Тхыгъэ зыбжанэм ды­щытеп­сэлъыхьат КъухьэпIэ Кавказым щыIэ адыгэ лъагъуэжьхэм ящыщу Фыщ­т Iуащхьэжьым блэ­кIым щIалиплIыр (Бышэн Хьэбасрэ сэрэ, ныбжьы­щIэхэу Бышэн Аслъэнрэ Мэремыкъуэ Амиррэ) ды­зэрырикIуам. Мыри абыхэм къапызыщэщ. 

КъызэрекIуэкIам кIэ­щIу ды­тепсэ­лъыхьы­жынщи, Адыгэ Республикэм и къа­лащхьэ Мейкъуапэ дыкъы­щежьэри, Щхьэгуа­щэ и псы­хъуащхьэхэмкIэ щы­Iэ Гъуазэрыплъ жылэ цIы­кIум дынэсащ. Фэху хуитышхуэм нэху дыкъыщекIри, жэщитху-махуитхукIэ бгыхэм дыщызэхэзекIуащ. 
Фыщт и лъабжьэм ды­щIэкIщ, щхьэдэхыпIэ зыбжанэм дыщхьэдэхри, ­къущ­хьэщIыб Iуащхьэжь­хэр зи хэщIапIэ Шахэ и щIэ­дзапIэм дынэсащ. Ауэрэ, тепхъэ дахэ куэд зиIэ тIуа­щIэ бгъуфIэшхуэм дыкъы­дэхутащ. 
Шахэ дызэпрыкI-дыкъы­зэпрыкIыжурэ дыздехым, сэмэгумкIэ къэтлъэгъуащ уэншэкум хуэдэу удз Iувым щIигъэнарэ чыцэ гуэрэнхэмкIи къэухъуреихьыжауэ, псыIум щхьэщыIэтыкIа фэху тIэкIур. 
… Абдежым зидгъэзагъэри, нэху дыкъыщекIащ. Иджыри къыздэсым бгыщ­хьэхэм къыщытхуэмыщ­хьэпа телефонхэр Iуддзэ­жагъэх­хэти, си благъэм и Iыхьлыуэ Шахэпэ (Головинкэ) дэс Тхьэрыкъуа­хъуэ Руслан деж сIуэхуащ, зе­кIуэ гупыр гъунэгъу дыкъы­зэрыхуэхъуамкIэ хъыбар ез­гъащIэу. 
Телефоным зэхыдигъэха макъ жьгъырум зыхы­ди­гъэщIащ ар зейр ­махуэ зыбжанэ хъуауэ къызэ­рыт­пэплъэри, бгым ды­­къы­щ­хьэпрыкIыу гъунэгъу­ ды­зэрыхуэхъуам зэры­щы­гу­фIы­кIари. 
«Апхуэдиз нэжэгужагъэ хэлъу къытпэджэжа щIалэр адэкIи зыпэдгъэплъэж хъурэ, атIэ?!» - жытIэри, нэху дыкъыщекIа фэхум ди хьэпшыпхэр псынщIэ-псынщIэу щызэщIэткъуэжащ.
А псом дыздыхэтым, тщыщ гуэрым гу лъыдигъэтащ, алъандэрэ зищIысыр къыдгурымыIуащэу уэгум щызеуа къуалэбзу ­дамабгъуэхэр хы тхьэры­къуэу щытынкIэ зэрыхъунум. 
- Ар дауэ, - шэч къыте­зыхьи къытхэкIащ, - хы псы­Iум къыIулъэтыкIыу мыбы нэс сыту ахэр къыдэмы­кIуейрэт!
АрщхьэкIэ, кIуэ пэтми нэхъыбэж зэрыгъэхъуа бзухэр зэрыхытхьэрыкъуэр къыдгурыIуащ. Дегупсысыжри, «зэхэдгъэкIащ» зи гугъу тщIы къуалэхэм дежкIэ хы щхьэфэри тепхъэхэр зи бащэ псыри я зэхуэдэу щытынкIэ зэрыхъунур. 

