И къэкIуэнум телажьэ къэралым курыт еджапIэм гулъытэ ин хуищIын хуейщ, сыту жыпIэмэ аращ къытщIэхъуэ щIэблэм я гупсы-сэм зыщиужь, гъэсэныгъэ щигъуэт IуэхущIапIэр. НыбжьыщIэхэм школым щрат щIэныгъэр пэжу, щызу, гурыIуэгъуэу икIи лъабжьэ быдэ иIэуи щытыпхъэщ. Апхуэдэ гупсысэхэр и гъуэгугъэлъагъуэу егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм пэ-рытщ Шорэн (Хьэкъун) Хьэлимэт Алихъан и пхъур. Ар илъэс 35-м нэсауэ щолажьэ Аруан щIыналъэм хыхьэ Аруан жылэм дэт курыт школым, адыгэбзэмрэ литературэмрэ щригъэджу.
ЩIэныгъэм пщIэ щыхуащI Хьэкъунхэ Алихъанрэ Жанпагуэрэ я унагъуэшхуэм къыщыхъуащ Хьэлимэт. Заирэт Iэминат, Аллэ, Хьэсэнбий, Хьэлимэтрэ ФатIимэтрэ (ахэр зэтIолъхуэныкъуэт) зэрыбынитхум я адэ Алихъан илъэс 35-кIэ школым щылэжьащ, пэщIэдзэ классхэм я егъэджакIуэу. А IэнатIэм заулкIэ пэрытащ Жанпагуи. Адэ-анэм яхузэфIэкIащ я бынхэм ящыщ дэтхэнэми щIэныгъэфIрэ IэщIагъэ екIурэ ирагъэгъуэтын, нэхъыщхьэращи, лъэпкъ гъэсэныгъэ екIу иратын. Зэшыпхъухэм ящыщу плIыр адэ-анэм я лъэужьым ирикIуащ: егъэджакIуэ IэщIагъэм хуеджащ; щыр ноби а IэнатIэм пэрытщ, ехъулIэныгъэфIхэр яIэу.
Я жылэм дэт курыт школыр ехъулIэныгъэкIэ къиухри, Хьэлимэт еджэным щыпищащ КъБКъУ-м и тхыдэ-филологие къудамэм. «Адыгэбзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэ» IэщIагъэмкIэ щIэныгъэ зэзыгъэгъуэта бзылъхугъэм 1988 гъэм лэжьэн щыщIидзащ Аруан къуажэм дэт курыт школым. Абы лъандэрэ блэкIа зэман кIыхьым къриубыдэу зэи къэхъуакъым Хьэлимэт къыхиха IэщIагъэм щыхущIегъуэжа, зыпэрыува IэнатIэм щытезэша.
ЕгъэджакIуэ IэкIуэлъакIуэм анэдэлъхубзэмрэ лъэпкъ литературэмрэ хуиIэ лъагъуныгъэр инщ, къабзэщ. И нэIэм щIэт ныбжьыщIэхэм а гурыщIэхэмкIэ ядэгуашэу, Хьэлимэт хущIокъу анэбзэм и IэфIагъыр, литературэ тхыгъэхэм я мыхьэнэ иныр абыхэм гурэ псэкIэ захригъэщIэну. Шорэным и дерсхэм я мурад нэхъыщхьэр хуэгъэпсащ адыгэхэм игъащIэми къыддекIуэкI лъэпкъ лъапIэныгъэхэу «хабзэ», «нэмыс» хуэдэхэм щIэблэр щIэпIыкIыным, ахэр и тегъэщIапIэу пэжырытхэм, екIуу псэлъэным, я Iуэху еплъыкIэхэр яубзыхурэ утыку ирахьэфыным хуэгъэсэным. Бгъэдэлъ апхуэдэ зэфIэкI лъагэхэращ ХьэтIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэм Шорэн Хьэлимэт ФIыщIэ-гуапэ тхылъкIэ нэхъапIэIуэкIэ щIигъэпэжар.
