Бгыхэм я дунейпсо махуэр, дыгъэгъазэм и 11-р, ООН-м 2003 гъэм иригъэкIуэкIа и 57-нэ Ассамблее Нэхъыщхьэм къыщащтащ. Ауэ, абыкIэ жэрдэмыр къыщыхалъхьар 1992 гъэм зи гугъу тщIы зэгухьэныгъэм зэхиша конференцырщ, дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэнымрэ зегъэужьынымрэ теухуауэ щытарщ.

Ди планетэм и щIы щхьэфэм и Iыхьэ плIанэм нэблагъэр (процент 22-м щIигъур) къуршхэмрэ къуакIэбгыкIэхэмрэ яIыгъщ. ЩIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, дунейпсо экономикэм зиужьынымкIэ къуршхэм я мыхьэнэр къыпхуэмылъытэн хуэдизу инщ. ЩIы Хъурейм тес цIыхухэм я процент 13-р (мелардым нэблагъэр) бгылъэ щIыпIэхэм исщ. Ахэр абыхэм я дежкIэ икIи я ерыскъы къэкIуапIэщ. Апхуэдэуи къыхэгъэщыпхъэщ, къуршхэр нэгъуэщI щIыпIэ узыщримыхьэлIэ къэкIыгъэхэмрэ псэущхьэхэмрэ я хэгъэгуу, ЩIы Хъурейм щежэх псышхуэхэм я нэхъыбапIэм я къежьапIэу зэрыщытри, цIыхухэр нэхъ дэзыхьэх, туризмэм нэхъ зыщиужь щIыпIэ телъыджэхэм зэрыхалъытэри.

Къыхэдгъэщынщи, Урысей Федерацэм и щIыналъэхэм ящыщу 43 - р къуршхэмрэ бгыхэмкIэ къулейщ.

ГъэщIэгъуэнщ

ЩIы Хъурейм щынэхъ лъагэ дыдэ бгыхэр зыхыхьэ Гималаи къурш зэрыIыгъым километр мини 3-м нэблагъэ и кIыхьагъщ, и бгъуагъыр километр 350-м нызэрохьэс. Къэзыухъуреихь Iэгъуэблагъэм ар апхуэдизу щхьэщыIэтыкIащи, и лъэныкъуэ зырызымкIэ дунейм и щытыкIэр щызэхуэдэкъым: ищхъэрэкIэ зыкъыщызэкъуэзых губгъуэшэкъракъ абрагъуэхэм Сыбыр щIыIэр къынэсми, Индие къэралыгъуэмкIэ гъэза и джабэ нэкIухэр зыхуэкIуэж тIуащIэ щIэращIэхэм, мэзылъэ бгыщIэхэм я лъабжьэм, жэнэтым укъыщыхутам хуэдэщи, щыхуабэщ, щызэгъщ. Дызэрыщыгъуазэщи, Гималаи къурш зэрыбыным хеубыдэ метр 8848-рэ зи лъагагъ Джомолунгмэ (Эверест) бгыжьри абы куэдкIэ зыкъыкIэрызымыгъэху адрей Iуащхьи 10-ри.

ЗэрытщIэщи, куэд щIащ дыщыпсэу Кавказыр зыщыбгъэпсэхункIэ, лъэс туризмэм зыщебгъэужьынымкIэ, лыжэхэмкIэ зыщыбгъэзэнымкIэ, альпинизмэм ехьэлIа Iуэхухэр щебгъэкIуэкIынымкIэ зыхуэдэ щымыIэ щIыпIэхэм ящыщу къызэралъытэри.

Ауэ, итIани, мы зэманым дунейм нэхъ зыщызыужьа, щынэхъ цIэрыIуэ дыдэ бгы лыжэ курортхэр здэщыIэр Европэм и курыкупсэм зыщызыукъуэдия Альп къуршылъэ щIыпIэращ. Абы и бгы нэхъ лъагэ дыдэ Монблан Франджымрэ Италиемрэ я гъунапкъэм тетщ. 1965 гъэм ирихьэлIэу, лъэныкъуитIымкIи а бгым и лъабжьэм щыпхаудащ а къэралитIым я зыгъэпсэхупIэ нэхъ лъэрызехьэхэр зэпызыщIэ къурш гъуэгу цIэрыIуэр.

