«Жангы усталыкъланы Атласы» бла «Келир заманланы Атласы» деген проектлени Сбербанк бла Экономиканы Бийик Школу (ВШЭ) жарашдыргъандыла. Технологияла, битеудуния экономика да къалай айный баргъанларын ойлап, ала бюгюн болмаса да келир заманлада къаллай усталыкълагъа сурам боллугъун билирге кюрешгендиле.

Специалистле оюм этгенлерине кёре, урунуу рынок арт жыллада башха болгъанды, аны бла къалмай, андан да ары тюрлене барады. Иги айныгъан soft skills хунерликле (ишни излемлерине кёре тюрлене билиу) азлыкъ этип башлагъандыла. Профессионал хунерликлеге (hard skills) уа сурам ёсюп тебирегенди. Аны юсюнден усталыкъланы айнытыу жаны бла Миллет агентствону башчысыны биринчи орунбасары Павел Свистунов айтханды.

Ол оюм этгеннге кёре, бюгюнлюкде иш бериучюле хазыр, олсагъат хайыр келтирип башларгъа боллукъ специалистлени излейдиле. Нек дегенде аланы абериге юйрете турургъа заман жокъду. Андан сора да адамны усталыгъына, стрессге чыдамлыгъына бийик багъа бериледи.

ВШЭ-ни статистика тинтиуле эмда билимлени экономикасы Институтуну эксперти Анастасия Вертинская уа эм биринчиден башха тюрлю – цифралы хунерликлеге эс бургъанды. Ол айтханнга кёре, шёндюгю урунуу рынокда аласыз болур амал жокъду. «Терк тюрлене баргъан цифралы экономикада тийишли жер алырча иги, терен сагъыш этерге, жууаплы эмда тири болургъа керекди. Быллай ышанла усталыкъланы бар тюрлюлерине да магъаналыдыла», - дегенди ол.

Эксперт дагъыда урунуу рынокда тюз ма шёндю къаллай тюрлениуле бола тургъаны бла шагъырейлендиргенди. Сёз ючюн, ИТ-усталыкълада кибер къоркъуусузлукъгъа эмда цифралы жашырынлыкъгъа асламыракъ эс бурулуп тебирегенди. Цифралы логистикада уа энергетика эмда аш-азыкъла жаны бла къоркъуусузлукъну жалчытыугъа сурам ёсюп башлагъанды. «Менеджмент в сфере досуга» сферада усталыкълагъа уа, VR/AR-технологияла кенг жайылып баргъанын эсге алып, тийишли излемле чыгъадыла.

Келир заманлада урунуу рынок къаллай боллугъун шарт билген къыйынды, алай ангылап кёрюрге уа боллукъду. Ол кеси да сиз къаллай бир заманны ойларгъа кюрешгенигизге кёре алай.

«Къысха болжалны юсюнден айтсакъ – уста ИТ-специалистле, информациялы къоркъуусузлукъну жалчытхан специалистле, учхан техниканы операторлары бегирек изленирикдиле. Химиклеге бла инженерлеге да сурам болгъанлай турады, бютюнда импортну алышындырыу борчланы эсге алып къарасакъ. Азияда эмда Жууукъдагъы Востокда рыноклада ишлей билген специалистле да дайым изленедиле», - дегенди Павел Свистунов.

Анастасия Вертинская уа усталыкъланы дуниясы тохтаусуз айныгъанлай тургъаны бла ангылатады аны. Технологияла бла бизнес-жумушла тюрленнгенлерин эм биринчиден урунуу рынок сезеди, специалистлеге да жангы излемле салады. Алай профессионал билим бериу система уа аныча терк болалмайды. Аны ючюн бюгюннгю кюнде изленнген усталыкълада адамла жетишмейдиле. Ол дайым болгъан ишди. Алай дагъыда экспертле андан къутулур амалла тапхандыла.

Биринчисине тийишлиликде, ушашлы сфераладан специалистле жангы усталыкълагъа терк юйренип, тийишли вакансияланы аладыла. Анастасия Вертинская айтханнга кёре, ол soft skills хунерликлери болгъанлагъа тап келеди. 

