Хы ФIыцIэ Iуфэм Iут Сочэ къалэм хиубыдэ Лоо (Лоу) жылэм иджыблагъэ къыщагъуэтащ адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыным и тхыдэр зыджхэр хуабжьу зыщыгуфIыкIа щIэин телъыджэ. Зи гугъу тщIыр щIыуэпсым къигъэщIа къыр мывэ джабэм дяпэ псэуахэм кIэращIыхьауэ щыта тхыпхъэщIыпхъэхэмрэ ахэр къызыхэщ мывэ пхъэбгъумрэщ.
«Зыри ауэ сытми дунейм къытехъуэркъым, лъэужьыншэуи къанэркъым» жаIэ. Мы къэунэхуам хуэдэ гува-щIэхами сэтей къэхъун хуейт. Япэхэми хуэдэу, адыгэхэм я тхыдэм едыгъуэн зи гуращэхэр ноби мащIэкъым. Апхуэдэхэм блэкIам и щыпкъапIэм щыхьэт техъуэ къэхъукъащIэхэмрэ дэфтэр тхыгъэхэм къахэщыжхэмрэ зэрыщымытауэ зэблаш икIи зыхуей лъэныкъуэмкIэ яшэ. Хы ФIыцIэм и Кавказ Iуфэм и къекIуэкIыкIам теухуауэ лъабжьэ зимыIэ хъыбар нэпцIхэр зэхэзыухуанэхэмрэ шыпсэусу зэрыщытыр зыдэзмыщIэжхэмрэ я зэранкIэ, зэрыкупщIэншэ дыдэм пэжым и лъыхъуакIуэхэм гу лъамытэнкIэ Iэмал зимыIэ, «тхыдэ» нэд зэхэусыхьа куэд дунейм къытехьащ. Апхуэдэхэращ политикэ IуэхукIэ пцIыIуэпцIышагъэ хэлъу къагъэсэбэпхэри.
Псалъэм папщIэ, блэкIам ирысондыджэрхэм, Сочэ щекIуэкIа Олимп джэгухэм ирырагъэхьэлIэу, дунейм къытрагъэхьат щIэныгъэм пэжыжьэу зэхахъыхьа шыпсэщIэхэм ящыщ зы. Абы щыжеIэ, лъэхъэнэ зэхуэмыдэхэм къриубыдэу, ди хэкужьым алыджхэр, урымхэр, аланхэр, славянхэр, тыркухэр, къэзакъхэр, нэгъуэщIхэри щыпсэуауэ. Нэхъри дэ дгъэщIагъуэр, апхуэдизу зэгъэкIуауэ утыкур зрагъэубыда къыхуеджэныгъэм зы псалъэ закъуэ нэхъ мыхъуми адыгэхэм (шэрджэсхэм) теухуауэ зэрыхамыгъэхьарщ. Апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэм дэ, адыгэхэр, дауи, арэзы дыкъищIынкIэ Iэмал иIэкъым. ИкIи, гъэщIэгъуэнракъэ, ди гукъеуэр зыхащIэ хуэдэ, ди адэжьхэр ижькIэрэ зытеса щIыгужьымрэ абыхэм я псэхэмрэ абыкIэ къыддэIэпыкъу фIэкIа умыщIэну, блэкIар зыхуэдам ирищыхьэтыж нэщэнэ гуэрхэр дунейм къытоунэхуэж. Апхуэдэу, тхыдэ лIэщIыгъуэхэм «къахэубзэщхъукIыжу», иджыблагъэ дунейм къытехутэжахэм ящыщщ Лоу жылэм пэмыжыжьэу къыщагъуэтыжа мывэ пхъэбгъушхуэри.
«Хы псыIум пэгъунэгъуу бгы зэхуакухэм къыдэж псы цIыкIур зыдэт къуэладжэр къэзыувыхьа джабэ нэкIухэм ящыщ зым, адрейхэм зыкIи хуомыгъэдэну, мывэ телъыджэ гуэр зэрыкIэрылъым и хъыбарыр си деж япэу къэзыхьэсар Лоу поселкэм бэнэнымкIэ секцэм и гъэсакIуэ си цIыхугъэращ, - Iуэхум къежьапIэ хуэхъуам и гугъу ещI ШахэкIеишхуэ (Большой Кичмай) шапсыгъ къуажэм дэс Хъущт Мэдин. - Абы зэрыжиIэмкIэ, и гъэсэнхэм жылэм пэмыжыжьэу щежэх псы цIыкIум и Iуфэм къыщакIухьым, тхыпхъэщIыпхъэ телъыджэхэр къытещу абдежым хэлъ мывэ пхъэбгъум гу лъатащ. ЩIалэ цIыкIухэм ар апхуэдизу гъэщIэгъуэн ящыхъуати, ялъэгъуам теухуауэ я гъэсакIуэм хъыбар ирагъэщIащ. Мыдрейми зимыгъэгувэу ныбжьыщIэхэм зи гугъу къыхуащIа псы бэкъум ирикIуащ, къыжраIам и щыпкъапIэр зэрызэхигъэкIыуи, телефонкIэ си деж къеуащ: “Мобдежым щылъыр фи мывэщ!” - жиIэри (“адыгэхэм фи тхыдэм пыщIа щIэинщ” мыхьэнэр къригъэкIыу).