Технологие лъагэм, техникэ пэрытым тещIыхьа иджырей егъэджэныгъэ Iэмалхэр лэжьыгъэм къыщыгъэсэбэпыныр щIэблэм ядэлажьэхэм зэманым къапигъэтIылъ Iуэхугъуэу зэрыщытыр фIыуэ къызыгурыIуэ егъэджакIуэщ Хьэлимэт. Абы иригъэкIуэкI дерсхэм куэдрэ хеухуанэ апхуэдэ Iэмалхэр. Компьютерым и зэфIэкIхэр къигъэсэбэпурэ, егъэджакIуэм ныбжьыщIэхэм папщIэ зэхегъэувэ дерс гъэщIэгъуэнхэр, джэгу-зэпеуэр зи лъабжьэ лэжьыгъэхэр, ребусхэр, псалъэзэблэдзхэр. Абы зэрыжиIэмкIэ, ахэр хуабжьу сэбэпышхуэщ сабийр предметым нэхъри дегъэхьэхынымкIэ, абы и зэхэщIыкIым, зэфIэкIхэм адэкIи зегъэужьынымкIэ. ШколакIуэхэм ядж предметхэм яку дэлъ зэпыщIэныгъэхэр дерсхэм наIуэ къыщищIурэ, Хьэлимэт цIыкIухэм къагурегъаIуэ дунейм щекIуэкI къэхъукъащIэхэм я нэхъыбапIэр зыр адрейм епхауэ зэрекIуэкIыр. Апхуэдэщ, къапщтэмэ бзэм псалъэщIэ къызэрыхыхьэр, зэрыхэкIуэдыкIыжыр.
- Бзэр зызыужь, зызыхъуэж, псэ зыIут къэхъугъэу зэрыщытыр наIуэ къохъу предметхэм яку дэлъ зэпыщIэныгъэхэм сабийхэр щакIэлъыбгъэплъкIэ. Къапщтэмэ, ди лъэпкъым къикIуа тхыдэ гъуэгуанэр, гъащIэм игъуэт зыужьыныгъэр, цIыху зэхущытыкIэхэр ди бзэм къызэрыхэщыр, абы псалъэщIэхэмкIэ е псалъэ зэпхахэмкIэ къызэрыщыкIуэр яфIэхьэлэмэтщ абыхэм, - жеIэ егъэджакIуэм. - Апхэдэу Iуэхум хыдолъытэ иджырей щIэблэр ауэ дерс гъущэ къудейкIэ къызэрыпхудэмыхьэхынур - лэжьыгъэм шэщIауэ къыщыдогъэсэбэп техникэм и IэмалыфIхэр, егъэджэныгъэм къыхыхьэ технологие пэрытхэр.
IэнатIэм къыщигъэсэбэп апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэфIхэр къалъытэри, егъэджакIуэхэр ябгъэдэлъ IэзагъымкIэ щызэпеуэ республикэпсо зэхыхьэм и щIыхь тхылъ къыхуагъэфэщащ Шорэн Хьэлимэт, «Егъэджэныгъэр къызэгъэпэщыным гупсысэщIэхэмрэ иджырей технологие Iэмалхэмрэ къызэрыщагъэсэбэпыр» унэтIыныгъэм зэрыщытекIуам щыхьэт техъуэу. Анэдэлъхубзэр, щалъхуа щIыналъэр фIыуэ зылъагъу хэкупсэри и еджакIуэхэри апхуэдэу щIэх-щIэхыурэ хэтщ «Си бзэ - си псэ, си дуней» щIыналъэпсо фестиваль-зэпеуэми. Лъэпкъпсо мыхьэнэ зиIэ а Iуэхум и къэпщытакIуэ гупым зэриубзыхуам тету, Шорэныр абыи къыщалъытащ егъэджакIуэ IэкIуэлъакIуэу икIи зэпеуэм и къызэгъэпэщакIуэхэу Дунейпсо Адыгэ Хасэм, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм къабгъэдэкI щIыхь тхылъыр къратащ, «Нало Заур и творчествэм теухуа классщIыб лэжьыгъэ нэхъыфI» унэтIыныгъэм ещанэ увыпIэр къызэрыщихьам папщIэ. ЕгъэджакIуэм и щIыхь тхылъхэм яхэлъщ КъБР-м Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерствэм, РАН-м Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и Къэбэрдей-Балъкъэр институтым къабгъэдэкIахэри.
