Тыркум щыпсэу адыгэ тхьэмадэхэм ящыщ зым зэгуэрым зыхуагъэзат адыгэр адрейхэм къазэрыщхьэ­щыкI нэщэнэхэр къахурибжэкIыну. НэхъыжьыфIыр хэгуп­сыс­ыхьащ, зыхилъэса гуп­сы­сэ куухэм, зи адэжь лъахэ зыбгынэу хамэ щIы­налъэ­хэм къыщыхута тхьэ­­мыщ­кIэхэм я фэм дэкIа ­гугъуехь псори и нэгу щIэ­рыщIэу щIэ­кIыжым ещхьу и нэгур къызэхэуфащ, зэпишачэ пса­лъэхэм я мыхьэнэр зэ­рызыхищIэри къыхэщу щым хъуащ.

«Дунейм лъэпкъыу тетыр къэзыгъэщIар Тхьэращ, я ­Iэпкълъэпкъ пщыкIутIкIи зэ­хуэ­дэщ, ирипсэлъэну бзэ зэ­ра­IуилъхьамкIи зэщхьэ­щы­кIыр­къым, ялэжьым кърикIуэнур зы­хуэдэр зэрагъэзэхуэну а­къыл къазэрыритыжамкIи зэщ­хьщ. Ауэ дэтхэнэми щIыгу зырызыххэ яритащ, абы хуэ­фэщэн дуней зыхэщIи ябгъэдилъхьащ, а псор къы­зэриIуэтэн анэбзи яIурилъхьэжащ. Хэти еупщI, щалъхуа ­лъахэм хуэдэ щымыIэу жиIэнущ. Адыгэхэри дынэхъ лейкъым – дыкъызыхэхъукIа щIыгужьым ипэ идгъэщ къэхъуа­къым, абы дыщIыщIэзэуари аращ. Адыгэр кърипцIыхуну нэщэнэ зыбжанэ щыIэщ. Анэбзэр IэщIэхуами, лъэп­къым щыщу зыкъэзылъытэж дэтхэнэ зы адыгэми и адэ­цIиблыр ищIэнущ, ар зыуэ. ЕтIуанэрауэ, а адэжьхэр щып­сэуа щIыпIэхэм щыгъуэзэнущ, зэрахьэ фIэщыгъэхэмкIэ ицIыхунущ. Ещанэрауэ, Ажджэрий и къуэ Кушыкупщ зи хэтымрэ зэрихьа лIыгъэмрэ фIэкIыпIэ имыIэу хищIыкIынущ», – жиIащ, гупсысэм къы­хэкIыжу. Хъыбарыр кIыхьщ, ауэ нэхъыщхьэр илъэсищэрэ щэ ныкъуэм щIигъужауэ хамэщI щыпсэу адыгэхэм лъэп­къыщхьэм и нэщэнэхэр къы­щыхагъэщкIэ, я къуэпсхэр Iэмалыншэу адэжь лъахэм къы­зэрадзырщ, къащIэхъуа щIэблэм я гупсысэри хъуап­сэри абы къызэрырапхырщ. Гугъэр адэжь щIэинщ, жаIэ. Зэгуэр IэмалыншагъэкIэ къы­зэранэкIа адэжь хэкум жьа­кIэпэ нэпсыр хущIагъэкIыу, пыхьэу зи дуней Iыхьэр зы­хъуэжа тхьэмыщкIэхэм я щIэб­лэт иджы апхуэдэ гупсы­сэхэр зэкIэлъызыгъакIуэр, лъэпкъ гугъапIэхэр зэхэзымыгъэкIыжыр.
Апхуэдэ гъэсэпэтхыдэкIэ гъэн­щIа адыгэ Iущыгъэхэм къигъэщIащ ХьэтIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэм иджыблагъэ иригъэ­кIуэкIа, щIыпIэхэм я фIэщыгъэмрэ тхыдэмрэ зэхуэхьэ­сы­жыным теухуауэ Къып Мэхь­муд и фэеплъу зэхаша «Лъ­ахэеджэ» дунейпсо щIэ­ныгъэ-узэщIакIуэ зэхуэс-зэ­пеуэр. ХамэщIым зи гъащIэ Iыхьэр щезыхьэкIа нэхъыжь­хэм адэжьхэмрэ хэкужьымрэ я цIэхэм апхуэдиз Iулыдж щыхуащIакIэ, а нэрымы­лъагъу къуэпсхэм къызда­дзыж лъа­хэм къихъухьыну зи насып къихьа ныбжьыщIэхэм апхуэдэ щIэныгъэ зэрабгъэдэлъри наIуэ къащIыну хущIэкъуащ къызэгъэпэща­кIуэ­хэр. ИкIи, гуапэ зэрыхъунщи, зэрыщыгугъам хуэдэу къы­щIэкIащ.
