъансыз, шёндюге дери къайда ишлегенсиз?
- Мен Тырныауузданма. Орта школну да мында тауусуп, 1979 жылда Подмосковьеде техникумладан биринде техник-электрикге окъургъа атланнганма. Къуру кесим угъай, мени бла бирге мындан жёнгерлерим да баргъан эдиле. Сюйюп окъугъанма, бу усталыкъны да алай сайлагъанма.
Техникумдан сора къуллукъ этерге аскерге кетгенме. Андан туугъан жериме къайтып, Тырныауузда вольфрам-молибден комбинатда электрик болуп ишге орналгъанма. Ол 1985 жыл эди.
Анда мени комбинатны электрокюч жаны бла хар несине да къарагъан къауумгъа алгъандыла. Ол кезиуде таматам баш инженер Малкъарланы Якуб эди, участканы башчысы уа - Мокъаланы Мустафа. Экиси да - ишлерин жик жиги бла билген, сынамлы специалистле. Ала манга устазлыкъ, насийхатлыкъ да этип тургъандыла, сау болсунла.
Комбинатда ишибиз кёп эди. Подстанцияланы бир ненчасы, ток ызла да – бир къадар. Бош турургъа заман болмагъанды; хар несине да жетишип, ишлеп тургъанбыз. Сынам алыргъа да бек аламат онгла болгъандыла анда. Комбинатны къайнагъан кезиую эди: къуру бизни бёлюмде отуз чакълы адам, энергоцехде уа жюзден артыкъ специалист уруна эди.
Алай бла мен анда 1998 жылгъа дери, комбинат жабылгъынчы ишлегенме. Ол кезиулени эсиме тансыкълап тюшюреме. Биз – кёп миллетлени адамлары - анда бир уллу юйюрча алай тургъанбыз.
Саулай айтханда уа, мен энергетикада уруннганлы 40 чакълы жыл болады. Бир кюн да сокъуранмагъанма сайлауума, сюйюп ишлейме, жаратама.
- «Каббалкэнергону» районда бёлюмюню таматасы уа къачан болгъансыз?
- Бери комбинатдан сора келгенме. Ол жыллада Владикавказда Тау институтха кирип, «Электроснабжение» бёлюмню да тауусхан эдим.
Бу компанияны районда электросетьлеринде бёлюмню башчысы этип аладыла мени. Ызы бла тамата инженер болама. Анда да Малкъарланы Якуб эди сетьлени башчысы. Андан сора Будайланы Ахмат тамата болгъанды, ызы бла уа мен. Алай бла 2010 жылдан бери ма бу къуллукъдама.
- Районда электросетьни иши къалайды, аны жалчытхан къыйынмыды?
- Ким да биледи мында тик жерле, таула аслам болгъанларын. Дагъыда желле урадыла, къышда аслам къар жауады, тау бетледе жыйыла кетип, тюшеди. Табийгъатха къажау турургъа жарамайды, анга кесинги жарашдырыргъа, тап амал табаргъа керекди. Азыракъ хата келирча, биз ток ызланы, энергетика объектлени да тийишли жерледе орнатыргъа кюрешебиз. Баш борчубуз ток бла жалчытыуну бузмазгъа эмда адамланы аны бла тохтаусуз жалчытыргъады.
Технологияла тюрлене, игиден иги бола барадыла. Сёз ючюн, ток ызла алгъын ачыкъ болуучу эдиле: жел урса, ала бир бирге тийип, ток ёчюлюп тургъанды. Энди уа ток ызла башхадыла, пластмасса бла тышланнганладыла. Ала ышаннгылыдыла, жел ургъанлыкъгъа, хазна ток ёчюлмейди.
Къыш кезиуде ток асламыракъ хайырланылады. Алай биз анга дайым хазырбыз. Айтханымча, тийрени электрокюч бла ышаннгылы жалчытыр онгларыбыз, адамларыбыз да бардыла.
- Район туризм жаны бла белгилиди. Къонакъ юйле, канат жолла, ашханала болсун - ала барысы да электрокюч излейдиле. Сиз аланы излемлерин жалчытыргъа хазырмысыз?
- Токну хайырланыу нечик тюрлениригин алгъадан билалмайбыз, алай аны излегенлени жумушларын терк жалчытыргъа уа къолубуздан келеди. Быйыл гипс чыгъарыучу завод жангыдан ишлеп башлагъанды, аны да ток бла толусунлай жалчытабыз. Башха абери ачылса да, аны электрокюч бла онгдурургъа хазырбыз.
Эсге сала айтсам, Совет Союзну заманларындан мында бек уллу онгла къалгъандыла. Биз энтта да районда ол кезиуледе хайырланылгъан электрокючню ондан бирине окъуна жетмегенбиз. Шёндю бир айгъа 6 миллион чакълы киловатт кюе эсе, алгъын къуру комбинат кеси 50 миллион чакълы хайырланыучу эди…
Не этгин, жашау тюрлене барады, шёндюгю дунияда излемле да башхадыла. Бир-бир подстанцияланы кетергенбиз, башхаларыны орунларына уа жангыларын орнатханбыз. Быллай оборудование алгъын тюрлюлеринден эсе хайырлыды. Къысхасы: къайда не зат ишленирик болса, аны ток бла жалчытыргъа онгубуз барды.
- Специалистле бла онгларыгъыз а къалайдыла? Жаш адамла келемидиле?
- Орта жыл санлары болгъанла азая барадыла, алай жаш адамла уа келедиле, бегирекда арт жыллада. Тышына кетгенле да боладыла, анда иш хакъ бютюнда игиди деп. Сёз ючюн, Якутия, Москва, Къырым жанына атланадыла.
Шёндю ишчи жерибиз артыкъ кёп жокъду. Сёз ючюн, эсеплеучю приборлагъа къарагъан керек эди. Андан тышында уа адамларыбыз жетишедиле.
- Энергетикни иши женгилди, деп айтырча тюйюлдю. Сау бёлюмню башчысыны уа ауарасы бютюн кёп болур. Солургъа заман табамысыз, къайры барыргъа, не зат бла кюреширге сюйюучюсюз?
- Тенгизни жагъасын, кесибизни тауларыбызны да бек жаратама, лыжалада учаргъа сюеме. Солургъа коллектив бла бирге да чыгъа туруучубуз - бизде ол ахшы тёре да сакъланнганды. Жыйылып, Къара тенгизни жагъасына барыучубуз. Компанияны аллай онглары бардыла, профком да болушады.
- Юйюрюгюзде уа сиз сайлагъан усталыкъгъа тартылгъан бармыды?
- Угъай. Эки къыз медикле болуп ишлейдиле.
- Энергетикни кюнюнде ишчи нёгерлеригизге не зат айтыргъа сюесиз?
- Биз бу байрамда бир бирибизни алгъышламай къоймайбыз. Аны себепли мен да мында эмда республиканы башха районларында уруннган коллегаларыма ачыкъ жюрегимден былай айтыргъа сюеме: ишибиз бирде къоркъуулуду, хар бири да уруннган жеринден юйюне сау-саламат къайтсын! Барысына да саулукъ, мамырлыкъ эм насып тежейме.
Улбашланы Мурат.
