Иджырей гъащIэм хуиту хэу­вэфын цIыху бгъэсэныр Iуэху къызэрыгуэкIкъым. Аращ УФ-м и Президент Путин Владимир егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм теу­хуа и къэпсэлъэныгъэхэм ящыщ зым мыпхуэдэу щIы­щы­жиIар: «Сабий садхэр – ар унэ къудейкъым, атIэ, псом япэрауэ, цIыкIухэм наб­дзэгубдзап­лъэу, елIалIэу яхущыт гъэсакIуэ гупхэщ. Сабий садхэм щыщыIэ ды­зыгъэпIейтей Iуэху­гъуэхэр зэфIэтхыурэ, дэ гъэсакIуэм и пщIэр жыла­гъуэм Iэмал имы­Iэу къы­щы­тIэтын хуейщ»­. Къэрал уна­фэщIым къи­гъэува къалэныр гъэзэ­щIэным хущIокъу ар зи пщэ­рылъ псори. Иджырей щIэб­лэм я гъэсакIуэ пашэхэм ящыщщ Шэджэм щIыналъэм и къалащхьэ Шэджэм дэт «Псынэ цIыкIу» сабий Iуэху­щIапIэм и лэжьакIуэ Що­къуий Лидэ Чэрим и ­пхъур. 

Илъэс 25-рэ мэхъу Лидэ гъэсэныгъэ IэнатIэм зэры­пэрытрэ. Къулъкъужын Ищ­хъэ­рэ къуажэм щыпсэу Тхьэгъэпсэухэ Чэримрэ Светланэрэ я унагъуэм къихъуа бзылъхугъэ цIыкIум иджыри курыт школым щIэсу триухуа­кIэт гъащIэм IэщIагъэ щыхуэхъунур сыт хуэдэрами. АбыкIэ пщащэм щапхъэ хуэхъуауэ щытащ егъэджакIуэу къуажэ школым илъэс куэдкIэ щы­лэжьа и анэр. И быным егъэджакIуэ IэщIагъэ иригъэгъэгъуэтыну щIэхъуэпсырт абы и адэри. Курыт еджапIэр фIы дыдэу къиухри, Лидэ КъБКъУ-м и педколледжым гъэсакIуэ, егъэджакIуэ IэщIагъэхэм щы­хуеджащ. ЗыщIэхъуэпса Iэ­щIа­гъэмкIэ щIэныгъэ куу зэзыгъэгъуэта бзылъхугъэм лэжьэн щыщIидзащ къы­щалъ­хуа жылэм дэт сабий садым. Абы куэдрэ щыIауэ, лэ­жьыгъэм щыпищащ Шэ­джэм къалэм дэт сабий гъэсапIэм. 
- Зи IэнатIэм гу къабзэу, псэ хьэлэлу пэрыт цIыхущ Що­къуий Лидэ. Ар сыт щыгъуи хущIокъу и лэжьыгъэм щIэ гуэр зэрыхилъхьэным, и дерсхэм къыщегъэсэбэп егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэм къыхыхьэ IэмалыщIэхэр, методикэ пэ­рытхэр, - жеIэ Шэджэм щIыналъэм ЕгъэджэныгъэмкIэ и IэнатIэм и методист, филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат Щокъарэ Оксанэ. – Егъэджа­кIуэмрэ унэтIакIуэмрэ я илъэ­сыр ягъэлъапIэу, сабий са­дым иджыблагъэ щрагъэ­кIуэ­кIащ лэжьыгъэшхуэ. ­«Игъа­щIэкIи дызэгъусэу» фIэ­­щыгъэр зиIа литературэ-макъамэ теплъэгъуэм къриубыдэу сабий садым и гъэсэнхэм хьэщIэхэр ирагъэплъэжащ зэман блэкIам ди адыгэ хэкур зыхэта Iуэхугъуэхэм. Ди районым ис гъэсакIуэ пашэхэр къызрихьэлIа зэIущIэр екIу, абы къыхузэрагъэпэща гъэлъэгъуэныгъэр купщIафIэ икIи хьэлэмэт зэрыхъуам Щокъуийм и фIыщIэшхуэ хэлъщ. Лидэ и гъэсэнхэм ябгъэдэлъ зэфIэкIхэр зэрылъагэр щы­хьэт тохъуэ ар лэжьыгъэм и пIалъэ фIыуэ зыщIэ цIыху гумызагъэу зэрыщытым. 
