БЖЬЭМ ХУЭДЭУ ЗЫХИУКIЭРТ

Америкэм и Штат Зэгуэтхэм и Кентуки щIыналъэм и Луисвилл къалэм 1942 гъэм зы щІалэ къуапцІэ цІыкІу дунейм къыщытехьащ. Абы фІащат Кассиус Марселлус Клей Джейар (Cassius Marcellus Clay Jr.). И фэр зэрыфІыцІафэ-гъуаплъафэм къыхэкІыу апхуэдэхэр ягъэикІэрт, ягъэпудырт, зрапэсыртэкъым. 

ЩІалэ цІыкІур илъэс 12 фІэкІа мыхъуауэ боксым хэгъуэзащ икIи зэхьэзэхуэхэм дыщэ медалхэр къыщихьырти, фІыцІэхэр зэзымыпэсхэми я нэм щІэмыуэу къанэртэкъым. Илъэс 18 фІэкІа мыхъуауэ 1960 гъэм Урымым щекІуэкІа Олимпиадэм нэхъ гуп хьэлъэ дыдэм щызэуащ. Абы дыщэ медалыр къащыфІихьри, дуней псом цІэрыІуэ щыхъуащ. 1964 гъэм зыри зытемыкІуэфыну къащыхъу боксёр Листон щэджащэр хигъащІэри ЩIы Хъурейм и чемпионыгъэр иубыдащ. А текІуэныгъэм къыкIэлъыкIуэу муслъымэн диныр къищтэри и цІэри «Мухьэмэд Алий»-кIэ ихъуэжащ. АпщІондэху зэрамыпэс цІыху «фІыцІэхэм» я макъыу щытамэ, абы къыщыщІэдзауэ Іумпэм ящІыну хэт муслъымэнхэми я дыщэ ІэштІым хъуащ.
 ФІыцІэхэри, муслъымэнхэри, цІыху зэхэгъэжыным пэув цІыхуфІ псори зэрыгушхуэу ар къэуващ. Абы къебиин хуейуэ къащыхъу и дэрэгъу-ныкъуэкъуэгъухэри хэту Мухьэмэд Алий фІыуэ къэзымылъагъу, абы пщIэ хуэзмыщІ дуней псом тету си фІэщхъуркъым. Муслъымэн зэрыхъуам къызэщІигъэста боксёр зэхэшакІуэхэр къеущиящ абы «Сыт уэ пщІэр зищІысыр?! Сыт муслъымэныгъэ къепхьэжьари!? Ар сыт делагъэ! ЗанщІэу «къысхуэвгъэгъу!» жыІи къэгъэзэж!» жаІэри. Абыхэм ярита жэуапыр «Сыт къысхуэвгъэгъу жысІэн щІыхуейр? Сэ зэи мыщІапхъэ злэжьакъым. Дин пэжыр къэсщтэну нэсып къызэрысхуищІам щхьэкІэ Тхьэ закъуэмшыкурхузощІыр».
ЦІыху зэхэгъэж зыщІхэр (расистхэр), «фІыцІэ-къуацІэхэр» зыгъэикІэхэр абы бий тІуащІэ хуэхъуащ муслъымэн диныр къызэрищтам щхьэкІэ. Ар апхуэдэу спортсмен цІэрыІуэу зэрыщытыр я гум техуакъым лІыщхьэхэми. Вьетнам зауэм яхуну иужь къихьахэм яжриІащ: «Сэ вьетнамхэм зэи я ягъэ къызагъэкІакъым, зэи сагъэикІакъым, абыхэм сащІезэуэн щыІэкъым». Къемызэгъыу къилъыта а зауэм зэрымыкІуам щхьэкІэ тезыр къытралъхьащ илъэси 5-кІэ лъэхъуэщым исыну икІи доллар 10 000 ипшыныну. Ар яфIэмащIэу и паспортри и спортсмен лицензэри трахащ. Ауэ Мухьэмэд Алий зэи къэдзыхакъым икІи къикІуэтакъым: къэралыр судым иритащ, и мылъкур абы тригъэкІуэдами. А псом я нэхъыкІэжыр, илъэси 5 нэблагъэкІэ бокс зэхьэзэхуэхэм хагъэхьэжакъым. 1970 гъэм Суд Нэхъыщхьэм щытекIуа нэужь аргуэру утыкум къигъэзэжа щхьэкІэ апхуэдиз илъэскІэ спортым пэжыжьэу щытауэ дауэт а и ныкъуэкъуэгъу лъэщхэм зэрапыщІэувэнур!? 
«Хъункъым» жаІэу къеущияхэми емыдаІуэу, дуней псоми ягъэщІагъуэу, боксёр телъыджэ зи тепщэгъуэ Фрезер Джо щІакІуэ кІапэ щыдытеуващ I97I гъэм, арщхьэкІэ I5-нэ раундым къыщыхигъэщІащ. Профессионалу зыхэта зэхьэзэхуэхэм япэу къыщыхагъэщІауэ арат ар. 