И цIыхугъэм зи гугъу ищIа щIыпIэм зэрынэсу, Хъущт Мэдин игу къэкIащ: «Сыт тедмыгъэкIуэдами, гъуэтыгъуей дыдэхэм хабжэ мы мывэр псыхъуэ цIыкIум къыдэшауэ дызыдэс къуажэм нэшэсын хуейщ, тхыдэ щIэинхэм хуэгущIыIэ дыгъуэгъуакIуэхэм ар къамыгъэунэху щIыкIэ», - жиIэри. ИкIи и гукъэкIыр къыдэзыIыгъа гупым, къуэладжэ дыхьэнейм илъэс мин бжыгъэкIэ дэлъа, тонн ныкъуэ хуэдиз зи хьэлъагъ мывэр ШахэкIеишхуэ ягъэIэпхъуащ, абы сыт хуэдиз гугъуехь пымылъами. ЩIэиным къытещ тхыпхъэщIыпхъэхэм япэу Iуагъэплъахэм ящыщщ Лазаревск (ПсыфIыпэ) дэт музейм илъэс куэдкIэ щылэжьа Гъуафэ Русланрэ Сочэ къалэм фIыуэ къыщацIыху, и IэщIагъэкIэ археолог, Мейкъуапэ дэт гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым и щIэныгъэрылажьэ Кизилов Андрейрэ. Абыхэм петроглиф щIыкIэм тету зэхэухуэна тхыпхъэщIыпхъэхэр къызэралъагъуу, зы жьэу зэдыжаIащ Мейкъуапэ дэс щIэныгъэлI ЛоупащIэ Нурбий Iуэхур ехьэлIапхъэу.
Тхыдэдж, археолог цIэрыIуэр Шапсыгъым къикI хъыбарым зимыгъэгувэу къыпэджэжащ икIи мывэ телъыджэр къыщагъуэта щIыпIэм къакIуэри зыщиплъыхьащ.
- Сэ сщIэрт мыпхуэдэ щIэинхэмкIэ шапсыгъыщIми дызэригъэгуфIэнур, - къыхигъэщащ ЛоупащIэ Нурбий, мывэ телъыджэм теухуауэ «НатПрессс» хъыбарегъащIэ агентствэм и лэжьакIуэхэм хъыбар щаригъащIэм. – И ныбжькIи тхыпхъэщIыпхъэу къытещхэмкIи мыр ебгъэщхь хъунущ илъэс 55 ипэкIэ Адыгейм и Мейкъуапэ районым къыщагъуэтауэ щыта мывэ пхъэбгъум. ШапсыгъыщIымкIэ къедгъэзэкIыжмэ, мыпхуэдэ мывэ пхъэбгъухэр, Октябрь революцэ Иным ипэ къихуэу, Ольгинкэ къуажэ цIыкIум пэгъунэгъуу щIым къыщIатIыкIыжауэ щытащ. ИужькIэ, адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыным я тхыдэм ирапх гъуджэ цIыкIу гъэщIэгъуэныщэ Геленджик (ХъупIэжьий) поселкэм и Iэгъуэблагъэхэм къыщагъуэтыжауэ щытащ.
Лоу жылэм пэмыжыжьэу къыщагъуэта мывэр Мейкъуапэ дэт Лъэпкъ музейм иратащ. Абы тещIыхьа петроглиф – иероглифхэм къарыкIыр зэхэгъэкIыным щIэныгъэлI гуп яужь итщ. ЩIэиным пэщIэдзэ лэжьыгъэхэр дезыгъэкIуэкIхэм къызэралъытэмкIэ, и мыхьэнэкIи ныбжьу зэрихьэмкIи, ар бгъэдэбгъэувэ хъунущ тхыдэ щIэныгъэм ирилажьэхэм я деж цIэрыIуэ дыдэ щыхъуа «Мейкъуапэ», «Сыхъум» мывэ пхъэбгъухэм.
Мывэм IупщIу тыболъагъуэ дыгъэм, мазэм, бдзэжьейм, бжыхь хуэдэу зэхэт бжэгъухэм къытращIыкIа сурэтхэр, плIимэ, щимэ, зэбгъузэнатIэ нагъыщэхэр, нэгъуэщIхэри.
«Мыбдежым дэ дызыщрихьэлIар «хьэтхэм я силлабариекIэ» зэджэ тхыбзэрщ. Ар дунейм япэ дыдэу къытехьа «хьэрфылъэхэм» ящыщ зыуэ къалъытэ. – жиIащ Кизилов Андрей, Сочи къалэм и «МАКС-ТВ» телеканалым и лэжьакIуэхэм щепсалъэм.
Мывэм тет тхыпхъэщIыпхъэхэм къарыкIыр зэхэгъэкIыным иджыри лэжьыгъэшхуэ пыщIащ. Ар къыгуроIуэ Iуэхум кIэлъыплъыныр зи пщэ далъхьа ЛоупащIэ Нурбии. Ауэ, абыи адрей щIэныгъэлIхэми къызэралъытэмкIэ, мызыгъуэгукIэ шэч къызытомыхьэжынур зыщ: мывэр и щыхьэтщ адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыным я «адэжьхэр» илъэс мини 4 ипэкIи хы ФIыцIэм КавказымкIэ гъэза и Iуфэми зэрыIусам, зи гугъу тщIы щIыналъэр зыхуэкъулей «испы унэхэр» (дольменхэр) зэтезылъхьахэм ахэр зэрахэтам, а лъэхъэнэ жыжьэм къагъэсэбэпу щыта тхыбзэми я Iуэху зэрыхэлъам.
ХЬЭТЫКЪУЭ ЩауапцIэ.