Аруан курыт школым адыгэбзэмрэ литературэмрэ щезыгъэджхэм я методикэ зэгухьэныгъэм и пашэу щыту, Шорэн Хьэлимэт еджапIэм къыщызэрегъэпэщ икIи къызыхуэтыншэу щрегъэкIуэкI Адыгэбзэм и тхьэмахуэхэр, Бзэмрэ литературэмкIэ мазэ лэжьыгъэхэр. Апхуэдэу егъэджакIуэ жыджэрыр, абы и еджакIуэ цIыкIухэр дапщэщи хэтщ республикэм, районым къыщыхалъхьэ зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэм. Зэкъым икIи тIэукъым Шорэным иригъаджэ ныбжьыщIэхэр бзэмкIэ зэпеуэхэм пашэ щыхъуахэм зэрыхалъытар. Илъэсищ зэкIэлъхьэужьым къриубыдэу Шорэным и гъэсэнхэм япэ увыпIэхэр къыщахьащ «Хэкурыдж», «Усэм гъэхуауэ къеджэн», «Литературэ викторинэ», «Нартхэм я фIыгъуэ» зэпеуэ унэтIыныгъэхэм. Куэд щIакъым Хьэлимэт игъэхьэзыра еджакIуэ цIыкIур «Адыгэ пщащэ» республикэпсо зэпеуэм и щIыналъэ Iыхьэм пашэ зэрыщыхъурэ. 2022 - 2023 гъэ еджэгъуэм къриубыдэу къэралым къыщызэрагъэпэщ ШколакIуэхэм я урысейпсо олимпиадэми хэтащ Шорэным и нэIэм щIэт ныбжьыщIэхэр. Абыхэм ящыщу тIур щытекIуащ щIыпIэ зэпеуэм.
- ЩIэблэм щIэныгъэ ябгъэдэлъхьэнымрэ гъэсэнымрэ зэпэщхьэхуэу ебгъэкIуэкI мыхъуну Iуэхугъуэхэм ящыщщ: цIыху гъэсаращ къыпхуэгъэдэIуэнури, щIэныгъэфI зэптыфынури. Ар фIыуэ къыдгуроIуэ егъэджакIуэхэм икIи гулъытэшхуэ худощI ди жылэм къыдэхъуэ щIэблэр лъэпкъ хабзэм тету зэрыдгъэсэным, - и гупсысэхэм пещэ Шорэным. - «Лъабжьэр быдэмэ, щхьэкIэр лъэщщ», - жеIэ адыгэ псалъэжьым. ДолIалIэ ди еджакIуэхэр хэкупсэу, адыгэ хабзэмрэ нэмысымрэ пщIэ хуащIу, ахэр яхэлъу, къызыхэкIа лъэпкъ уардэм и нэхъыжьыфIхэм яхуэфащэу, щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным хуэпабгъэу къызэрыдгъэтэджыным. АбыкIэ сэбэп къытхуохъу ди гъэсэнхэм я адэ-анэхэри. ЖэрдэмыфIу къетхьэжьэхэм ящыщ дэтхэнэри къыддеIыгъ ди школым и унафэщI Къардэн Инни.
Жэуаплыныгъэ зыпылъ IэнатIэм хъарзынэу ехъулIэ бзылъхугъэм унагъуэ дахи и щIыбагъ къыдэтщ. Абырэ и щхьэгъусэ Алексейрэ зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу, пщIэрэ нэмысрэ я зэхуаку дэлъу мэпсэу. Зэщхьэгъусэхэм бынитI къащIэхъуащ: Ислъамрэ Дианэрэ. ЩIэныгъэ нэхъыщхьэ яIэщ абыхэм, я лэжьыгъэ IэнатIэхэр тэмэму ирахьэкI, унагъуи хъужахэщ. Абыхэм къащIэхъуэ щIэблэм ирогушхуэ, ирогуфIэ унагъуэм и нэхъыжьхэр.
Апхуэдэу, лэжьыгъэ IэнатIэм ехъулIэныгъэфIхэр щызыIэригъэхьэу, унагъуэкIи зэпэщу гъащIэ купщIафIэ ирехьэкI Шорэн Хьэлимэт. ЕгъэджакIуэ Iэзэм, унэтIакIуэ IэкIуэлъакIуэм, бзылъхугъэ щыпкъэм дохъуэхъу хьэлэлу зыпэрыт лэжьыгъэм и хъер куэд илъагъуну, и бынхэм я насып куэд хэплъэну. ЕгъэджакIуэмрэ унэтIакIуэмрэ я илъэсыр угъурлы пхуэхъуну ди гуапэщ, щIэблэм я ущиякIуэ нэс Шорэн Хьэлимэт.
ЖЫЛАСЭ Маритэ.