СЭ СЫДОХУТЫРЩ!

Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь, Ленин, Къэрал саугъэтхэм я лауреат, ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием, Урысейм Медицинэ щIэныгъэхэмкIэ и академием я академик Чазов Евгений Иван и къуэр 1929 гъэм мэкъуауэгъуэм и I0-м Горький къалэм къыщалъхуащ.
1953 гъэм Чазовым щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызригъэгъуэтащ Москва дэт, Япэ медицинэ институтым госпитальнэ терапиемкIэ и кафедрэм. Илъэсищ дэкIри, дохутыр ныбжьыщIэм и кандидат лэжьыгъэр пхигъэкIащ икIи Кремль сымаджэщым щылэжьэну ягъэкIуащ. А зэманым щIэныгъэлI цIэрыIуэ Мясников Александр ТерапиемкIэ институт къызэригъэпэщат икIи 1958 гъэм Чазовыр абы иригъэблэгъащ. Ар япэщIыкIэ щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжьу, реанимацэмкIэ къудамэм и унафэщIу лэжьащ. ЩIэныгъэлIым абы и зэфIэкIхэр зыхуэдэр щилъагъум езым и къуэдзэ къулыкъур дзыхь хуищIащ.
- Сэ си насып къикIащ си лэжьыгъэм и пэщIэдзэм щегъэжьауэ ди медицинэм и щIэныгъэлI нэхъ лъэрызехьэхэм сахэтыну къызэрысхуихуамкIэ, - жеIэ Чазов Евгений. – Абыхэм сазэрыдэлэжьам сэ Iэмал къызитащ медицинэм и унэтIыныгъэ куэдым хэзыщIыкI дохутыр сыхъунымкIэ. Псом хуэмыдэу сэ куэдкIэ сэбэп къысхуэхъуащ Мясников Александр, ар сэ егъэджакIуэ схуэхъуащ, щIэныгъэлI икIи дохутыр къызэрысхэкIами абы и фIыгъэ хэлъщ.
I959 гъэм Чазовым дуней псом щыяпэу къызэригъэпэщауэ щытащ инфаркт хъуахэм нэхъ егугъуу щакIэлъыплъ къудамэрэ сымаджэщым нашэсыным ипэкIэ дохутыр дэIэпыкъуныгъэ псынщIэу езыт IуэхущIапIэ хэхарэ. Тромболитическэ терапием теухуа абы и лэжьыгъэр щIэныгъэ дунейм цIэрыIуэ щыхъуат. I960 гъэм щегъэжьауэ а IэмалымкIэ еIэзэу щIадзащ инфаркт зиIэхэм.
ЩIэныгъэ лэжьыгъэхэм куууэ дахьэхырт Евгений, къэхутэныгъэ зэхуэмыдэхэр щIэх-щIэхыурэ иригъэкIуэкIырт. I963 гъэм абы и доктор диссертацэр пхигъэкIащ, илъэситI дэкIри, профессор хъуащ.
ЩIэныгъэлI цIэрыIуэ Мясников Александр дунейм ехыжа нэужь, Чазовым и гъащIэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр къыщыхъуащ. Академическэ институтым и унафэщIу «щIалэ цIыкIу» (абы щыгъуэм Евгений и ныбжьыр илъэс 36-рэ хъууэ арат) бгъэувыныр а зэманым къемызэгъыу къалъытэрт. ИлъэскIэ абы ТерапиемкIэ институтым (зэман дэкIри, Кардиологие институт фIищащ) и унафэщIым и къалэнхэр игъэзэщIащ, иужькIэ псори зэдэарэзыуэ а къулыкъур къыхуагъэфэщащ. Инфаркт зиIэ сымаджэхэр гъэхъужыным теухуауэ абы игъэхьэзыра лэжьыгъэхэр дуней псом щызэбгрыкIат. Америкэм щыщ кардиолог цIэрыIуэ Уайт Пол жиIат Чазовым и къэхутэныгъэхэм ехъулIэныгъэшхуэхэр зэраIэнур, арщхьэкIэ гъащIэм абы къыпигъаплъэр нэгъуэщIт - къыхуагъэлъэгъуа къулыкъум зэрыхуэмейр яжриIа пэтми, къыхуамыдэу, ар СССР-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэм и 4-нэ управленэ нэхъыщхьэм и унафэщIу ягъэуващ. А къулыкъум ар пэрытащ илъэс 20-м щIигъукIэ.