Экинчи амал а усталыкъны энди сайлай тургъанла бла байламлыды. Ала айныргъа боллукъ сферагъа терен тюшюнюп, техникалы билим, оноу эте билиу хунерлик алыргъа кюреширикдиле. Ол а алагъа рынокну излемлерине келиширге болушурукъду.

Башында сагъыннганыбызча, аллай (келир заманлада айнырыкъ) сферала бла шагъырей болургъа «Жангы усталыкъланы Атласы» (https://new.atlas100.ru/) себеплик этерикди. Ол электрон каталог маталлы жарашдырылгъанды. Анда 28 сферадан 350 жангы усталыкъ барды. Бары да келир 10-15 жыллада айнырыкъладыла. Аланы арасында, сёз ючюн, инфостилист, IT-медик, жангы темирле къураучу дегенле бардыла.

Каталогда болгъан усталыкъланы бир-бирлерине къалай юйретирге боллугъун билген къыйынды; студентлеге аллай билим берген бёлюмле вузлада бла колледжледе жокъдула. Анга Ростовда сервисни технологиялы техникумуну иш бла жалчытыргъа себеплик этген Арасыны башчысы, профориентолог Вероника Семенцова эс бургъанды.

Алай ол айтханнга кёре, бу атлас школчуланы арасында профориентация ишни бардырыргъа, аланы окъуугъа кёллендирирге себеплик этерге боллукъду. «Атласда информациягъа сабийле, аланы ата-аналары да эс бурадыла. Ала келир заманлада къаллай усталыкъла боллугъун билип, алагъа юйрениуню сагъышын шёндю этип башлайдыла», - дегенди ол.

Школчулагъа, студентлеге, аланы ата-аналарына «Келир заманланы Атласы» (https://www.sberbank.ru/atlas#/) да себеплик этерге боллукъду. Ол интерактив карта халда ишлейди, анда онеки бёлюм барды. Хар биринде да бир сферадан (маркетинг, логистика, урбанистика эм башхала) усталыкъланы юслеринден билирге боллукъду. Сёз ючюн,  ма быланы: биоэкономист, техноэтик, цифралы логист…

Анастасия Вертинская айтханыча, сурамны тергеп, илму-техника айный баргъанын, бизни къыралда эмда сау дунияда урунуу рынокла къалай тюрленнгенлерин да эсге алып жарашдыргъандыла усталыкъланы тизмесин. «Бу Атлас хар кимге да урунуу рынокда сурам болгъан билим алыргъа себеплик этерикди», - деп чертгенди эксперт.

Келир заманлада изленирик специалистлени хазырлауну къайгъысын бизни къыралда шёндюден окъуна этип тебирегендиле. Ол умутда билим бериу жаны бла талай магъаналы программа бардырылады. Сёз ючюн, быйыл биринчи сентябрьден башлап, 115 университетде «цифралы кафедралада» 300 билим бериу программа бла окъутуу башланнганды.

Бу проектни РФ-ни Билим бериу эмда Цифралы министерстволары бардырадыла. Сагъынылгъан университетле бары да «Приоритет 2030» программагъа къошулгъандыла. Бу иш бары да «Цифралы экономика» деген миллет проектни чеклеринде этиледи.

«Цифралы кафедрала» информациялы сферада тюрлю-тюрлю специалистлени билимлерин игилендирирге себеплик этерге борчлудула. Аны юсюнден нефть эмда газ чыкъгъан жерлени инжинеринг Академиясыны проректору Наталия Матющенко айтханды.

«Окъугъан кезиулеринде студентле хакъ тёлемей ИТ-индустрияда усталыкълагъа да юйренирикдиле. Аны себепли урунуу рынокда аллай вакансияланы да хайырланыргъа боллукъдула. Миллет экономиканы айнытыуда быллай специалистлени хазырлау, мен оюм этгеннге кёре, бек уллу магъананы тутады», - деп ангылатханды ол.

Эсге сала айтсакъ, цифралы усталыкъ алыргъа сюйгенлеге «Цифралы усталыкъла» (https://profidigital.gosuslugi.ru/) деген проект бардырылады. Анда окъуу хакъсызды, багъасын сизни ючюн къырал тёлейди.

Дагъыда колледжледе «Профессионалитет» деген билим бериу программа бардырылады. Ол выпускниклени иш бла жалчытыргъа себеплик этерикди.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.