Мы тхыгъэр зей Къудей Дилэк ныбжькIэ щIалэщ, къыщалъхуар Тыркуращ. Езым и къежьапIэхэр, и лъэпкъ къуэпсхэр къэзылъыхъуэж пщащэм и гур хегъэщI адыгэбзэр зэримыщIэм. Хэхэсу псэу адыгэхэм я натIэ хъуращи, зыхэс лъэпкъым я бзэр къащтэри, я анэдэлъхубзэр ящогъупщэж. Сыт хуэдэ Iэмал къагъуэтыфыну пIэрэ бзэм и кIапэлъапэхэр къаубыдыжын щхьэкIэ? Сыт цIыхупсэм къыщыщIыр и адэжь щIыналъэм щыпэIэщIэм деж? Апхуэдэ упщIэхэри нэгъуэщIхэри къегъэув Дилэк.

ЩIыгум тет хъыбарIуатэ мелуан Iэджэм сащыщ зыуэ аркъудейщ. Си псэм зэрыдунейуэ къекIухь, зэпэжыжьэ хэкухэм я уэшхкIэ зызогъэпскIри, я жьыбгъэхэмкIэ зызогъэгъущыж. Гъунэ зимыIэ пшахъуэщIхэм сыхокIуадэри, гъуэбжэгъуэщым хуэдэу щIэрыщIэу утыку сыкъохьэж. Сэр хуэдэу псэ къэзыкIухьхэм я Iущащэхэр псалъэхэмкIэ къызогъафэри, цIыху шыпсэхэу фызогъэдаIуэ, зэрыфщIэщи…

Сэ сыхъыджэбз цIыкIут зы зэман. КIыфIрэ гъуэтэрымэ къызыдих пщIантIэхэм ныбжьхэр къыщесхуэкIырт. Мывэ блынхэм сыдэкIыурэ, щIыбым къыдэт дуней шынагъуэм сыхэплъэрт шынэм зэщIиубыда си нэхэмкIэ. Си гупэмкIэ зыкъыщритIэрт шынагъуэу къысщыхъу псэуныгъэм. Сэ псэуныгъэ жыхуаIэ дунейм тет хьэкIэкхъуэкIэ зэщхьхэм сыздегупсысым, джэду зэрышххэм зэпаудырт си пщIыхьэпIэхэр. Си нэщхъыр зэхэзукIэрти, къысIэрыхьа мывэр яхэзутIыпщхьэрт джэдухэм; яхурикъуртэкъыми, бжэщхьэIум къыIуна вакъэхэри якIэлъызутIыпщырт. Уэхухуху, ятехуащ! ЗыIуевгъэх джэду фIеижьхэм. Сыт ягъэ кIынт пщIантIэм дэт хьэкIэкхъуэкIэхэри джэдухэм хуэдэу схуэгъэщтэфу щытамэ. Ахэри Iусхужынт зэ уэгъуэкIэ. Си анэшхуэм къызжиIэрт: «Абыхэм я кIэхэр апхуэдизу кIыхьщи, аддэ Физан нос, а и кIэмкIэ зэ щеуам деж щIыр щызэгуеуд, уафэр щызыгуеч. Уэ ущIэмыкI, КIуакIуэ дахэ». - Зэи сыщIэкIынкъым, ауэ ахэр ди унэм къыщIыхьэфынукъэ, нанэ? - АIэ, си хъыджэбз цIыкIу, сэ къыщIэзгъэхьэн уи гугъэ, сеуэурэ сыукIыным Тхьэ. КIуэи си нэмэз щыгъэр къысхуэхьи, ЛаIилахьэ Iиллэллахь жыдгъэIэ. Пшынэ макъым сыщIэдэIуурэ сыкъэхъуащ сэ - си нанэр пшынауэшхуэт. Си адэмрэ сэрэ дыкъызэдэфэрт. Си нанэм ислъэмей еуэу щыщIидзэк1э, си адэм щIалэщIэхэм я къэфэкIэм зыпищIыжырт. Апхуэдэхэм деж нанэ: «Адыдыд! Мыр сытым ещхь мыгъуэ?!» - жиIэурэ еплъырт. Си анэшхуэм тыркубзэр иужькIэ зригъэщIэжауэ арати,  бзэныкъуэт. Зэпымыууэ къысхуиIуатэрт и анэм и хъыбар. Абы и щхьэц кIыхь ухуэнахэр, и набдзэ къурашэхэр. ИIуатэ пэт иухыртэкъым и дахагъэр. Сэ сысабийт. Нанэхэм, дадэхэм жьантIэр яIыгъыу адыгэ хабзэр щытепщэрат. Унагъуэхэми адыгэбзэкIэт зэрыщызэпсалъэр. Си анэр абазэрэ пэт, къэбэрдеибзэр езым и бзэм хуэдэу ищIэрт. Унагъуэ псор адыгэбзэкIэ зэпсалъэ щхьэкIэ, дэ зыкъыщытхуагъазэкIэ, тыркубзэ защIырт. Ар, тыркубзэр, дагъэщIэну арауэ пIэрэт?.. СыщыцIыкIум мы Iуэхум, мы щытыкIэм къыдищIэм си акъыл хуэкIуэртэкъым. Аурэ-аурэ, си ныбжьым хэхъуэху, си щхьэм, си гум изубыда адыгагъэм зыкъитIатэрт - ди бзэр зэрызмыщIэм, зэрызамыгъэщIам и гукъеуэм сыхэхуащ. АдыгэбзэкIэ гупсысэрэ тыркубзэкIэ псалъэу Тыркум щыпсэу абазэм къилъхуа къэбэрдей хъыджэбзыр сэращ. И Хэкум кърахуа хэхэс! Си бзэкIэ сыгъыу, си бзэкIэ сыдыхьэшхыу, а бзэм сригупсысэрэ псалъэхэр къэзгъэфэну си нэ къокI! АрщхьэкIэ, сызыхуей псалъэхэр схузэпыгъэувэркъым, псалъэхэр спэIэщIэ мэхъу. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, а си бзэ дахэр, ари и Хэку кърахуауэ, хэхэсщ. Гупсысэхэр зыр зым кIэлъыкIуэу, си сабиигъуэм и дунейм къыщызокIухь, зы пшэм силърэ адрей пшэм сытелъэу… Мы дунейми зы сабиигъуэ иIэу пIэрэ? Адыгэ унагъуэшхуэхэм я къуэрылъху-пхъурылъхухэм нэхъыбэу я увыIэпIэр я анэшхуэ-адэшхуэм я хэщ1ап1эрщ. Я егъэджакIуэри ахэрат. Сэри си анэшхуэм срикъуэдзэм хуэдэу, абы и кIэм сикIыртэкъым, зыхуейIамэ хуэсщIэрт. Узун Яйла (Губгъуэ кIыхь) щIыпIэм къалмыкъ шей кърахырт. Нанэ къалмыкъ шей ефэн хъумэ, пэшхьэкум хьэзырыпсу къавэу тет шеипс плъыжьыфэр зы фалъэшхуэ искIэрт, шэ хужьыбзэри хэскIэу, тхъу тIэкIуи хэздза нэужь, бурш и гъусэу адыгэ нанэм хуэзгъэувырт. «Уэхухуху!!!» - жиIэурэ абы зэрефэр згъэщIагъуэу сеплъырт.

