Лъабжьэр быдэмэ…

И къэкIуэнум телажьэ къэ­ралым курыт еджапIэм гулъытэ ин хуищIын хуейщ, сыту жыпIэмэ аращ къыт­щIэхъуэ щIэблэм я гупсы­-сэм зыщиужь, гъэсэныгъэ щигъуэт IуэхущIапIэр. НыбжьыщIэхэм школым щрат щIэныгъэр пэжу, щызу, гуры­Iуэгъуэу икIи лъабжьэ быдэ иIэуи щытыпхъэщ. Ап­хуэдэ гупсысэхэр и гъуэгугъэлъагъуэу егъэджэны­гъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм пэ­-рытщ Шорэн (Хьэкъун) Хьэ­лимэт Алихъан и пхъур. Ар илъэс 35-м нэсауэ щолажьэ Аруан щIыналъэм хыхьэ Аруан жылэм дэт курыт школым, адыгэбзэмрэ литературэмрэ щригъэджу. 

ЩIэныгъэм пщIэ щы­хуащI Хьэкъунхэ Алихъанрэ Жанпагуэрэ я унагъуэшхуэм къыщыхъуащ Хьэлимэт. Заирэт Iэминат, Аллэ, Хьэсэнбий, Хьэлимэтрэ ФатIимэтрэ (ахэр зэтIолъхуэныкъуэт) зэ­рыбынитхум я адэ Алихъан илъэс 35-кIэ школым щылэ­жьащ, пэщIэдзэ классхэм я егъэджакIуэу. А IэнатIэм заулкIэ пэрытащ Жанпагуи. Адэ-анэм яхузэфIэкIащ я бынхэм ящыщ дэтхэнэми щIэныгъэфIрэ IэщIагъэ екIурэ ирагъэгъуэтын, нэхъыщхьэращи, лъэпкъ гъэсэныгъэ екIу иратын. Зэшыпхъухэм ящыщу плIыр адэ-анэм я лъэужьым ирикIуащ: егъэджакIуэ IэщIагъэм хуеджащ; щыр ноби а­ ­IэнатIэм пэрытщ, ехъулIэныгъэфIхэр яIэу. 
Я жылэм дэт курыт школыр ехъулIэныгъэкIэ къиухри, Хьэ­лимэт еджэным щыпищащ КъБКъУ-м и тхыдэ-филологие къудамэм. «Адыгэбзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэ» IэщIагъэмкIэ щIэныгъэ зэ­зыгъэгъуэта бзылъхугъэм 1988 гъэм лэжьэн щыщIи­дзащ Аруан къуажэм дэт курыт школым. Абы лъандэрэ блэкIа зэман кIыхьым къриубыдэу зэи къэхъуакъым Хьэ­лимэт къыхиха IэщIагъэм щыхущIегъуэжа, зыпэрыува IэнатIэм щытезэша. 
ЕгъэджакIуэ IэкIуэлъакIуэм анэдэлъхубзэмрэ лъэпкъ литературэмрэ хуиIэ лъагъу­ныгъэр инщ, къабзэщ. И нэ­Iэм щIэт ныбжьыщIэхэм а гурыщIэхэмкIэ ядэгуашэу, Хьэ­лимэт хущIокъу анэбзэм и IэфIагъыр, литературэ тхыгъэхэм я мыхьэнэ иныр абы­хэм гурэ псэкIэ захригъэщIэну. Шорэным и дерсхэм я ­мурад нэхъыщхьэр хуэгъэп­сащ адыгэхэм игъащIэми къыддекIуэкI лъэпкъ лъапIэ­ныгъэхэу «хабзэ», «нэмыс» хуэ­дэхэм щIэблэр щIэ­пIы­кIыным, ахэр и тегъэщIапIэу пэжырытхэм, екIуу псэ­лъэ­ным, я Iуэху еплъыкIэхэр яубзыхурэ утыку ирахьэфыным хуэгъэсэным. Бгъэдэлъ ап­хуэдэ зэфIэкI лъагэхэращ Хьэ­тIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэм Шорэн Хьэлимэт ФIыщIэ-­гуапэ тхылъкIэ нэхъапIэIуэкIэ щIигъэпэжар. 
