Хьэлэмэтыр матэм илъщ, гъэщIэгъуэныр гъуанэм исщ, жытIэу щытащ дыщысабийм щы­гъуэ. А псалъэхэм къарыкIыр и кIэм нэсу къыщыбгурыIуэр хьэлэмэтым е гъэщIэгъуэным ури­хьэлIа иужьщ, дауи. Матэм илъыр къипхыфынущ, и лъащIэми ­улъэIэсыфынущ, ауэ ­гъуанэм лъабжьэ имыIэнкIи хъунущ…

Сэ сыкъыщалъхуащ МэлгъэбэгкIэ зэджэ жылэ цIыкIум. Ар хеубыдэ Осетие Ищхъэрэ-Алание Республикэм. Адыгэхэм нэмыщI къуажэм дэсщ булгъархэри. Языныкъуэхэм «гагаузы» жаIэ абыхэм щхьэкIэ. Булгъархэм я бзэр пэгъунэгъущ балъкъэрыбзэм. Езыхэр цIыху дахэщ, я фэкIэ адыгэми балъкъэрми къыдэщхьщ. Ди щIалэхэм къашащ абыхэм япхъу, ауэ ди адыгэ хъыджэбз а лъэпкъым яхыхьауэ сщIэжыркъым. Мэлгъэбэг дэс адыгэхэр Къаншыуей (Курп Ищхъэрэ) иIэп­хъу­кIахэрщ. Сэ а жылэм сыкъыщыхъуами, ди адэ-анэр къыщалъхуар Къаншыуейрщ. Мызэ-мытIэу тетхыхьащ а къуажэми, абы и щхьэкIэ щыIэ Инарыкъуей, Ислъэмей жылагъуэхэми. Ауэ, сэ гу лъывэзгъэтэну сы­хуейт мы щIыпIэхэмкIэ щыIэ хьэлэмэт гуэрхэм.

Псоми ящIэ цIыхур псы здэщымыIэ щIыпIэ зэрымыIэпхъуэр. Тэрч районым хыхьэ Ислъэмеймрэ Инарыкъуеймрэ я Iэгъуэблагъэхэми къуэ кууум дэту псыхъуэ щы­Iэщ. Ар мышкъыш-шэшэн лъэныкъуэмкIэ къокI­­ри, Ислъэмейм къэмыс щIы­кIэ километр бжыгъэкIэ щIым щIо­лъа­дэ. Псым Ислъэмейри Инары­къуейри къиуха нэужь, Къаншыуей къуа­жапщэм къыщыщIожыжри, абыи Мэлгъэбэги блож, адэкIэ Хьэмидеймрэ Сухотскэ жылэмрэ я зэхуакум Тэрч щыхохуэж.

Зи гугъу сщIа къуэм, Инарыкъуеймрэ Ислъэмеймрэ деж щыIэм, мамонтым и дзэхэр къыщагъуэтауэ хъыбар къэIуащ зэгуэр. Сыт лIэ­щIыгъуэ мы щIыпIэм а псэущхьэр щыщыпсэуар?! МызэкIэ ар дызылъэмыIэсыфыну Iуэ­хуу щытми, зы гъэ­щIэгъуэнщ…

Инарыкъуейм иIэщ «Мэз IуащхьэшэдкIэ» ­еджэу гуэл хьэлэмэти. Абы ит псыр уефэнкIи къэбгъэсэбэпынкIи фIыщ, къабзэщ. Гъэмахуэм гуэлым псыр изу итщ, бжьыхьэ зэманыр къыщысым метр бжы­гъэкIэ йотIысэх. «Мэз Iуащхьэшэдым» къыхашу Ислъэмей, Инары­къуей къуажитIым псы дашэну я гугъат, арщхьэкIэ абы и лъащIэр зыхуэдэр нэхъапэ къэхутэн хуейуэ къалъытэри, Iуэ­хур къызэтрагъэувыIэжат. ЩIэныгъэлIхэр ирагъэплъами, къахуэхутакъым псым и лъащIэр. «Мыр дутIыпщмэ, псыр здэжэнумкIэ щыIэ жылэхэр тфIихьынщ», жаIэщ, тешыныхьыжри, ягъэбыдэжащ. Къуажэр зыхуеину псыри нэгъуэщI щIыпIэкIэ кърашащ.

Къаншыуей удэкIауэ Мэлгъэбэг ущыкIуэкIэ къуэ иIэщ, «Некрасов и къуэкIэ» еджэу. Лъэмыж цIыкIум уижрэ бгым метри 9 — 10 хуэдизкIэ удэкIуеймэ, чырбыш плъыжькIэ къищIыкIауэ иIа щIыунэм ухуозэ. Абы къыхэнэжар чырбыш плъыжь къутахуэхэрщ. Дэ ди зэманым, курыт школым Некрасовыр щыдджым, зыми дигу къэкIых­хэртэкъым а тхакIуэмрэ къуэмрэ пыщIэныгъэ гуэр зэхуаIэу…

Осетие Ищхъэрэ-Аланием хиубыдэ Сухотскэ къуажэм удэжрэ бгым тIэкIу уежэхмэ, Винограднэ зыфIаща жылагъуэ цIыкIур щыIэщ. ЛIыжь-фызыжьхэр а жылэм зэреджэу щытар Нэмыцэ-Колонкэт. Зауэм щIимыдзэ щIыкIэ, абы дэсахэр псори нэмыцэу щытауэ жаIэж. Зауэр къэхъеяуэ «нэмыцэр къокIуэ» щыжаIэм, къахуэщтэр къащтэри, ­къуажэр абыхэм ябгынауэ щытащ икIи зыми къигъэзэжакъым. Иджы жылэм адыги, осетини, урыси щопсэу.

Дэ додж Америкэм, Африкэм, нэгъуэщI щIы­налъэхэм я щыIэкIэр, ауэ ди щIыпIэхэр фIыуэ тцIыхуркъым. Сыт щIэ­мы­хьэлэмэтыр мы зи гугъу сщIа щIыпIэхэр нэхъ гъунэгъуу зэбгъэ­цIы­хуну?!

Ахъмэт Марие.