Миллетибизни бек фахмулу, уллу поэтлеринден бири, Урунууну Къызыл Байрагъы, Къызыл Жулдуз орденлени иеси, КъМР-ни халкъ поэти Отарланы Сарымырзаны жашы Керимни аты малкъар халкъны адабият хазнасында энчи тёр жерде сакъланады. Студент жылларымда аны поэзиясы манга бютюн сейир, бютюн жууукъ болгъан эди, диплом ишлеримден бирин да аны поэмаларыны энчиликлерине жоралап жазгъан эдим. Ол кезиуледе аны чыгъармаларын окъуй баргъаным сайын ол мени поэтим болуп къалгъанды, жууукъ, сагъышларыма, жюрек учунууларыма, ышаныуларыма, жарсыуларыма жарагъан, алагъа себеп болгъан.

Отарланы Керим 1912 жылда туугъанды. Ол жыл кёп атлары айтылгъан инсанла да дуния жарыгъын кёргенлерин белгилерчады, ол санда Лев Гумилёв, Микеланджело Антониони, Ким Ир Сен, Лев Ошанин, Борис Покровский, Ярослав Смеляков. Александр Блок а заманны ышаныусузлугъун, мутхузлугъун белгилеген «Ночь, улица, фонарь, аптека…» деген тизгинлери бла 1912 жылны литератураны тарых бетлеринде мудах ызлайды. Ол тынгысыз чакъланы хауасын солуйду Сарымырзаны юйюнде туугъан жашчыкъ – келлик заманда таулулуаны жакъчысы, жырчысы боллукъ жазыучу да.

Отар улуну биринчи чыгъармалары 1930 жылда окъуна басмадан чыкъгъандыла, ол кезиуде анга жаланда онсегиз жыл болгъанды. Ызы бла жазылгъандыла «Жолла» (1956), «Сагъышла» (1958), «Дальние дороги» (1958) бла «Дороги» (1959), Туугъан жерим (1960), «Сайламала» (1962), «Жылла» (1964), «Сынла (1972), «Заманны ауазы (1990)  эм кёп башха китаплары. Бюгюнлюкде, мен билгеннге кёре, аны назмуларыны бла поэмаларыны жетмиш проценти чакълы бири алыкъа орус тилге кёчюрюлмегендиле.

Кесини заманында В.Г. Белинский Кавказ поэтика фахмуланы бешиги боллугъун чертип айтханды. Алай болмай да не амалы барды, мындача къудурет, мындача хауа, мындача халаллыкъ дуния башында бир жерде де тюбей болмазла. Ол болумлада уа табийгъат, жаухар минчакъланыча, сымарлап, агъартып, жылтыратып бергенди бизге бийик ышанлы инсанланы, аланы араларында Малкъарны ийнакълары Кязим, Къайсын, Керим, Танзиля.

Буруннгулула хар жерни кесини закийи барды дегендиле. Закийлиг а, мен оюм этгеннге кёре, Ата журт бла, жер бла, туугъан тамырла бла къаты байламлыды.  Узакъ Гирхожанда туууп, аны тау шорхаларыны зынгырдауларын эшитип, тау хауаны таза салкъын аязын солуп, анасы Шахарханны  нартланы юсюнден жомакъларына тынгылап ёсген Керимге да къадар фахмулулукъну ариу да, алай къыйын да жолун буюрмай не амалы бар эди. Алай келеди дуниягъа поэт.

Керимни дуниясы – ол  бийикликни, тазалыкъны, огъурлулукъну дуниясыды. Анда таула, кюн, жулдузла, булутла, жаннган отла, къазауат жылла, эрттенле, ингирле, саулай айтханда, жашау ёмюрлюк бирлешип, окъуучуну кесине тартып, жууукъ этип къоядыла. Керимни айы, кюню бирсиникилеге ушамайды, ала бирде ачыкъдыла, жылтырауукъдула, жашауну ариулугъуна, насыплылыгъына ийнандыргъанча, бирде уа мутхуздула, булутла артына бугъупдула, сууукъдула. Отар улуну поэзиясыны баш темасы жашау бла ёлюмдю, ала аны чыгъармачылыгъыны ал тизмелерине тюйрелип, ахырына дери эшилип баргъан сейир ызладыла.

Къайсы уллу поэзяны да баш темасы не заманда да ёмюрлюк болгъанды. Сарымырзаны жигит, батыр уланы Керимни тизгинлери анга толусунлай шагъатлыкъ этедиле десем, даулашырыкъ болмазсыз. Аны жылларында, жолларында, жырларында биз бийик лириканы биргесине чексиз патриотлукъну, уллу адамлыкъны, ёлюмсюз таза сюймекликни кёребиз. Поэтни хар тизгини адамны, халкъны жарыкълыкъгъа учундурады, кёл этдиреди, ийнандырады. Аны бла бирге Керим жазны, жайны поэтиди, ол тамблагъы кюнню ахшылыгъына ийнаннган, ол ахшылыкъ келир ючюн жанын-къанын аямагъан инсанды: Жаннган отха мен энтта кирирме// Сени ючюн, санга базына// Сакъла мени! Мен энтта келирме// Сени балли чакъгъан жазынга// дейди ол назмуларыны биринде.