1973 гъэм аргуэру зэ Фрезер пэщIэуващ. Абы ипэкІэ Фрезер Фореман езауэн хуейт. Фрезер абы зэрытекІуэнум шэч къытрахьэртэкъым, арщхьэкIэ етІуанэ раундым нокауткIэ къыщраудащ. Иджы Мухьэмэд Алий япэщIыкIэ Фрезер къыкIэлъыкIуэу Фореман езэуэн икIи тІуми ятекІуэн хуейт, аргуэру дуней псом и чемпион цІэр зыІэригъэхьэжын папщІэ. ТІури нокауткІэ хигъащІэри, аргуэру ЩIы Хъурейм и тепщэ боксымкIэ щыхъужащ. ИужькIэ, I978 гъэм, Спинкс къытекIуа пэтми, Мухьэмэд Алий къикІуэтакъым, а илъэс дыдэм аргуэру пэщІэувэжщ, хигъэщІэжри щэнейрэ дунейпсо чемпион хъуащ. Апхуэдэ ехъулIэныгъэ зиIа нэгъуэщІ боксёр щыІэкъым. АбыкІэ и цІэр Гиннес и рекордхэр зратхэ тхылъым ихуащ. И гъуэгур къыхузэпамыупщІу, тэмэму зэхьэзэхуэхэм хагъэтауэ щытамэ, ар сыт хуэдизрэ зэкІэлъхьэужьу дунейпсо чемпион хъуфыну щытами Тхьэ закъуэращ зыщІэр.
1978 гъэм щэнейрэ дунейпсо чемпиону ар спортым хэкІыжащ. Илъэсих дэкIыу Iэпэлъапэсыс узыр къыпкърыхьа пэтми закъримыгъэщІащэу, ахъшэ къилэжьын папщІэ аргуэру бокс зэхьэзэхуитІым хэтыжащ, ауэ абыхэм къыщыхагъэщІащ. КъытекIуахэри, зыр а лъэхъэнэм, адрейр ипэкІэ дунейпсо чемпиону щытахэрат. Профессионал спортым зэрыхэта лъэхъэнэм къриубыдэу псори зэгъусэу тхуэ фІэкІа ар къыхагъэщІэфакъым, текIуэныгъэ 56-рэ зыIэригъэхьащ абы щыщу 37-р нокауткIэ.
Мухьэмэд Алий зыхэт зэхьэзэхуэхэр дуней псом цІыху нэхъыбэ дыдэ зэплъхэм ящыщт. Ар боксёр къудейтэкъым, атIэ и къарум имызакъуэу и цІыхугъэкІи, и захуагъэкІи, и ерыщагъкІи щапхъэт. 1960 гъэм Урымым щыIа Олимпиадэм къикІыжри махуитІ нэхъ дэмыкІауэ шхапІэ гуэрым шыщІыхьэм, цІыху хужьхэм фІэкІа (фІыцІэ-къуапцІэхэр) щамыгъашхэу къыщыжраІэм къэгубжьщ, ягийри и дыщэ медалыр Охьайо пысыежэхым хидзат абы. 1996 гъэм Атлантэ щекIуэкIа Олимпиадэм «Къытхуэгъэгъу!» къыжраІэжри, псым хидзауэ щыта дыщэ медалым ипІэкІэ нэгъуэщІ хурагъэщІыжрикъратыжащ.
ЩІыпІэ куэдым ирагъэблагъэри щыІащ икIи къыщыпсэлъащ Мухьэмэд Алий. Дэнэ кІуами цІыхугъэм, мамырыгъэм, муслъымэныгъэм къащыхутепсэлъыхьащ, езым и псэукІэкІи дэтхэнэми щапхъэ яхуэхъуащ.
Ар хуабжьу къарыууфІэт, абы къыщымынэу боксым и щэхухэри фІы дыдэу ищІэрт, ауэ абыхэм я щІыІужкІэ псынщІэт, жант. Езым зэрыжиІауэ, «хьэндрабгъуэм хуэдэу къилъэтыхьырти бжьэм хуэдэу зыхиукIэрт».
Мухьэмэд Алий щыпсэуа лІэщІыгъуэм и боксёр нэхъыфІ дыдэу щытауэ ябж. 2001 гъэм абы и гъащІэр Голливудым кинофильму щытрахащ. Уилл Смит актёр цIэрыIуэрМухьэмэд Алийи ролыр игъэзэщIащ. Боксёр телъыджэм и гъащІэм и къекІуэкІыкІар къэзыІуатэ тхылъышхуэ 2002 гъэм къыдэкІащ.
Іэпэлъапэсыс узыр зэрыетам къыхэкІыу Мухьэмэд Алий Мичиган деж щиІэ и унэ лъапсэм щІагъуэу къыдэмыкІыу щыпсэурт. АрщхьэкIэ 2001 гъэм фокІадэм и 11-м США-м унэшхуэхэр къызэрыщагъэуар зэримыдэр къригъэлъагъуэу, абы кІуэщ, мафІэсгъэункІыфІхэм я пыІэ гъуэжьыр зыщхьэритІагъэри а щІыпІэм щытащ. «Псом нэхърэ нэхъ си жагъуэ къэзыщІыр, мы щІэпхъэджагъэм ислъам диныр», муслъымэныцІэр зэрыхаутэр аращ. Муслъымэныгъэр укІакІуэ динкъым. «Ислъам» жиІэмэ абы и мэхьэнэр «мамырыгъэщ». Муслъымэнхэр апхуэдэ Іуэху мыхъумыщІэхэмкІэ зэрагъэкъуаншэр, хэутэн зэращІыр слъагъуу, зэхэсхыу унэм сыщІэсыныр сигу техуакъым», - къыхигъэщащ абы.
Мухьэмэд Алий бауэкІэщІ узым зыщригъэІэзэ сымаджэщым щІэлъу 20I6 гъэм мэкъуэуэгъуэм и 3-м дунейм ехыжащ. Къыщалъхуа и къуажэм ар щыщІалъхьэжащ муслъымэн диным къызэригъэувым тету.
 

 

Мэзкуу Къан.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.