Зы абазэ цIыхубз пшынауэшхуэ и куэщI сыкъихъуауэ щытащ. Булгъурым (гуэдзым) къыхэщIыкIа пIастэр хьэжыгъэ гъэлыгъуам къыхащIыкIа шыпсым хэзгъауэурэ сшхыуэ щытащ. Уэлибыхъхэм си Iэпхъуамбэ цIыкIухэм я лъэужьхэр телъщ; хьэлыгъуанэ хупцIынэмкIэ сщIа бзухэр зэрылъэтэжрэ куэд щIащ. Пэжу, дэнэ здэкIуар пшэхэр? Зэманыр дэнэ здэкIуар? Гъэмахуэм и зы махуэ хуабэм 76-нэ модель машинэжьым и кIэ тIысыпIэмкIэ сисщ. Си нэхэр дуней псор зэIыспщIыкIыным хуэдэу къолъэт; гужьеигъуэ сыхэтщ. Хуабащэрэ пэт, щхьэгъубжэхэри къезгъэхыркъым. Узун Яйлам и сабэ хужьхэр си щхьэцым къыкIэрыпщIэну сыхуейкъым. Нысашэ си щыпэхыхьэщ. Сыадыгэ хъыджэбзу си щхьэри си лъэпкъри згъэлъэгъуэн хуейщ. Машинэм и магнитофоным зы пшыналъэ кассетэкIэ къыщокIэрэхъуэкI. Пшынэм и макъамэм дахэу къыхохьэ: «Къайсэрым и истасйонми сэр мыгъуэ…» Къафэм хуэмурэ зыдэзгъэсысурэ гъусэ сыхуохъу… ЩхьэгъубжэмкIэ губгъуэм сыхоплъэ; къэбэрдеишхэм я щыщ макъхэр зэхызох. ЗэщIэцIууэу зы гуп ди гъусэщ. Мы щIалэ екIу защIэм яшхэр ирагъэлъ, ягъэджэгу… Ди адэшхуэхэр мы щIыпIэм къызэрыкIуам и шыпсэр си тхьэкIумэм къиIущащэ сфIощI… Ауу! Псори лъэныкъуэ изогъэзри, си щауэр джэгум къызэрыщыспэплъэр сигу къыщыкIкIэ, си нэкIур плъыжьыбзэ мэхъу… Си сабиигъуэр, си адэжь Хэкур сыт-тIэ иджы жейбащхъуэ щIэхъуар? Зи дамэхэр къута хы тхьэрыкъуэм и Iэмалыншагъэмрэ и нэщхъеягъэмрэ ещхьу, си щхьэр кIыфIыгъэ куум и закъуэныгъэм кIэрызогъащIэ… Зы Хэкум, зы литературэм срицIыхукъым сэ. Къэбэрдейуэ, абазэ куэщIым сыщапIарэ Азиемрэ Европэмрэ щызэпыхьэ, цивилизацэ куэд здэщыIэ, зыми емыщхь зы къэрал укъыщалъхурэ абы укъыщыхъуным сыт хуэдиз беягъэ къыббгъэдимылъхьами, апхуэдизыбзэкIи закъуэныгъэщ - мыр фIыуэ сощIэ. Ей, си адэшхуэ лъапIэ, си псэр уи псэм лъреIэси, зэхэх си макъыр! Уэ тенджыз Iуфэ нэхъ дахэ зыкъыщебгъэлъхун папщIэ улIа щхьэкIэ, «уи ужь къибнахэм я гум ущыпсэуныр мылIэныгъэщ», - жиIащ жи усакIуэм. Зэхэх си гум и къеуэкIэр… Уэ зэрылъэпкъыу уи Хэку ущрахум фызэрыгулэза псалъэ гуузхэр пщIэжынщ. НтIэ, уэ пщIэуэ пIэрэ, умыкIуэдын папщIэ уз зыхуэгъэшэчыным лIэныгъэм нэхърэ куэдкIэ нэхъ лIыгъэ зэрыхэлъыр; шэч хэмылъу, пщIэнущ. Уэ зэрыпщIэщи, ноби сытыншкъым. Си къуэпсхэр къыздикIа щIапIэмрэ сыщалъхуа щIапIэмрэ я зэхуаку сыкъыдэнауэ сыкъимыкIыжыфу, увыIэ имыIэу лъы къыщIэжу, куэду, куууэ уIэгъэхэр сиIэщ. Сэ зи Хэку кърахуа сы зы цIыхущ. Си Хэкум и уэшхкIэ зызгъэпскIыурэ, и жьыбгъэхэмкIэ зызгъэгъущыжынут. КIэ зимыIэ хъуапсэр къыздэщ1ыгъуу, си лъэпкъым папщIэ пщэдджыжь къэс солъа1уэ уафэ къащхъуэрэ  дыгъэпс гуапэрэ щымыщIэну…

Къудей Дилэк.