Поэтни жюрек жылыуу, чыгъармачылыгъыны къызыу оту окъуучуланы бир заманда да уллу кёллюлей къойгъан болмазла. Аны юсюнден профессор Наталья Смирнова былай айтханды: «Отар улугъа энчи заманны – кюнню халы терк алышыннган балдражюзню кезиуюню – поэти болургъа тюшгенди. Ёмюрню тынчлыкъсызлыгъы, тынгысызлыгъы аламат метафораланы болушлукълары бла аны назмуларында жерлерин табадыла».

Хау, Отарланы Керим урушну сур бетин кёрген  фронтчу болгъанын да барыбыз да билебиз. Алай ол урушну солдаты болгъанлыкъгъа,  не заманда да жашауну, аны ариу бетлерини, тюрсюнлерини жарыкъ ауазлы поэти эди. Аны къазауатны жылларында жазгъан затлары жан-къан сермешлени кезиулеринде да адамлыкъ, огъурлулукъ, тазалыкъ дегенча сезимлени хорлагъанларыны, 1945 жылны май айыны къууанчына элтген жоллада инсанлыкъны, таулача, бийикликни, таулулукъну тас этмеулюкню юсюндендиле.

Белгилисича, жыйырманчы ёмюрню поэзиясы уллу сынауладан ётгенди, басынчакълауладан, къытлыкъладан, отладан. Аллай болумладан жаратылгъандыла Арсений Тарковскийни «Немецкий автоматчик», Юлия Друнинаны «Кто говорит, что на войне не страшно», Александр Твардовскийни «Я убит подо Ржевом», Къулийланы Къайсынны «Палах келгенде» эм бирси аллай назмула. Отарланы Керим да 1942 жылда, къайнагъан ачыуу селеймей, къызгъан жюреги сууумай, къолуна къалам алып «Мени жарсыулу жырым» деген назмусун тагъады: О, мени жарсыулу жырым – Кавказ!/ Азатлыкъны не болгъанын билмеген сылыкъла/ Кюрешелле санга болургъа баз/. Алай андан да уллу сынау алыкъа алда боллугъун а биле болурму эди поэт?!

Отарланы Керимни, Малкъарны бла Къарачайны уллу, айырмалы жазыучуларындан бирини, бизни халкълагъа жетген кёчгюнчюлюк азабына жюреги кюймей да къалай къаллыкъ эди! Бир тюрлю терсликлери болмагъан миллетлени, тыпыр ташындан, жылы от жагъасындан суууруп алып, къумлу тюзлеге тёкгенлеринде, бирле ийнаныуларын тас этип, къара сагъышлагъа бёленнгендиле, тюнгюлгендиле.

Ол зарауатлыкъны кётюрмегенлей, поэт да «жашлары, туудукълары да урушда ёлгендиле, Ата журтларын къоруулай, къадар а дагъыда анга гурушха болгъанды, аны миллетин къырыулай, туугъан жеринден къыстады» дейди, ауругъан жаны бютюн мутхузлана, жаралы саны бютюн къыйнала. Аны «Чеченлини ийнеги» деген назмусу уа ол кезиуню къылыкъсыз болумун, учузлугъун туура кёргюзтген, шарт магъаналы суратладан бириди. Алай айтыргъа тийишли болур, къайсы болумлада да бизни халкъны асламысыны Ата журтуна кертилей къалгъанына поэт битеу жюрегинден къууаннганын бир заманда да букъдурмагъанды, ол къууанчы аны жюрегине сыйынмагъанлай, назму тизгинлеге да кёп кере бурулгъанды.    

Кертиди, не къыйынлыкъладан, жарсыуладан сора да жарыкъ кюнле жетмей къалмаучудула – ол жашау жорукъду. Керим а не заманда да игиликге ийнаннган, аны келлигине ышаннган къауумдан болгъанын энтта чертип айтама. Ол къайсы заманлада да, тау череклени шорха тауушларын, Чегемни чучхурларыны зынгырдауларын, таулада желлени сызгъырыуларын, Малкъарда жолланы шошлукъларын, Къарачайны жангы жарыкъ жырларын эшитгенди, алагъа ёмюрлюк салауатла такъгъанды.

Жылла, жолла, жырла – Керимни поэзиясыны баш магъаналы ызларыдыла. Аны лирикасы мени эсиме жыя къобузну назик макъамларын келтиреди, Къазийланы Билялгъа Отар улу кеси жоралагъан назмусунда айтханыча, бизни барыбызны да «ол ариу тартыула къанат битдирип, жюреклерибизни учундурадыла». Назмула уа – ала тарыхны бир бетлеридиле, Керимни чыгъармачылыгъы уа бу дуниялыкъда ышандыргъан, къууанч саугъалагъан хазнады. Поэт 1972 жылда назму – ахшы умутну жериди деп жазгъан эди да, биз да, аны окъуучулары, шайырны бийик керти сёзюне табынып, анга бюгюн да ийнаннганлай турабыз.

Жангуразланы Нажабат.