Технологие лъагэм, техникэ пэрытым тещIыхьа иджырей егъэджэныгъэ Iэмалхэр лэ­жьыгъэм къыщыгъэсэ­бэ­пы­ныр щIэблэм ядэлажьэхэм ­зэманым къапигъэтIылъ Iуэхугъуэу зэрыщытыр фIыуэ къызыгурыIуэ егъэджакIуэщ Хьэлимэт. Абы иригъэкIуэкI дерсхэм куэдрэ хеухуанэ ап­хуэдэ Iэмалхэр. Компьюте­рым и зэфIэкIхэр къигъэ­сэ­бэпурэ, егъэджакIуэм ныбжьыщIэхэм папщIэ зэхегъэувэ дерс гъэщIэгъуэнхэр, джэгу-зэпеуэр зи лъабжьэ лэ­жьыгъэхэр, ребусхэр, псалъэ­зэблэдзхэр. Абы зэрыжиIэмкIэ, ахэр хуабжьу сэбэ­пыш­хуэщ сабийр предметым нэхъри дегъэхьэхынымкIэ, абы и зэхэщIыкIым, зэфIэкIхэм адэкIи зегъэужьынымкIэ. Шко­лакIуэхэм ядж пред­метхэм яку дэлъ зэпыщIэ­ныгъэхэр дерсхэм наIуэ къыщищIурэ, Хьэлимэт цIыкIухэм къагурегъаIуэ дунейм ще­кIуэкI къэхъукъащIэхэм я нэхъыбапIэр зыр адрейм епхауэ зэрекIуэкIыр. Апхуэдэщ, къап­щтэмэ бзэм псалъэщIэ къы­зэрыхыхьэр, зэрыхэ­кIуэ­ды­кIы­жыр.
- Бзэр зызыужь, зызыхъуэж, псэ зыIут къэхъугъэу зэры­щытыр наIуэ къохъу предметхэм яку дэлъ зэпыщIэныгъэхэм сабийхэр щакIэлъыбгъэплъкIэ. Къапщтэмэ, ди лъэпкъым къикIуа тхыдэ гъуэгуанэр, гъащIэм игъуэт зыу­жьыныгъэр, цIыху зэхущы­тыкIэхэр ди бзэм къызэ­ры­хэщыр, абы псалъэщIэхэмкIэ е псалъэ зэпхахэмкIэ къы­зэ­рыщыкIуэр яфIэхьэлэмэтщ абыхэм, - жеIэ егъэджакIуэм. - Апхэдэу Iуэхум хыдолъытэ иджырей щIэблэр ауэ дерс ­гъущэ къудейкIэ къызэрып­худэмыхьэхынур - лэжьыгъэм шэщIауэ къыщыдогъэсэбэп техникэм и IэмалыфIхэр, егъэ­джэныгъэм къыхыхьэ тех­нологие пэрытхэр. 
IэнатIэм къыщигъэсэбэп апхуэдэ Iуэху бгъэды­хьэ­кIэфI­хэр къалъытэри, егъэджа­кIуэхэр ябгъэдэлъ IэзагъымкIэ щызэпеуэ республикэпсо зэхыхьэм и щIыхь тхылъ къыхуагъэфэщащ Шорэн Хьэ­лимэт, «Егъэджэныгъэр къызэгъэпэщыным гупсы­сэ­щIэхэмрэ иджырей технологие Iэмалхэмрэ къызэрыщагъэсэбэпыр» унэтIыныгъэм зэрыщытекIуам щыхьэт те­хъуэу. Анэдэлъхубзэр, щалъ­хуа щIыналъэр фIыуэ зы­лъагъу хэкупсэри и еджа­кIуэхэри апхуэдэу щIэх-щIэ­хыурэ хэтщ «Си бзэ - си псэ, си дуней» щIыналъэпсо фестиваль-зэпеуэми. Лъэпкъпсо мыхьэнэ зиIэ а Iуэхум и къэпщытакIуэ гупым зэриубзыхуам тету, Шорэныр абыи къыщалъытащ егъэджакIуэ IэкIуэлъакIуэу икIи зэпеуэм и къызэгъэпэщакIуэхэу Дуней­псо Адыгэ Хасэм, Къэбэр­дей Адыгэ Хасэм къабгъэдэкI щIыхь тхылъыр къратащ, «Нало Заур и творчествэм теухуа классщIыб лэжьыгъэ нэхъыфI» унэтIыныгъэм ещанэ увыпIэр къызэрыщихьам ­папщIэ. ЕгъэджакIуэм и щIыхь тхылъхэм яхэлъщ ­КъБР-м Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерст­вэм, РАН-м Гуманитар къэху­тэныгъэхэмкIэ и Къэбэрдей-Балъкъэр институтым къабгъэдэкIахэри.
