СЮЙГЕНИМ КЕТДИ ТАУ АРТЫНА

Бирде бош затчыкъгъа окъуна сёз устала чам жыр тагъарла да, ала уа, жигитлерин хиликкя эте, кёп жылланы халкъ ауузундан кетмей турурла. Андан къоркъуп, эл жырлыкъ болмайыкъ деп, адамла бет жоярыкъ, айыплы ишледен кери тургъандыла, кеслерин сакълагъандыла.

Ийнарла уа! Кюз артыны узун кечелеринде той баргъан юйде жашла бла къызла бир бирлерине чам, лакъырда жырла айтып тебиреселе, нечик хычыуун кёрюне эди.

Барысындан да сейирлери уа, баям, сюймеклик жырла болурла. Ала адамны жюрегинде жаннган отну жилтинлерин тышына тёкгендиле. «Ах, къалай ариуду бу сюймеклик деген сезим», - деп, жюреклени къалтырата эдиле. Алагъа тынгылай: «Къаллай бир ариу сёз барды. Тейри къылычы кибик ненча тюрсюнлю. Къалай байды бизни тилибиз», - деп ёхтемленесе.

Жырланы кёбюсю уа, жашауда бола тургъаныча, къууанчдан башланып, жарсыулу бошалгъандыла. Алгъа къууандыргъанды, къанат битдиргенди, кёкге учургъанды. Ызы бла уа къара булут кюнню жапханча, жарсытханды, тёгерек-башны ауана жапханча, къарангы этгенди.

Эки жаш адам бир бирлерин сюйюп, жашау къураргъа тебиреселе, алагъа къажау халкъда жюрюген бир-бир тёреле, адетле неда къарангылыкъ, жахиллик уллу чырмау болуп сюелгенди. Болсада бир бирде, сен излегеннге чюйре тюшсе да, халкъда жюрюген адетни тутаргъа керек эди. Алайсыз намыс-сый сакъланмагъанды. Бизде уа анга энчи эс бурулгъанды.

Бу хапарыбызда башында сагъыннган шартлары болгъан бир сюймеклик жырны юсюнден айтайыкъ. Ол къачан, къалай бла этилгенди.

Совет власть тохташхан жыллада Тау Артындан Холамгъа Петро деп бир эбизе жаш келеди. Ол агъач уста эди. Адамлагъа столла, шинтикле, ундурукъла ишлегенди. Кеси уа эки жашлары бла бир къызлары болгъан юйде тохтайды. «Адам аны суу орунуна окъуна ичер эди», - деп, таулулада аллай бир сёз барды. Бир да болмагъанча ариу тиширыугъа айтхандыла алай. Къыз да аллай бир мёлек сыфатлы жан эди.

Жыйырма жылы толгъанды кесине да. Элде намыслары-сыйлары жюрюген жашла, бир бирлерине ал бермей тилегендиле. Болсада къыз аладан бирине да бюсюремегенди.

Къарындашла аталары бла колхозда урунадыла. Эрттен кетедиле ишге, ингир кеч къайтадыла. Аналары да юйню сакълап тура болмаз эди.

Эбизе жаш бла къыз терк-терк кеслери къала тебиредиле. Бир бирлерин жаратып, арада уллу сюймеклик болады. Была экиси да жашыртын, бирге жашап тебирейдиле. Бир кесек заман озгъандан сора къызны санында тюрлениуле билинедиле. Элде да «къуш-муш» хапарла чыгъа башлайдыла.

Эгечибиз бетибизни жойду, орамгъа чыкъмазча этди деп, къызны къарындашлары быланы экисин да ёлтюрюрге оноу этдиле. Аны уа аналары сезеди да, къызына билдиреди. Эки сюйген Тау Артына къачаргъа акъыл этедиле. Алай бирден чыгъалмайдыла. Къалай болса да, къыз жашны къутхарады.

Петро ыфчык бла аууп, элине кетеди. Бир къауум кюнден была Нальчикни базарында тюберге оноулашадыла.

Алай ол умутлары толмадыла. Къарындашладан бири ишге бармай къалады. Анасына: «Сени жууукъларынг чакъыргъан эдиле. Не жумушлары бар эсе да бар да, бил да кел», - дейди.

Ол кетгенлей, ушкогун жерлейди, аны алып арбазгъа чыгъады да эгечине: «Бери кел!» - деп къычырада. Олсагъатда уа къыз тылы ийлей болады. Тылы, ун жугъу къолларын да иги сыйпамай, не жумушу болур деп, тышына чыкъгъанлай, бир аягъын босагъадан тышына салып, экинчисин ётдюрейим дегенлей, къарындашы ушкок бла атып, тюз ёшюнюнден уруп, эгечин алайда къаплайды.

Эгечин ёлтюрген жаш он кюнден тёшек болады. Андан сора жыл чакълы жашап, термилип ёледи.

Эбизе жаш а, нёгерле да алып, айтхан заманына Нальчикге базаргъа келеди. Излей кетип къызны тапмагъандан сора, бир холамлыгъа тюбеп, андан хапар сорады. Ол да ишни болушунлай айтады. Аны эшитгенде, битеу базарны къаратып, жаш къычырыкъ этип, кесин жерге тюйюп, кёп жиляды. Ахырында аны нёгерлери алып кетдиле алайдан.

Бу жыр ма ол эки сюйгенни юсюнденди. Сюйгени Тау Артына кетгенде, аны къыз кеси этген эди. Тенг къызына жазып бергенди. Жыр уллу, узун жыр эди. Болсада биз мажаралгъаныбыз буду:

Тюбюнгдеги тор атынг

 Чабып тебирейди, чап десенг.

Ой, сени ананг бир ачыу тапсын,

Сени манга ачыугъа тапды эсе.

 

Стол юсюнде машинам,

Сюйгеним алды, ой аны.

Ол къалгъанладан тапчыкъ эди,

Сюймей не этейим, къой аны.

 

Стол юсюнде машинам,

Мен аны эрикгенден бурама,

Эсиме тюшсенг жилягъан,

Жырлагъан да эте турама.

 

Сен ауушдан ауа турсанг эди,

Кюз арты жауунла жаугъунчу.

Ызынгдан къарай, жиляй турлукъма,

Сен ауушдан аугъунчу.

 

Таудан аууб а келеди,

Къумачла сатхан урия,

Энди сен Тау Артында, мен

Тау аллында,

Ох, анам, аман дуния.

 

Тауда учхан талгъыр тауукъла,

Келип ёзенлеге къонсунла,

Бир бирибизни кёре турурча,

Таула да алаша болсунла.

 

Акъсыл башлыкъ санга этген эдим,

Ариу жарашыр бойнунга,

Эбизе къызла кирирле энди,

Сени къолтугъунга, къойнунга.

 

Сюйгеним кетди Тау Артына,

Мен аны къайдан кёрлюкме.

Энди ол андан къайтып келсе,

Къойнуна кирип ёллюкме.

 

Таулу къыз бла эбизе жашны араларында да бар эди уллу сюймеклик. Ариу башланып, ахыры жарсыулу бошалды.

Жырны уа, къызны адамларына хурмет этип, холамлыла халкъ Азиягъа кёчюрюлгюнчю жырламай тургъандыла. Биринчи кере анда айтып тебирегенди.

Османланы Хыйса.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.