Щокъарэм зэрыжиIэмкIэ, Ли­дэ нэсу къыгуроIуэ гъэса­кIуэу улэжьэн папщIэ, псэ хьэлэлу, жэуаплыныгъэшхуэ зыхэпщIэу, шыIэныгъэ ин пхэлъу зэрыщытыпхъэр. Пэжу, абы и Iуэху зехьэкIэм щыгъуазэ зыхуэпщIа нэужь, наIуэ къохъу а гъэсакIуэ Iэзэм бгъэ­дэлъ зэфIэкIым куэд къы­зэ­рызэщIиубыдэр. УмыгъэщIэгъуэни плъэкIыркъым яхэлъ зэчий зэмылIэужьыгъуэхэр са­бийхэм къызыкъуахын, щалъ­хуа щIыналъэр фIыуэ ялъагъуу къагъэтэджын папщIэ, гъэсакIуэм хэлъ зэ­фIэкIхэм я лъагагъэр. Лидэ а фIыгъуэхэмкIэ ядогуашэ и гъэсэнхэм. Гупу зэрыIыгъы­ным, гъащIэм хэлъ хабзэхэм тетыныр цIыкIухэм я хьэлым хепщэф Щокъуийм. Апхуэдэ дуней еплъыкIэм мы­хьэ­нэшхуэ иIэнущ ахэр школым кIуа нэужьи, балигъыпIэ щиувами. 
НыбжьыщIэхэм я гупсысэм и унэтIакIуэ Iэзэм гулъытэ хэха зыхуищIхэм ящыщщ щIэблэр хэкупсэу гъэсэныр. Абы хуэгъэпса лэжьыгъэ щхьэпэхэр щIэх-щIэхыурэ къызэрегъэ­пэщ абы, лъэпкъ махуэгъэп­сым къыщыхэгъэбелджы­лы­кIа махуэщIхэм я мы­хьэнэмрэ япкърылъ купщIэмрэ и нэIэм щIэт сабийхэр щыгъуазэ хуи­щIу. Апхуэдэ лэжьыгъэхэм ящыщщ Къэбэрдей-Балъкъэ­рым къэралыгъуэ зэригъуэтрэ илъэси 100 зэрырикъур, Адыгэ­хэм я махуэр, Лъэпкъ фа­щэм и махуэр гъэлъэпIэ­ным хуэщIауэ сабий садым щрагъэкIуэкIа Iуэхугъуэ куп­щIафIэхэр. 
- Сабийр бгъэсэну, абы и псэр пхъумэну нэхъ гугъу щы­мыIэу щытми, ди IуэхущIапIэм и гъэсакIуэхэр тфIэфIу ды­пэрытщ а IэнатIэм. Я къэухьым, зэхэщIыкIым зед­гъэу­жьыным, я дуней еплъы­кIэм лъабжьэ тэмэм, быдэ едгъэгъуэтыным хуэгъэпсауэ лъэныкъуэ зэмылIэужьыгъуэ куэдкIэ цIыкIухэм дадолажьэ. Сабийр узыншэу, гъэсауэ къэгъэхъуныр, еджэнымкIэ къы­пэщылъ къалэнхэм езыри адэ-анэри хуэхьэзыру курыт школым дгъэкIуэныр гъэса­кIуэхэм ди къалэн нэхъыщ­хьэщ, - жеIэ Щокъуийм. - Ди Iуэху­щIапIэм и унафэщI КIэрэф Ларисэ ди пашэу, абы гъэсэныгъэ лэжьыгъэмкIэ и дэIэпыкъуэгъу БатI Людэ ди чэнджэщэгъуу, «Псынэ цIыкIум» и гупыр дыхущIокъу а къалэныр къызыхуэтыншэу дгъэзэщIэным. ГъэсакIуэхэм сыт хуэдэ Iуэхугъуэ къедмы­хьэжьэми, ахэр зэманым хуэкIуэу, нэхъ дахэ, тэмэм зэ­рыхъуным пылъу ди япэ итщ КIэрэф Ларисэ. ФIыщIэшхуэ хуэфащэщ апхуэдэу гупым и лэжьыгъэр къызыхуэтыншэу къызэзыгъэпэщ унафэщIым. 
 Лидэ зэрыжиIэмкIэ, лэжьыгъэр ипэкIэ кIуэтэнымкIэ дэIэ­пыкъуэгъу, чэнджэщэгъу къахуохъу Шэджэм щIыналъэм ЕгъэджэнымкIэ и IэнатIэм и унафэщIхэри абы и методистхэри. Апхуэдэу гъэсакIуэхэм зэ­­фIах Iуэхугъуэхэр иджырей мардэмрэ жыпхъэмрэ иту къы­­зэгъэпэщынымкIэ ­щIэ­­­гъ­э­къуэнышхуэщ Егъэ­джа­кIуэ­хэм я щIэныгъэм щы­ха­гъахъуэ республикэ цент­рыр. 