«Дамбэ»

Руслан къыщытпежьэну­ зи гугъу ищIа бжьэпэм щхьэ­кIэ, кIуэ ар абы къы­зыхихар уэ къащIэ, «дамбэм и деж» жиIат. А фIэ­щыгъэм къригъэкIар къы­зэ­рыдгурымыIуэщам къы­хэкIыу, адрыщIымкIэ щы­Iэ мэзылъэ Iуащхьэхэр кIуэрыкIуэм тету нэкIэ щIэтпщытыкIырт. 
АрщхьэкIэ, псыхъуэм и къэгъэшыпIэ гуэрым ды­зэрыфIэкIыу, «мис мыракъэ?» хужыпIэну, Руслан къы­щытпэплъэну «зи цIэ ириIуа» щIыпIэр къэтцIы­хуащ. Гу лъыттащ лъагапIэ цIыкIуми, абы и щыгум Iэдакъэжьауэ ищIауэ къытеува щIалэми. 
ИужькIэщ дэ къыщыдгурыIуэжар, хыIуфэ­рыс­ адыгэ нэрыбгэм, къы­щы­тIущIэн папщIэ, а щIы­пIэр къыщIыхихар: аб­деж­ращ щиухыр маши­нэ псынщIэхэм къате­мы­хьэлъэу ущызекIуэ хъу­­ асфальт тепхъуэр. Адэ­кIэ зэрыбыркъуэшыр­къуэм къинэмыщIауэ,­ гъуэ­гур ныджэм зыщ­хьэ­щы­зыIэтыкIа къуакIэбгыкIэхэм йохьэ. 
А щIыпIэм и дахагъымрэ абы пыщIа хъыбархэмрэ, къы­дэхъулIэмэ, иужькIи дытепсэлъыхьынщ. МызыгъуэгукIэ, Шахэпэ дэс Тхьэрыкъуахъуэ Руслан и унагъуэр къызэрытIущIа щIыкIэм и гугъу тщIынщ. 

Псыхъуэм дыщызэIуощIэ

Къэхъуар гъэщIэгъуэнщ.­ Тхьэрыкъуахъуэ Руслан ­гъунэгъу къызэрытхуэхъуар­ къызэрыдгурыIуауэ (щIы­уэп­сым хэтынкIэ дримы­къуа нэхъей!), Шахэ къы­рылъэ джабалъэм къыщыкIэщIиIущIыкIа, архъуанэ теплъэ зиIэ куупIэм псори дызыIэпишат. А жьэгъум хуэфIу кIэщIэлъадэ псым зыхэбгъэмбрыуэнкIи ущесынкIи дэгъуэт. Аб­дежым дызэгупсысаращ, «сытуи щIэхыIуэу къыт­пежьат, атIэ, мы ди бысымыр?» - жытIэри.
АфIэкIаи хэлъакъым. ЗекIуэ гъуэгуанэ зэдытета щIалиплIым щыщу сэ зым фIэкIа къэмынэу, адрейхэр зы напIэ дэхьеигъуэу а архъуанэм къыхэхутащ, ялэжьым упщIи-щIэщхъуи хэлъ ямыгугъэжу. 
Сэтей-ныджэм си закъуэ­ сыкъинащи, бысымыр къы­зэх сэнтхымкIэ соплъэкI, «ярэби мы си гъусэхэм емыкIу къызамыгъэхьащэ­рэт!» гупсысэми сиIыгъщ. Руслани, зыIэжьэныр зигу къэмыкIыххэм хуэдэу, лъэбакъуэхъу хъужауэ, бжьэпэ цIыкIум зыкъригъэщэтэхащи, ди зэхуаку дэт псым, и гъуэншэдж лъапэхэр дригъэджэрэзеяуэ, къыхохьэ.
Дыгъэ бзийр зы­хэп­щIыпщIэ Шахэ хэс гупым я нэхъыжьым соджэ, адрейхэри къыздыхишыжу, езыми гуфIэжу къакIуэ щIалэм дыпригъэжьэну. Тхьэм щхьэкIэ, Хьэбас, псом япэ зыкъищIэжри, архъуанэм къыхэкIыжащ, Руслан и къыIухьэгъуэ дыдэм ирихьэлIэуи къыдбгъэдыхьащ. 
НыбжьыщIэхэр апхуэди­зу щIэнэжэгужэми зыгъэ­фIэнкIэ щIримыкъужми щхьэусыгъуэ иIэт: абыхэм къагурыIуат лъэс къэкIу­хьыныр и кIэм зэрынэблэгъари дыздынэса щIыпIэм бы­сым зэрыщыдгъуэтари. ИтIани, Хьэбас, мо цIыкIухэм я джэгукIэр имы­курэ имыбгыу къилъытэжри, и къуэ Аслъэнрэ абы и ныбжьэгъу Амиррэ егуоуащ: 
- Хъунщ иджы, ауэрэ зывмыщIу псым фыкъыхэкIи, мы къыIухьам фыкъыбгъэ­дыхьэ! – жиIэри.
Руслани ар диIыгъащ:
- ФынакIуэ, фынакIуэ! Мы псымкIэ зывмыгъэн­щIа­мэ, дыздэкIуэми ар щыIэщ, – жиIэри, нэхъыщIэ цIыкIухэм яхуэгуфIащ. 
Бысымым ди хьэп­шып­хэм ящыщ къыщищтэм, до­лъагъу: нэпкъым бзылъхугъэ лъагъугъуа­фIэ гуэр тетщ, машинэ псынщIи къыбгъэдэтщ. Абдежым дигу къэкIаращ: «Мыр, дауи, Руслан и щхьэгъусэрщ, гъущIышри а тIур мы щIыпIэм къэзышэсарщ». 
Къытпежьахэм ди хьэп­шыпхэр я машинэ гупкIэм ирагъэзагъэщ, дэри дагъэкIэсыжри, Шахэпэ (Головинкэ) щаIэ я щIапIэр здэщыIэ лъэныкъуэмкIэ ирагъэзыхащ. Арыххэуи, ШахэкIеишхуэ (Большой Кичмай) шапсыгъ къуа­жэм дыдэжащ. Ар хы Iуфэм километри 7 хуэдизкIэ пэIэщIэщ, щIыпIаплъэхэр дэзыхьэх тIуащIэ телъы­джэр и хэщIапIэу. 
Бысымхэм дыщынашэ­сым, зэщхьэгъуситIым я бын цIыкIухэр, къыIулъэдэжа машинэм гу зэрылъатэу, пщIантIэм къызэрыдэхащ, алъандэрэ къызэрытпэплъар къыдагъащIэрэ къыт­хуэгуфIэхэу. 
Абдежым дэ зыхэтщIащ Тхьэрыкъуахъуэхэ хьэщIа­гъэ­ къызэрыдахынури псэ­­тын­шыгъуэ нэс я деж зэрыщыдгъуэтынури. «Шыгум» ди хьэпшыпхэр къызэдитхри, дыгъэпсым щIигъэна пщIантIэ Iэхуитлъэ­хуитым зыщызыукъуэдия жызумейм и лъабжьэм дыщетIысэхащ.

