Къэбэрдей-Балъкъэрыр илъэси I00 зэрырикъур мы гъэм зэрагъэлъэпIэнум Iуэхугъуэ куэд траухуэ. Абыхэм яхиубыдэу, щIыналъэр зэфIэувэным, и экономикэмрэ щэнхабзэмрэ зегъэужьыным хэлъхьэныгъэ хуэзыщIахэр щIэх-щIэхыурэ дигу къыдогъэкIыж. Абыхэм ящыщщ жылагъуэ, политикэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ, Хэку зауэшхуэм и ветеран ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд.
1960-1970 гъэхэм республикэм и идеолог нэхъыщхьэу къалъытэу щыта ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд ящыщт совет парт унафэщI нэхъ пажэхэм, Хэку зауэшхуэм къикIыжа нэужь, ар и къару емыблэжу хэлIыфIыхьащ щIыналъэм щыIэ лэжьапIэ IэнатIэхэр зэтегъэувэжыным, цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным.
Зэманым и лIыхъужькIэ уеджэ хъунущ ШэджыхьэщIэм. Республикэм егъэджэныгъэм, щIэныгъэм, щэнхабзэм зыщегъэужьынымрэ апхуэдэ IуэхущIапIэхэр кызэIухынымрэ гулъытэшхуэ хуищIу щытащ. КъБКъУ-м, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш академием, ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ къэрал институтым, ПТУ-мрэ техникум пщIы бжыгъэхэмрэ, школыщIэхэм, ЩэнхабзэмкIэ унэхэм, кинотеатрхэм, къуажэ клубхэм, Музыкэ театрым (япэу балет щагъэувар), филармонием и симфоние оркестрым зегъэужьыныр, журналыщIэхэмрэ газетхэмрэ къыдэгъэкIыныр, къыдагъэкI тхылъ бжыгъэм хагъэхъуэныр - нэхъыщхьэ дыдэу ШэджыхьэщIэм и гъащIэр зытриухуар мыхэрщ - цIыхухэм щIэныгъэрэ IэщIагъэрэ къызыхахынырщ.
Апхуэдэ лэжьыгъэхэр и нэIэм щIигъэт къудей мыхъуу, ШэджыхьэщIэр ипэкIэ плъэфырти, щIыналъэм и зыужьыныгъэм и гуащIэр триухуэрт. ЩIэныгъэшхуэ зыбгъэдэлъ лэжьакIуэм хузэфIэкIырт лъэпкъ Iуэхухэри екIурэ-ещхьу зэрихьэн.
ШэджыхьэщIэр къыщалъхуар Тэрч районым хыхьэ Урожайнэ къуажэрат. Налшык педагогикэ училищэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал пединститутымрэ къиуха нэужь, къыщалъхуа къуажэм егъэджакIуэу щылэжьащ. I944 гъэм ШэджыхьэщIэр хахат ВЛКСМ-м и Урожайнэ район комитетым и япэ секретару. Абдеж абы и жылагъуэ-политикэ лэжьыгъэм щыщIидзэри, илъэс 43-кIэ а Iуэхухэм пэрытащ. ВЛКСМ-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и етIуанэ секретару щылэжьам ШэджыхьэщIэм промышленнэ IуэхущIапIэхэр, электростанцхэр, псом хуэмыдэу Бахъсэн ГЭС-р, зэфIэгъэувэжыным и зэфIэкI хилъхьащ. I949 гъэм ШэджыхьэщIэм къыхуагъэлъэгъуащ партым и Налшык район комитетым и япэ секретарым и къулыкъур. 1950 гъэм хахащ СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и ещанэ зэхуэсыгъуэм и депутату. КПСС-м и ЦК-м епха парт школ нэхъыщхьэр къиуха нэужь, Мухьэмэд илъэсиблкIэ КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и къудамэм и унафэщIу лэжьащ. Абы лэжьыгъэшхуэ иригъэкIуэкIащ парт, совет IэнатIэхэм пэрытхэр я къалэнхэм пэлъэщу я Iуэху ягъэкIуэтэным ехьэлIауэ.
I963 гъэм и щэкIуэгъуэм ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд хахащ обкомым и секретару икIи идеологиемкIэ къудамэм и унафэщI ящIащ. Ар мызэ-мытIэу хахыжащ КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и цIыхубэ депутату, илъэс 20-м щIигъукIэ абы и УнафэщIу щытащ.
ШэджыхьэщIэр яхэтащ МамырыгъэмкIэ совет комитетым и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэр зыухуахэм, иужькIэ хамэ щIыпIэ щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я зэпыщIэныгъэхэмкIэ зэгухьэныгъэр къызэзыгъэпэщахэм. ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд фIыуэ емыгупсысауэ зы лъэбакъуэ ичыртэкъым, арагъэнт Iуэхур къыщIехъулIэр. Сыт Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхухэр зыхуэныкъуэр?! А упщIэм тещIыхьауэ лажьэрт. Абы и гуащIэдэкIым къыпэкIуащ Вагъуэ Плъыжь, Хэку зауэшхуэм и япэ нагъыщэ, Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь, «ЩIыхьым и дамыгъэ» орденхэмрэ медалхэмрэ. Ар и гъащIэм зы Iущыгъэм тетащ: гугъуехьым къыпемыкIуэкIыу, ахэр зэрызэфIигъэкIыным я ужь итын. Абы дэтхэнэми гулъытэ хуищIыфырт, унафэщI ирехъуи, къызэрыгуэкI лэжьакIуэу щрети. ШэджыхьэщIэр 1996 гъэм дунеймм ехыжащ, и ныбжьыр илъэс 74-м иту.
ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд хущIэкъуащ республикэр зызыужь щIыналъэхэм ящыщ ищIыным, цIыхухэм я псэукIэр иригъэфIэкIуэным. Абы хузэфIэкIащ адыгэхэмрэ балъкъэрхэмрэ я щэнхабзэм зригъэужьыну. Гудзакъэ иIэу адыгэбзэр хъумэнми бгъэдэтащ. Хамэ къэрал щыпсэу ди къуэшхэмрэ шыпхъухэмрэ дапыщIа хъун папщIэ, зэрыжаIащи, абы «лъэмыж» тригъэлъхьат. А псомкIэ дигу къинащ къэралми лъэпкъми хуэпэжу псэуа, лэжьа ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд.
БАГЪЭТЫР Луизэ.