Аруан курыт школым адыгэ­бзэмрэ литературэмрэ ще­зыгъэджхэм я методикэ зэгухьэныгъэм и пашэу щыту, Шорэн Хьэлимэт еджапIэм къыщызэрегъэпэщ икIи къы­зыхуэтыншэу щрегъэкIуэкI Адыгэбзэм и тхьэмахуэхэр, Бзэмрэ литературэмкIэ мазэ лэжьыгъэхэр. Апхуэдэу егъэджакIуэ жыджэрыр, абы и еджакIуэ цIыкIухэр дапщэщи хэтщ республикэм, районым къыщыхалъхьэ зэпеуэ зэмы­лIэужьыгъуэхэм. Зэкъым икIи тIэукъым Шорэным иригъа­джэ ныбжьыщIэхэр бзэмкIэ зэпеуэхэм пашэ щыхъуахэм зэрыхалъытар. Илъэсищ зэ­кIэлъхьэужьым къриубыдэу Шорэным и гъэсэнхэм япэ увыпIэхэр къыщахьащ «Хэкурыдж», «Усэм гъэхуауэ ­къеджэн», «Литературэ вик­торинэ», «Нартхэм я фIыгъуэ» зэпеуэ унэтIыныгъэхэм. Куэд щIакъым Хьэлимэт игъэ­хьэ­зыра еджакIуэ цIыкIур «Адыгэ пщащэ» республикэпсо зэ­пеуэм и щIыналъэ Iыхьэм ­пашэ зэрыщыхъурэ. 2022 - 2023 гъэ еджэгъуэм къриубыдэу къэралым къы­щы­зэрагъэ­пэщ ШколакIуэхэм я урысей­псо олимпиадэми хэтащ Шорэным и нэIэм щIэт ныбжьыщIэхэр. Абыхэм ящыщу тIур щытекIуащ щIыпIэ зэпеуэм. 
- ЩIэблэм щIэныгъэ ябгъэ­дэлъхьэнымрэ гъэсэнымрэ зэпэщхьэхуэу ебгъэкIуэкI мыхъуну Iуэхугъуэхэм ящыщщ: цIыху гъэсаращ къыпхуэгъэ­дэIуэнури, щIэныгъэфI зэптыфынури. Ар фIыуэ къыдгуроIуэ егъэджакIуэхэм икIи ­гулъытэшхуэ худощI ди жылэм къыдэхъуэ щIэблэр лъэпкъ хабзэм тету зэрыдгъэсэным, - и гупсысэхэм пещэ Шорэным. - «Лъабжьэр быдэмэ, щхьэкIэр лъэщщ», - жеIэ адыгэ псалъэжьым. ДолIалIэ ди еджакIуэхэр хэкупсэу, адыгэ хабзэмрэ нэ­мысымрэ пщIэ хуащIу, ахэр яхэлъу, къызыхэкIа лъэпкъ уардэм и нэхъыжьыфIхэм яхуэфащэу, щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным хуэпабгъэу къы­зэрыдгъэтэджыным. АбыкIэ сэбэп къытхуохъу ди гъэсэнхэм я адэ-анэхэри. Жэрдэ­мыфIу къетхьэжьэхэм ящыщ дэтхэнэри къыддеIыгъ ди школым и унафэщI Къардэн Инни. 
Жэуаплыныгъэ зыпылъ IэнатIэм хъарзынэу ехъулIэ бзылъхугъэм унагъуэ дахи и щIыбагъ къыдэтщ. Абырэ и щхьэгъусэ Алексейрэ зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу, пщIэрэ нэмысрэ я зэхуаку дэлъу мэпсэу. Зэщхьэгъусэхэм бынитI къащIэхъуащ: Ислъамрэ Дианэрэ. ЩIэныгъэ нэхъыщхьэ яIэщ абыхэм, я лэжьыгъэ IэнатIэхэр тэмэму ирахьэкI, унагъуи хъужахэщ. Абыхэм къащIэхъуэ щIэблэм ирогушхуэ, ирогуфIэ уна­гъуэм и нэхъыжьхэр. 
Апхуэдэу, лэжьыгъэ IэнатIэм ехъулIэныгъэфIхэр щы­зыIэригъэхьэу, унагъуэкIи зэ­пэщу гъащIэ купщIафIэ ире­хьэкI Шорэн Хьэлимэт. ЕгъэджакIуэ Iэзэм, унэ­тIа­кIуэ Iэ­кIуэлъакIуэм, бзылъ­хугъэ щыпкъэм дохъуэхъу хьэлэлу зыпэрыт лэжьыгъэм и хъер куэд илъагъуну, и ­бынхэм я насып куэд хэплъэну. ЕгъэджакIуэмрэ унэ­тIа­кIуэмрэ я илъэсыр угъурлы пхуэхъуну ди гуапэщ, щIэб­лэм я ущиякIуэ нэс Шорэн Хьэлимэт. 

ЖЫЛАСЭ Маритэ. 

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)