Халкъыбыз окъуу, билим жаны бла, жашауда тирнек этгени бла да, бир миллетден артха къалмайды, алгъа бармай эсе. Бюгюнлюкде тиширыуларыбызны алсакъ, ала не жаны бла да эр кишилерибизден артха къалмайдыла. Бу шартланы юсюнден кесини оюму бла бизни штатда болмагъан корреспондентибиз Мызыланы Мухажир шагъырей этеди.

Хау, не заманда да былай тюйюл эди. Бизни адетлеге кёре, тиширыуну баш борчу от жагъаны сууутмай, юй жумушлагъа къарап, сабий ёсдюрюп, къартха кёз-къулакъ болуп, намыс берип жашау бардырыу эди. Тёрели таулу юйюрде ол алай болгъанды.  Ол тёреле бла тиширыу сакълана эди, анга ауур иш этдирмей эдиле, отун жаргъан, бичен этген, малгъа къарагъан дегенча жумушла аны боюнунда тюйюл эдиле. Алай, аны бла бирге, окъуу, билим алыргъа юйюнден арлакъгъа кетерге эркинлиги жокъ эди таулу тиширыуну. Ол  дин адетле, миллет тёреле бла да байламлы шарт болгъанын барыбыз да билебиз. Таулу тиширыуладан биринчи болуп билим алгъан Абайланы Асламбекни къызы Ханифаны юсюнде да кёребиз къалай къыйын бла ыразылыкъ берип ийгенлерин аны окъургъа Тифлисге. Артда эрге Гасамбек Меликовха чыгъып, Азербайджаннга баргъанында да, анга сабий къызчыкъланы окъутургъа къоймай, чырмау салгъанлары эсибиздеди.

Ол заманда дин тёрелеге, миллет адетлеге кёре тиширыугъа окъуу,билим неге керекди, сабийлеге къарап, юй жумушха жарап турса дегендиле. Аны ючюн Ханифача, Шакъманланы Фузача, Малкъарукъланы Даутача окъуу,билим жаны бла биринчиле болгъан тынч тюйюл эди. Революция хорлап, Совет власть тохташхандан сора мектепле ачылып, кёп таулу сабийлеге, таулу къызчыкълагъа да билим алыргъа онгла къураладыла.

Таулу тиширыу кюрешмеген ишледен бири таугъа ёрлеу болгъанды. Алай озгъан ёмюрню ортасында Холамханланы Тамара, биринчи таулу тиширыу болуп, 40-гъа жууукъ таугъа чыкъгъанды. Тынчмы эди анга ёмюрден келген тёрелени бузуп, ол ишни башлагъан? Мен аны ол атламыны магъанасын космосха биринчи чыкъгъан Валентина Терешкованыкъы бла тенглешдирирге сюеме. Тамара 1938 жылда бийик тау эллерибизден бири Бызынгыда Холамханланы Сахайны юйюрюнде туугъанды. Сабийлиги урланнган тёлюденди. Атасы билими болгъан, тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлеген, жамауат аллында айланнган адам эди. Къызы да окъуулу болса сюйгенди. Тамара мектепде окъугъанды, билим алгъанды. Гиртчи болгъанды, жигитлиги бла кёп эр кишиледен артха къалмагъанды: парашютдан секиргенди, мотоциклда айланнганды. Орта Азиядан Ата журтубузгъа къайтханда, Сахайны юйюрю туугъан эли Бызынгыда тохташады. Тамараны таулагъа сюймеклиги ма ол заманда башланады. Ол ниетин атасы Сахайгъа айтханда, ол арталлыда унамайды.

Алай белгили къаячы, Совет Союзну спорт устасы, къыралны сыйлы тренери Шакир Тенишев тилегенде, ол анга угъай деялмады. Алай бла башланады Тамараны альпинизмге жолу. Ол жол къыйын да, ныхытлы да болгъанды, алай аны таулагъа сюймеклиги хорлап, ол бир заманда да артха турмагъанды. Къыркъдан артыкъ таугъа ёрлегенди жигит къыз. Казбек, Шхельда, Ушба, аллай бийикликлери 5 минг метрден артыкъ болгъан таулагъа чыкъгъанды.Аны кёп саугъалары болгъанды- Михаил Хергианини майдалы, Россейде жангыз «Бызынгыны Жулдузлары» деген алтын белгиси да.Тамараны атын атсыз тау башха да атагъандыла аны 60-жыллыгъына саугъа этип.

Ол Аналаны тукъумгъа келин болгъан эди. Ол алагъа ыразылыгъын билдириучю эди, ангылаулукъ тапханына. Баш иеси Хасим, къайын атасы да угъай демегендиле аны къаячылыкъ бла кюрешгенине. Ол туугъан эли Бызынгыда мектепни директору болуп ишлегенди, юйюр да тутханды, альпинизм бла да кюрешгенди. Аллай жигер да, жигит да тиширыу болгъанды Тамара.

Жарсыугъа, Тамара 2004 жылда дуниясын алышханды. Алай ол бизни эсибизде къуру таулу тиширыуланы ичинде угъай, битеу Кавказда да биринчи таугъа чыкъгъан, альпинизм бла профессионалча кюрешген тиширыулай къаллыкъды.