Псышхуэм
зыкъызэрыддищIар

Дэ, гъуэгу зэдытетахэм, хьэщIэщ папщIэу пэш щхьэхуэ тхуагъэхьэзырати, шэджагъуашхэ нэужьым абы зыщедгъэщIащ. Рус­лан лэжьыгъэ IуэхукIэ Iу­кIа­ти, пщыхьэщхьэхуегъэ­зэкIыу къигъэзэжащ. Асы­хьэтуи къыджиIащ нэхъы­щIэ цIыкIухэр (езым ейхэ­ри яхэту) куэд щIауэ зы­щIэхъуэпс «псышхуэм» дызэришэр. 
ЦIыхухэм я къыIухьэгъуэт. Хы щхьэфэм къэукъубеяифэ тетми, ныбжьыщIэхэм дуней тхъэгъуэр зэрахьэрт. Абдежым дгъэщIэгъуаращ. Бысымымрэ и къуэ нэхъыжьымрэ, тIури нэжэгужэрэ Iэпкълъэпкъ псынщIэхэу, псы зы­къэзыIэтам, я гъащIэм ямылъэгъуам хуэдэу, хуэнэхъуеиншэу щыгуфIыкIхэрт, хэлъадэрти хысыджхэм зыкIэщIадзэрт. Ар зы­лъагъу­ дэри, ещхьыркъабзэу джэгуным дыхуэпабгъэрти, псым и зыщIыкIэм зыдедгъэкIурт: къыщы­кIуа­тэм зредгъэхьэлIэрэ ды­къыфIыщIэпхъуэу, щы­Iу­кIуэтыжкIэ «нэщI» къэхъужа мывэ кIэщхъым зыхэдгъэджэразэу. 
Езы псыми, дызэ­ры­дэджэгур игу ирихьа фIэ­кIа умыщIэну, зэми ­къы­дэ­­дзакъэ-къыдэпхъуэ хуэдэу зыкъыдигъэлъа­гъурт, мыдрейм дежи къы­дэдэхэщIэжырт. 
Уегупсысмэ, ар, дауи, телъыджэщ: цIыхур щIы­уэпсым сабийм хуэдэу гу къабзэ-псэ къабзэу щыщыгуфIыкIкIэ, езыми зэрызыкъыдищIыр. 

КЪУМАХУЭ Аслъэн.