«Лъахэеджэ» фIэщыгъэ дахэр зрата зэхуэс-зэпеуэм зы­хуи­щIыжа мурадхэм ящыщт адыгэ щэнхабзэм и къэгъэ­щIыгъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щІалэгъуалэм гу лъаригъэтэныр, абы пщIэ хуищIын икIи ихъумэн зэрыхуейр къагуригъэIуэныр, лъэпкъым и блэкIам щигъэгъуэзэныр, щIыпIэхэм я фIэщыгъэмрэ я тхыдэмрэ ящIэу къэгъэтэджыныр, ар пщIэ зыпылъ Iуэхугъуэу зэ­ры­щытыр я фIэщ ищIыныр. ­Къы­зэгъэпэщакIуэхэр хущIэ­къуащ къуажэ зэмылIэужьы­гъуэ­хэм къикIа ныбжьы­щIэ­хэм я лэжьыгъэр зэ­­хуэс-зэпеуэм хэт дэтхэнэ зыми зэхрагъэхыну, абы ехьэлIа псалъэмакъым къыхашэну. Апхуэдэ щIыкIэкIэ жэрдэмщIакIуэхэр хуейт Хэкум и гъунапкъэхэр ныбжьыщIэр къыщыхъуа къуажэм деж къызэрыщымыувыIэр, атIэ абы адыгэбзэкIэ псалъэ дэтхэнэ зыми и жылэр къы­зэрыхыхьэр зэхригъэщIыкIыну, ари дэтхэнэми я щIыгу кIапэу зэрыщытыр зыхригъэщIэну.
Зэхуэс-зэпеуэм хэтащ щIыналъэм курыт щIэныгъэ щрагъэгъуэт и IуэхущIапIэхэм я ­­   7 - 11-нэ классхэм щеджэ ­ныб­жьыщIэхэр. Абыхэм ­къахэ­кIащ къуажитIым, къуа­­жи­щым я щIыпIэцIэхэр къэ­зыхутахэри, щалъхуа лъахэм епха фIэщыгъэхэр зэ­хуэ­хьэсыным къыщыувыIахэри. Ауэ дэтхэнэри хьэлэмэт ищIырт, щIыпIэцIэхэр къы­зэрыкIуэу зэхуадзыс къудей мыхъуу, абыхэм епха IуэрыIуа­тэхэр зэрызэхуахьэсыжам, нэхъыжьхэм я деж щатхыжа тхыдэжьхэр къызэрырапхэжам, архив е тхыдэ тхыгъэхэр тегъэщIапIэ къызэрыхуа­щIам, сурэтхэмрэ видео­теп­лъэ­гъуэхэмрэ къызэрыгуа­дзэжам.
Къыхэгъэщыпхъэщ щIы­пIэ­цIэхэр зэхуэхьэсыжыныр зы махуэ лэжьыгъэу зэры­щы­мытыр, ар нэсу зэгъэпэща ­хъун папщIэ далэшхуэ дэхын зэрыхуейр. Къызэгъэпэща­кIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, утыкум кърахьахэм сабийхэр ще­лэ­жьым, ахэр егъэджакIуэхэм яунэтIым къыщымыувыIэу, унащхьэ чэзууэ нэхъыжьхэм я деж ядэкIуэу, и жыжьагъ-­гъунэгъуагъым емылъытауэ бгыхэм, къуэладжэхэм, Iуащ­хьэхэм цIыкIухэм я гъусэу ядыдэкIыу зэрыщытар.
Къэхутэныгъэхэр езыгъэ­кIуэкIахэм Iуэхугъуэ куэд къалъытэн хуейт. Псом япэрауэ, ар адыгэбзэкIэ тхауэ, къыхэщ фIэщыгъэхэр зэIубзу, щыуа­гъэ хэмыту щытын хуейт. Абы къищынэмыщIауэ, зэхуэс-зэпеуэм и къэпщытакIуэхэм ­къалъытэнут лэжьыгъэм къы­щыхьа щIыпIэцIэхэр, абыхэм епха тхыдэ хъыбархэр, я къэ­IуэтэкIэр, абыхэмрэ лэжьыгъэр зыхуэунэтIа Iуэхугъуэмрэ зэрызэпэджэж, зэрызэтехуэ щIыкIэр, зэрагъэпщэнут лэ­жьыгъэм и щIэщыгъуагъыр, абы хэлъ щхьэхуэныгъэхэр. ФIа­гъыр щызэхагъэкIкIэ, къы­халъытэнут лэжьыгъэм гуэдзэн хуащIа сурэтхэр, картэхэр, документхэр, архив тхылъымпIэхэр.
Зэхуэс-зэпеуэр щекIуэкIащ Къэбэрдей-Балъкъэрым егъэ­джакIуэ IэнатIэм пэрытхэм я IэщIагъэмрэ щIэныгъэмрэ щыхагъахъуэ институтым. Зэпеуэм хэтхэм Iэмал яIащ я къэпсэлъэныгъэр видеотеплъэгъуэхэмкIэ щIагъэ­быдэжурэ гъэщIэгъуэну ирагъэкIуэкIыну. Ауэ, шэч зы­хэмылъращи, уасэ зимыIэр сабийхэр зи гугъу ящI Iуэху­гъуэхэм узыIэпишэу зэрытеп­сэлъыхьырт, зым нэхърэ адрейр нэхъ щIэщыгъуэжу бзэм и Iэмалхэр къагъэсэбэпурэ щIыпIэхэр уи нэгу къызэ­ры­щIагъэувэрт. Къэпщы­та­кIуэ­хэм къызэрыхагъэщащи, дэтхэнэ лэжьыгъэри гунэст, нэхъыфIыр къыпхухэмыгъэкIыу. Апхуэдэу щыт пэтми, нэхъыфI дыдэр къыщыхахым, къэпсэлъэныгъэмрэ лэжьыгъэ гъэпсыкIэмрэ къадэкIуэу, утыку итыкIэми, адыгэбзэм гушхуауэ зэрырипсалъэми еплъащ. 
ЩIэныгъэ зэхуэс-зэпеуэм кърахьэлIа лэжьыгъэ псоми хэплъа нэужь, къэп­щыта­кIуэ­хэм увыпIэхэр мыпхуэдэу зэщхьэщагъэкIащ:
зэхуэсым и гран-прир хуа­гъэфэщащ Инарыкъуей къуа­жэм дэт, Пэнагуэ Азэмэтджэрий и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэм щыщ ДыщэкI Ясминэ (егъэджакIуэ-унэтIа­кIуэр Хьэрэдурэ Эммэщ).
Япэ увыпIэр иратащ Джэрмэншык къуажэм дэт курыт еджапIэм щыщ Соблыр Ас­темыр (егъэджакIуэ-унэ­тIа­кIуэр ГъукIэпщокъуэ Iэсиятщ).
ЕтIуанэ увыпIэр къуа­жи­щым къикIа ныбжьыщIэхэм зэдагуэшащ:
Камменомост (Къармэ­хьэблэ) дэт, Къамбий Мухьэб и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэ №1-м щыщ Аслъэн Инал (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Бей Маринэщ),
Тамбовскэ къуажэм дэт, Щомахуэ Алексей и цIэр зе­зыхьэ курыт еджапIэм щIэсхэу КIэмпIарэ Альбинэрэ Ныбэжь Аланрэ (егъэджакIуэ-унэ­тIакIуэр Щомахуэ Дусэщ),
Инарыкъуей къуажэм дэт, Пэнагуэ Азэмэтджэрий и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэм щыщ Шыдакъ Дианэ (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Хьэрэдурэ Эммэщ).
