ХУАБЭМ ЗЫКЪЕВГЪЭЛ

«Кондиционер» псалъэр инджылызыбзэм къикIащ, «хьэуар нэхъыфI зыщI» жиIэу къокI. Пасэ зэманым цIыхухэм хуабэвэхым зыщахъумэрт, гуэлым, псым хэсу. Къэжэр щIэныгъэлIхэм къагупсысащ «бадгиркIэ» зэджэ, унэ кIуэцIым жьыр къыщезыхуэкI Iэмэпсымэр. Мис абы къытехъукIауэ жыпIэ хъунущ ди зэманым щыIэ хьэуар зыгъэщIыIэ Iэмэпсымэхэр. Багдирыр чэщанэ щIыкIэу щытт, канал зыбжанэ иIэти, зытебухуэм тещIыхьауэ, зым жьыр унэм щIихуэрт, адрей лъэныкъуэм къыщIиутIыпщыкIыжырт. Зэпымыууэ жьызэпиху зэрыхъум и фIыгъэкIэ унэр щIыIэтыIэт. Къэжэр, хьэрып быдапIэхэр багдиркIэ ягъэщIыIэрт. Апхуэдэ зы пасэрей жьыкъехуэкI хъума щыхъуащ Ираным щыIэ Йезд къалэм. Доулетабад жыг хадэм ит а Iэмэпсымэм метр 34-рэ и лъагагъщ.

1815 гъэм франджы щIэныгъэлI Шабаннес Жан ищIащ жьыр кърихуэкIыурэ унэ кIуэцIым хьэуар щызыгъэщIыIэ Iэмэпсымэ. XIX лIэщIыгъуэм инджылыз физик Фарадей Майкл гъэщIэгъуэн гуэрым гу лъитащ: аммиакыр ткIуаткIуэ щытыкIэм икIыу газ щыхъукIэ е газыр ткIуаткIуэ щыхъужкIэ хуабэ зыщIишэурэ къызэриутIыпщыжым. Абы щыгъуэ физикым ищIакъым и къэхутэныгъэр щIыIалъэхэмрэ (холодильник) хьэуагъэщIыIэхэмрэ (кондиционер) я лэжьэкIэм лъабжьэ хуэхъуну. Япэу амииакым и Iэмалыр къигъэсэбэпауэ щытащ Перкинс Джейкоб. 1835 гъэм шыщхьэуIум и 14-м псыр зыгъэщт, ткIуаткIуэхэр зыгъэщIыIэ Iэмэпсымэ къызэригупсысамкIэ абы патент къратащ. Американ дохутыр Горри Джон сымаджэщым щIэлъхэр игъэтыншын папщIэ мыл зэращI Iэмэпсымэ къигупсысауэ щытащ. 1845 гъэм абы дохутырыныр къигъанэри, апхуэдэ IэмэпсымэхэмкIэ хьэрычэт Iуэху зехуэным зритащ. 185I гъэм Горри къыIэрыхьащ и Iэмэпсымэм и патентыр. АрщхьэкIэ, зэман дэкIри, дохутыр лэжьыгъэм къигъэзэжащ.

Нью-Йорк щыIэ, вентилятор къыщIэзыгъэкI «Buffalo Forge» компанием 1902 гъэм къэкIуащ «Sackett & Wilhelms» компаниер зейр. Абы жиIащ иджырей полиграф Iэмэпсымэ къызэригупсысар, ауэ цехым хьэуар къызэрыщыпсыIэм и зэранкIэ тхылъымпIэхэр къызэрыбыбыр. Апхуэдэ тхылъымпIэм шэкъэр захуэу теувэртэкъым. Полиграфистыр хуейт хьэуар фIыуэ зыгъэгъущ вентилятор. Абы и лъэIур игъэзэщIэну пщэрылъ щащIащ илъэс 25-рэ зи ныбжь инженер Кэрриер Уиллис. Инженерым къэпщытэныгъэ куэд иригъэкIуэкIащ. I902 гъэм бадзэуэгъуэм и 17-м абы къигупсысащ япэ кондиционерыр. Абы хэщIыхьат вентилятори, жьы ихупIэхэри, хьэуар зыгъэхуабэ Iэмэпсымэхэри, бахъэ зриху бжьамийри. Мазэ дэкIри, ар типографием щIагъэуващ. Кондиционерым цехым щыIэ псыIагъэр игъэгъущырт процент 55-рэ хуэдизкIэ. I903 гъэм Кэрриер и Iэмэпсымэр нэхъри егъэфIэкIуауэ къыдигъэкIащ. Абы хьэуар игъэкъабзэфырт, псыIэ ищIыфырт икIи игъэгъущыфырт. I906 гъэм абы папщIэ кърата патентым итт «хьэуам зэрелэжь Iэмэпсымэ» жиIэу. «Buffalo Forge» компанием и къудамэм и унафэщI хъуа нэужь, инженерыр елэжьащ и Iэмэпсымэхэр нэхъри иригъэфIэкIуэным. 1928 гъэм езым и IуэхущIапIэ къызэIуихащ «Carrier» фIищри. Абы къыщыщIагъэкIырт «Unit» кондиционерхэр. 1931 гъэм абы япэу къыщыщIагъэкIащ унэ кIуэцIым къыщыбгъэсэбэп хъу «Atmospheric Cabinet» кондиционер.

1958 гъэм «Daikin» япон компанием и инженерхэм къагупсысащ унэ кIуэцIыр игъэщIыIэ къудей мыхъуу, хуей хъумэ икIи къэзыгъэхуабэ кондиционер. 196I гъэм «Toshiba» япон компанием IыхьитIу зэхэт кондиционер лIэужьыгъуэ къыдигъэкIащ. Макъ зыщI компрессорыр иджы унэ блыным щIыбымкIэ къыщыкIэрыплъхьэ хъурт. 1981 гъэм «Toshiba»-м зи лъэщагъыр дэпшеи епшэхи хъу кондиционер къыщагупсысащ.

Ди зэманым щыIэщ кондиционер лIэужьыгъуэ куэд: блыным фIэплъхьэ, унащхьэм щIэпIулIэ, лъэгум бгъэув. Ахэр узэрыхуейуэ тебухуэ мэхъу.

Зыгъэхьэзырар ГУГЪУЭТ Заремэщ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.