Щокъуий Лидэ нэхъыбэу зэлэжь унэтIыныгъэм утепсэ­лъыхь­мэ, ар щIэблэм псэкуп­сэ гъэсэныгъэ егъэгъуэтыным епхащ. ГъэсакIуэм гулъы­тэш­хуэ хуещI и нэIэм щIэтхэм я анэдэлъхубзэр яIурылъу, абы хуэшэрыуэу, анэбзэм и IэфIагъыр зыхащIэу, къызыхэкIа лъэпкъым гукIи псэкIи щыщу къэгъэтэджыным. Абы зэрыжиIэмкIэ, анэдэлъхубзэр фIыуэ зылъагъу цIыхум и лъэп­­къыр игъэпэжу, абы къыдекIуэкI хабзэмрэ нэмысымрэ зэрихьэу, нэхъыжьым пщIэ ­хуищIу дунейм тетынущ. Аращ Щокъуийм иригъэкIуэкI сыт хуэдэ дерсми псэкупсэ гъэ­сэныгъэм увыпIэ щхьэхуэ щIыщритыр. 
- Лэжьэн щыщIэздагъащIэм нэхъ гугъуу щытащ нэ­гъуэ­щIыбзэкIэ сабийр бгъэ­п­сэлъэну, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ иджыпсту хуэдэу интернети телефони щыIэтэкъыми, егъэ­джакIуэм, гъэсакIуэм къыжраIэрат цIыкIухэм зэхахыр. Арати, нэгъуэщIыбзэ щIэ­хыу къахуэщтэртэкъым. Иджы нэгъуэщI лъэхъэнэщ ды­щыпсэур: сабийм и анэ­дэлъхубзэр идогъэщIэж, абы­кIэ гупсысэу, псалъэу, гъащIэм къыщигъэсэбэпу псэун щхьэкIэ, - жеIэ гъэсакIуэм. - Дауи, бзэуэ дунейм тетыр дахэщ, абыхэм ящыщу дапщэ пщIэми зэранкъым. АтIэми, уи анэм къыпIурилъхьа бзэм нэхърэ нэхъ лъапIэ зэры­щымыIэри хьэкъщи, зы махуи блэзгъэкIыркъым, адыгагъэм, анэдэлъхубзэм, ди лъэп­къым и нэмысымрэ и хабзэмрэ ятеухуа псалъэмакъ сабийхэм ядезмыгъэкIуэкIыу. 
Щокъуийм иджыпсту и нэIэм щIэт цIыкIухэр илъэситI фIэкIа мыхъуу къищтауэ щытащ. Иджы ахэр ебланэм итщ, мы гъэм школым кIуэнущ. Блэ­кIа илъэситхум къриубыдэу гупым и гъэсакIуэхэм ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэр псы­хэкIуадэ хъуакъым - сабийхэм ябгъэдэлъ щIэныгъэмрэ зэ­фIэкIымрэ нэрылъагъу къащI ар. НыбжьыщIэхэм адыгэбзэр екIуу яIурылъщ, щалъхуа щIы­пIэм, ди адыгэ щIыналъэм, абы и къалэхэм, жылэхэм ятеухуа куэд ящIэ. Щыгъуазэщ республикэм и Къэрал ны­пымрэ Гимнымрэ, Адыгэ ны­пым я зэхэлъыкIэм, мыхьэ­нэм. Гъэм и зэманхэм, мазэ­хэм, махуэхэм я цIэхэр анэ­дэлъ­хубзэкIэ зэращIэм, адыгэб­зэкIэ зэрыбжэфымрэ плъы­фэхэм зэрыщыгъуазэм­рэ я гугъу умыщIми, гурыIуэгъуэщ «Псынэ цIыкIум» екIуалIэ сабийхэм лъэпкъ щIэныгъэ екIу зэрырагъэгъуэтыр, псэкупсэ, хэкупсэ гъэсэныгъэ зэрыбгъэдалъхьэр. 
Сабий садым щызэфIах апхуэдэ лэжьыгъэфIхэми Iуэ­ху­щIапIэм зыIэригъэхьэ ехъу­лIэныгъэхэми, шэч хэмылъу, я IыхьэфI хэлъщ Лидэ хуэдэ гъэсакIуэ гумызагъэхэм, зи къалэнхэмкIэ жэуаплыныгъэ лъагэ зыхэзыщIэу лэжьыгъэр езыхьэкIхэм. Зи щIэныгъэри зэфIэкIри щIэблэр гъэсэным тезыухуа Щокъуий Лидэ до­хъуэхъу зыпэрыт IэнатIэм дя­пэкIи ехъулIэну, и гъэсэнхэм яхуиIэ лъагъуныгъэмрэ гуапагъэмрэ пщIэрэ гулъытэрэ къыхуахьыну, и щхьэм, уна­гъуэм, лэжьыгъэм хуиIэ мурадыфIхэмрэ хъуэпсапIэ нэ­хухэмрэ къехъулIэну. Що­къуийм хуэдэ гъэсакIуэ нэсхэращ щIэблэ узыншэ лъэпкъым къыщIэхъуэнымкIэ шэсыпIэ хъур. 
КЪАРДЭН Маритэ.