Иджы Японие къэралымкIэ зедгъэзэкIынщи, абы и хытIыгухэм ящхьэщылъэгыкI Фудзи бгыжьыр куэд щIакъым ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм дунейпсо щIэинхэм ящыщу къызэрилъытэрэ, абы теухуауэ лъэIу тхылъхэр зыбжанэрэ хуагъэхьауэ щытыгъами. Къыхуамыдэу щIекIуэкIар Фудзи и джабэ нэкIухэр фIейм, кIэрыхубжьэрыхухэм хуабжьу ясеярэ къыщIэмыщыжын хуэдизу щIигъэнауэ зэрыщытарщ.

Щхьэусыгъуэу къыдалъэгъуам «ириукIытэжа» японхэм зыкъызэщIакъуэри, къэралпсо Iуэху кърахьэжьащ: альпинистхэр, туристхэр, IуэхущIапIэхэм щылажьэхэр, пенсионерхэр, егъэджакIуэхэмрэ абыхэм я гъэсэнхэмрэ - щхьэх зымыщIэ дэтхэнэри - еувэлIащ Япониер зэрыгушхуэ лъагапIэжьым и бгы нэкIухэр гъэкъэбзэным. Абы кърикIуар аращи, 2013 гъэм мэкъуауэгъуэм и 22-м ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм къыщалъытащ Фудзи бгыжьыр дунейпсо щIэинхэм ящыщ зыуэ.

Къуршхэри гулъытэ хуэныкъуэщ

Пэж дыдэу, кIуэтэху къэси нэхъри нэхъ нэрылъагъу мэхъу бгыхэми тIасхъапIэ зэраIэр, ахэри игъащIэкIэ зэтемыщэхэжын быдапIэу зэрыщымытыр. Къыхэгъэщыпхъэщ, къырылъэ Iуащхьэхэм хъугъуэфIыгъуэхэр къыщIэзых языныкъуэ IуэхущIапIэхэм я унафэщIхэр я лэжьыгъэм зэрыхуэмыIэижьым, я Iэужьым иужькIэ кърикIуэнум зэрытемыгузэвыхьым къыхэкIыу, ахэр щылъэща щIыпIэхэр къыпхуэмыцIыхужын хуэдизу теплъаджэ зэрыхъури.

КъыжыIэпхъэщ, къуршхэм я «гъащIэр» зэрекIуэкIынумрэ ахэр щIыуэпсым къызэригъэщIауэ къызэтегъэнэнымкIэ ЩIы Хъурейм тет къэрал псоми я Iуэху зехьэкIэми абыхэм щыпсэу цIыхухэм я бгъэдыхьэкIэми куэд зэрелъытар.

Къыщыхъу щыIэщ, альпинистхэмрэ туристхэмрэ зыщагъэпсэху, къыщакIухь джабэ нэкIухэмрэ абыхэм я зэхуаку дэт тIуащIэхэмрэ къызэрымыкIуэу леишхуэ щрах. А псом я гущIыIужкIи, къуршхэм я куэщI ис къуажэхэм дэсхэми къэзыухъуреихь Iэгъуэблагъэм зэхъуэкIыныгъэ узыхуэмейхэр къыщагъэхъу. А Iуэхум гулыцI зиIэ дэтхэнэри иримыгузэвэнкIэ Iэмал иIэкъым.

Зи гугъу тщIахэм мыри дэщIыгъужыпхъэщ: дыкъэзыухъуреихь дунейм къыщыхъу зэхъуэкIыныгъэхэм - уэгъум, ятIэпс къежэххэм, уафэм къех псыIагъэм гуилъэсыкI-гуигъэухэм, уэсукхъуэхэм къыздрахьэх мывэхэм, цIыхухэм я зэхуаку къыдэхъуэ зэгурымыIуэныгъэхэм, нэгъуэщIхэми - я зэрани бгылъэ щIыпIэхэм йокI.

А махуэм ирагъэкIуэкI

Къырылъэ щIыпIэхэр фIыуэ зылъагъухэм я зэгухьэныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэм дыгъэгъазэм и 11-р зыхыхьэ тхьэмахуэ зэхуакум къриубыдэу, дыкъэзыухъуреихь дунейм фIыуэ хущытын зэрыхуейм, бгылъэ щIыпIэхэм мыхьэнэуэ яIэр зыхуэдизыр цIыхухэм ягу къэгъэкIыжыным теухуа зэIущIэхэр къызэрагъэпэщ, тхылъхэр щащэ жармыкIэхэм зрагъэубгъу, а Iуэхум ехьэлIа дерсхэм курыт еджапIэхэм щIэсхэр щIагъэдэIу.

КЪУМАХУЭ Аслъэн.