- I966 гъэм и дыгъэгъазэ мазэм и кIэм Кардиологхэм я союзпсо съездым и Президиумым сыхэсащ, СССР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и министру а зэманым щыта Петровский Борис и гъусэу, - игу къегъэкIыж Чазов Евгений. – Си гъащIэм, сыдэзыхьэх Iуэхугъуэхэм, си цIыхугъэхэм, си IуэхущIафэхэм ятеухуауэ ар куэдрэ къыспкърыупщIыхьащ. Ауэ абы щыгъуэм а Iуэхум мыхьэнэшхуэ естатэкъым. ЕтIуанэ махуэм ар къэпсалъэри и деж сыщIыхьэну къызжиIащ. КъыщIысхуеинкIэ хъунуми куэдрэ сегупсысакъым, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ дыщызэпсэлъам ар щыгъуазэ сщIат гу узыфэхэр зиIэ сымаджэхэм папщIэ кардиологие IуэхущIапIэ къэралым къыщызэзгъэпэщын мурад сызэриIэм. АрщхьэкIэ сэламыр зэрызэфIэкIыу, абы къысхуигъэлъэгъуащ СССР-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэм и 4-нэ управленэ нэхъыщхьэм, цIыхубэр «Кремль сымаджэщкIэ» зэджэм и унафэщI къулыкъур. Ар щызэхэсхым жысIэнури сымыщIэу зэуэ Iэнкун сыкъэхъуащ. Къэралым и унафэщI нэхъыщхьэхэм я узыншагъэм укIэлъыплъыныр жэуаплыныгъэшхуэу зэрыщытым, уи лэжьыгъэми гъащIэми щыпч дэтхэнэ зы лъэбакъуэри КГБ-м и нэIэм зэрыщIэтынум сыщегупсысым, а къулыкъум сызэрыхуэмейр жысIащ. Абы теухуа си гупсысэхэм щыгъуазэ щыхуэсщIым, Петровскэм къызгуригъэIуащ «а Iуэхур ябзщ, ядри ягъэтIылъыжащ» жыхуаIэм хуэдэу зэрыщытыр. 1967 гъэм и япэ махуэм сэ сыхуэзащ Брежнев Леонид. Абы сэлам щесхым сэ сигу къэкIыххэртэкъым илъэс I5-кIэ сыпыщIауэ сыщытыну си гъащIэр а цIыхум еспхыну. СыхьэтитIым нэблагъэкIэ дызэпсэлъащ, нэхъыбэу зи гугъу тщIар медицинэрщ. «Уэ Iуэхум теухуа гупсысэщIэхэр, бгъэдыхьэкIэщIэхэр уиIэщ, - жиIащ Брежневым. – Уэ пхуэдэщ дэ дызыхуэныкъуэр. АдэкIэ уи къалэнщ IэнатIэр тэмэму зэтебублэну, дохутыр Iэзэхэр Iуэхум къыхэпшэну, дунейпсо медицинэм фIыуэ хэлъыр къыхэпхыу унэтIыныгъэм зебгъэужьыну».
Апхуэдэу ЕплIанэ управленэ нэхъыщхьэм лэжьэн щригъэжьащ Чазовым.
1987 гъэм Горбачев Михаил къыхилъхьэри, Политбюром и унафэкIэ Чазов Евгений СССР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и министру ягъэуващ. Зыпэрыува IэнатIэми щызэфIигъэкIын хуейр мащIэтэкъым. УнафэщI лэжьыгъэм фIыуэ щыгъуазэ дохутырым хуэмурэ Iуэхур зэтриублащ.
Министр къулыкъур щхьэщаха иужь, I990 гъэм Евгений Кардиологие щIэныгъэ центрым и унафэщI къулыкъум пэрыувэжащ. Чазовырщ къэралым и кардиологие еджапIэм и къызэгъэпэщакIуэр. Абы и гъэсэнхэм яхэтщ академик, профессор цIэрыIуэхэр, ахэр щолажьэ дунейм и медицинэ центр нэхъ пажэхэм. Абы и нэIэм щIэту цIыху 27-м доктор, 49-м кандидат лэжьыгъэхэр пхагъэкIащ. Дохутыр Iэзэм и Iэдакъэ къыщIэкIащ щIэныгъэ лэжьыгъэу 500-м нэблагъэ, абыхэм ящыщ куэдыр США-м, Германием, Инджылызым, Польшэм, Югославием къыщыдэкIащ. Апхуэдэуи Чазовым и жэрдэмкIэ икIи и унафэм щIэту къызэрагъэпэщащ кардиологиемкIэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтхэмрэ IуэхущIапIэхэмрэ, СНГ-м хыхьэ къэралхэм я кардиологхэм я зэгухьэныгъэ, гу узыфэхэмкIэ щIэныгъэ къэхутэныгъэхэм я къэрал программи зэхалъхьауэ щытащ. Американ кардиолог цIэрыIуэ Лаун Бернардрэ Чазов Евгенийрэ къызэрагъэпэща «Дуней псом и дохутырхэр ядернэ зауэ щымыгъэIэным и телъхьэщ» дунейпсо зэщIэхъееныгъэм I985 гъэм Нобель саугъэтыр къыхуагъэфэщауэ щытащ.
- ЩIэныгъэлI, узыншагъэр хъумэн IэнатIэм и къызэгъэпэщакIуэ, дохутыр… Си цIэм пыту а псалъэхэр куэдрэ къагъэсэбэп. «А щым ящыщу псом япэу уи щхьэм епхьэлIэр дэтхэнэра?» – упщIэр къызатмэ, зы дакъикъи семыгупсысу жысIэнущ: «Сэ сыдохутырщ!» Сыт хуэдэ лэжьыгъэ IэнатIэ сыпэрымытами, сэ зэи си фонендоскопыр згъэтIылъакъым икIи сыт хуэдэ зэманми си IуэхущIафэм щынэхъыщхьэр цIыху сымаджэм дэIэпыкъунырщ.

Зыгъэхьэзырар ЩхьэщэмыщI Изэщ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.