Бусагъатда диабет бек терк жайылып барады. Сабийлени араларында окъуна кёпдю. Ала конфет – къалач ашамай къалай турсунла?  Белгилисича, сахарный диабетден  ауругъанла татлы  затланы  ауузланыугъа  энчи эс бурургъа керекдиле. Бу ауруугъа  хорлатмаз ючюн, тюнене татлы  затланы  ашагъанла  аланы бюгюн  арталлыда хайырланмай къоядыла. Ол тюзмюдю? Аны юсюнден врач Махийланы Танзиля айтады:

-Диабетден аургъандан сора бир – бирле бал тузну орунуна хайырланылгъан затланы ашайдыла. Алай аланы бир-бирлери  заранлыладыла деп газетледе кёп материалла басмаланадыла. Сёз ючюн, аспартамны юсюнден. Бал тузну орунуна хайырланылгъан бир-бир химия затланы заранлыкъларыны юсюнден асыры оздурулуп айтылады. Аланы ууучла бла ашамасагъыз, сиз саулугъугъузгъа заран  бир заманда да  келтирлик  тюйюлсюз. Сёз ючюн, бал тузну орунуна хайырланылгъан затлагъа фруктоза, ксилит, сорбит саналадыла. Кертисин айтханда, ала бал тузну орунуна хайырланылмайдыла, анга ушагъан затладыла, къанда бал тузну уа кёбейтедиле. Аны бла бирге уа алада калорий да асламды.

Бу затла къошулуп жарашдырылгъан ашарыкъланы - диабет печеньени, вафлилени, мармеладланы юслеринден да алай  айтыргъа боллукъбуз. Татлы затланы юслеринден зарансызладыла деп айтыу маркетинг хыйлалыкъды. Калорийлери аз да болгъан къауумну - аспартамны, сахаринни, цикламитни, калийни,  ацесульфатны, стевийни уа -  къоркъмай  ашаргъа  боллукъду.

Диабетиклеге бу химия затла  тилде татлылыкъны сездиредиле, веществоланы айланыуларына уа себеплик этмейдиле, къанда глюкозаны кёбейтмейдиле.

Алай палах жаланда бал тузда тюйюлдю. Биз барыбыз да тортла, пирожныйле да ашаргъа сюебиз. Кертиси бла да, аш-азыкъны  къошакъларыны барысындан  эсе да, къанда  бал тузну  углеводла бек кётюредиле. Къалай-алай эсе да, аланы аш къангадан кетерирге  жарамайды. Бизни чархыбыз  кесине  керекли кючню алтмыш процентин углеводладан алады. Чархыбыз  кюч-къарыу алай бла тапмаса,  аны бауур  чыгъарыргъа керекди. Ахырында уа былай  болады: пациентни къанындагъы бал туз ингирде алты ммоль болгъан эсе,  эрттенликде  уа  ол  тогъуз ммольгъа  дери кётюрюледи.

Амал а былайды: диетаны  тохташдырылгъан мардасын  бузаргъа жарамайды,  бир жолгъа ётмекни, какланы,  алмаланы,  бал тузну   бирге  ашамагъыз. Башха тюрлю жол-къаннга терк  сингнген, аш  орунда  терк  эриген  углеводланы  не къадар   аз  хайырланыгъыз.

Сокла (пакетледегиле  эм  жангы сыгъылгъанла)  къандагъы  глюкозаны   терк  кёбейтедиле. Бир стакан  алма сууну  ичгенден  эсе, бир  алманы  кесинлей  ашагъыз.  Жемишлени юслеринден: кючлю алмада неда татлы  бананда  глюкозаны ёлчемини  башхалыгъы  хазна  жокъду.

Продуктланы механика эм  исси  болумлада  жарашдырыу да углеводланы кёбейтеди.  Асыры оздурулуп биширилген гречка, пиринч неда картоф какла, сокла да диабетикге керекли ашарыкъла  тюйюлдюле. Азыкъ бишире  туруп, ол затны да эсигизден  кетермегиз. Алай  былайда  да   мардадан  озмагъыз:  айранда  жибитилген, бишмеген  гречканы  да  ашамагъыз.

Кёпле бал тузну аз ашагъанлары ючюн  мыйыгъа  заран  тюшер  деп къоркъадыла. Бал туз   чархыбызгъа  къайдан  тюшгени  башха  тюйюлдю: бал туздан, ётмек-булка  затладанмы. Углеводлары  болгъан   продуктла, жемишле,  жармала, суусун сют  продуктла. Ол санда  диабетикле бек  сюйген  башы алыннган жукъа  сютден  этилген кефир,  нартюх, къудорула, татлы затла  да болуп. Алайды да, таза бал тузну  аз ашамагъанлыкъгъа, сиз  мыйыгъызны  юлюшсюз  къоярыкъ тюйюлсюз.

Байсыланы Марзият.