КъэпщытакIуэхэм ещанэ увы­пIэр еджакIуэ зыбжанэм иратащ:
Дей (Мэртэзей) къуажэм дэт, Къанкъуэщ Ахьмэдхъан и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэм щыщ Къулатэ Даринэ (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Уэрзей Джульеттэщ),
Бахъсэнёнкэ (Къэсейхьэб­лэ) дэт курыт еджапIэ №2-м щIэс Нэгъуей Тазрэт (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Нэгъуей ХьэIи­шэтщ),
Инарыкъуей къуажэм дэт, Пэнагуэ Азэмэтджэрий и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэм щыщ Шэрий Дисанэ (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Хьэрэдурэ Эммэщ),
Аушыджэр (Дыгъужьы­къуей) къуажэм дэт, Къардэн зэкъуэшхэу Къубатийрэ Къэбардрэ я цIэхэр зезыхьэ курыт еджапIэм щIэс Къасым Иланэ (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Урыс-Шэшэн Людэщ),
Лашынкъей (Тохъутэмыщей) къуажэм дэт, Хьэгъэжей Джонсон и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэ №2-м щыщ КIэбышэ Алинэ (егъэджакIуэ-унэтIа­кIуэр Тхьэгъэпсо Альбинэщ),
Зэрэгъыж къуажэм дэт, IутIыж Борис и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэм щыщ Лий ­Дианэ (егъэджакIуэ-унэ­тIа­кIуэр Къалмыкъ Джульет­тэщ),
Жэмтхьэлэ (Къуэжьыкъуей) Ипщэ къуажэм дэт, Шэрджэс Хьэсэнбий и цIэр зезыхьэ курыт еджапIэм щIэс Уэлджыр Алинэ (егъэджакIуэ-унэтIакIуэр Жылэ Зухращ),
Налшык къалэм дэт курыт еджапIэ №5-м щыщ Къурмэн Темырлан (егъэджакIуэ-унэ­тIакIуэр Къурмэн Эммэщ).
Сыт хуэдэ лэжьыгъэми щIэ­ныгъэ тегъэщIапIэ къелъы­хъуэ. Адыгэ щIыпIэцIэхэмкIэ къэхутэныгъэ инхэр ирагъэ­кIуэкIащ адыгэ щIэныгъэ­рылажьэхэу КIуэкIуэ Жэмалдин, Мэрэтыкъуэ Къасым, Темыр Рае сымэ. Шэч хэлъкъым, абыхэм я гуащIэращ лъэпкъ щIыпIэхутэ Iуэху­гъуэхэм ублапIэ яхуэхъуар. Зи цIэ къитIуа нэхъыжьхэм зэхуа­хьэсыжахэм къызэрымыкIуэу куэд къыхагъэхъуэфащ ныбжьыщIэхэм. Псоми зэдащIэ, хэгъэгум и дэнэ къуапи щацIыху щIыпIэхэм къадэкIуэу, къуажэхэм унейуэ зэрахьэ фIэщыгъэхэр мымащIэу щыIэщ. Мис абыхэм я зэ­хуэхьэсыжынми лъэпкъ щIэ­ныгъэм куэд къызэрыхигъэхъуэжыфынум и шэсыпIэхэр зэрыщыIэр мы зэхуэс-зэпеуэм къигъэлъэгъуащ.
КъызэгъэпэщакIуэхэр ­«Лъахэеджэм» и екIуэкIыкIэ хъуам хуэарэзыщ, дяпэкIи абы къыпащэну я гугъэщ. КъытщIэхъуэ щIэблэм зрагъэгъуэт дунейм щIэныгъэм зыкъыщилъыхъуэжын хуейуэ IэнатIэ иIэщ. Ар еджапIэм къыщIих есэныгъэхэм языхэзщ. Шэч хэмылъу, ар лэ­жьыгъэшхуэщ, икIи жыIэн ­хуейщ апхуэдэ IэнатIэр зи бзэ зыщIэжымрэ зи хэкур фIыуэ зыцIыхумрэ нэхъ къызэре­хъулIэнур. Зэхуэс-зэпеуэм хэта еджакIуэхэми, ахэр зыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэми зэфIэкIышхуэ зэрабгъэ­дэ­лъыр, къыхалъхьа Iуэхум лъагъу­ныгъэшхуэ зэрыхуаIэр къы­щIэщащи, щIэныгъэкIи цIыхугъэкIи зэрефIэкIуэнум шэч хэлъкъым.
ХьэтIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэм хэтхэм зэрыжаIэмкIэ, «Лъахэеджэ» щIэныгъэ зэхуэс-зэпеуэм щытекIуахэмрэ къыщы­хэжаныкIахэмрэ къахута Хэкум и дахагъыр къызытещ щIыпIэхэм яшэу я нэгу зыщрагъэужьыну я гугъэщ.
ШУРДЫМ Динэ.