Нобэ и ныбжьыр илъэс 65-рэ ирокъу дзюдомкIэ дунейпсо чемпион, Континентхэм я кубокыр тIэунейрэ къэзыхьа, Европэм плIэнейрэ щытекIуа, Совет Союзми апхуэдизрэ щынэхъ лъэща, СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер Лъэцэр Хьэзрэт. Ар къыщалъхуари къыщыхъуари Адыгейм хыхьэ Къэзаныкъуей къуажэращ.
Хьэзрэт пасэу спортым дихьэхащ. Волейболрэ баскетболрэ хуабжьу фIэфу джэгурт икIи япэщIыкIэ щеджэ школым, итIанэ район псом я командэ къыхэхахэм я капитану щытащ. А спорт лIэужьыгъуэхэм ехъулIэныгъэхэр щиIэ пэтми, бэнэным и псэр хуеIэрт. Адыгэхэм игъащIэ лъандэрэ къыддэгъуэгурыкIуэ а Iуэхугъуэр и лъым хэту къыщIэкIынт.
Волейболрэ баскетболрэ и гъусэу джэгухэм яхэтт самбэмкIэ спортым и мастер Джатэгу Iэдэм. Абы елъэIуащ игъэсэну. Къыхуидакъым. Iэдэм игу ирихьакъым куэдыIуэм зэуэ Хьэзрэт зэрызрипщытам – волейболым, баскетболым, футболым, стIолыщхьэ теннисым, гимнастикэм… Иджы а псоми самбэри къыхигъэхьэжыну хуейтэкъым. АрщхьэкIэ Лъэцэр къикIуэтакъым. Самбэм хыхьэнымкIэ къыдэIэпыкъуащ физкультурэмкIэ егъэджакIуэ КIэтIыб Алик. Ар Джатэгум и ныбжьэгъут икIи спорт лIэужьыгъуэ куэдым хуэIэижь щIалэщIэр Iэдэм къызэримыщтам игъэгубжьри, ешхыдащ. Модрейри абы щIригъэгъуэжащ.
I974 гъэм и бжьыхьэм Хьэзрэт епщIанэ классым щыщIэтIысхьэм самбэмкIэ секцэми кIуэн иригъэжьащ. Апхуэдизу абы хэзэгъати, школыр къыщиухым ирихьэлIэу СССР-м спортымкIэ и мастерым и мардэр игъэзэщIэну хузэфIэкIащ, Адыгейм и революционер-лъэпкъ лIыхъужь Щоджэн Мосэ и цIэкIэ ягъэува саугъэтым щыщIэбэна урысейпсо зэхьэзэхуэм щытекIуэри.
Школыр къиуха иужькIэ, и тренер Джатэгу Iэдэм и чэнджэщкIэ Адыгей къэрал пединститутым и спорт факультетым щIэтIысхьэну тегушхуащ. Мейкъуапэ къэкIуащ. Лъэныкъуэ куэдкIэ зызыужьа Лъэцэр Хьэзрэт фIы дыдэу итащ химиемрэ биологиемкIэ экзаменхэр. ФизикэмкIэ «тIу» къихьащ. Абы а предметыр имыщIэу аратэкъым: егъэджакIуэр къызэреупщIа щIыкIэр игу иримыхьу Хьэзрэт къэгубжьщ, Бзаджэ жриIэщ, зачёткэр къипхъуатэри, аудиторием къыщIэцIэфтыжащ. Экзамен къеIызыхьыр иужьым иту къыщIэжащ, арщхьэкIэ щIалэщIэр бзэхат. ЗэрытэмакъкIэщIым, жиIам зэрытемыкIым я зэран Лъэцэр Хьэзрэт куэдрэ гъащIэм къыщекIащ. Ауэ, сыт пщIэн, хьэл-щэнри цIыхум къыдалъху. Абы щыгъуэми ардыдэхэм спортым лъагъуэ дахэ щыпхригъэшащ - Хьэзрэт къизыгъэкIуэтыфынрэ къэзыгъэдзыхэфыну и хьэрхуэрэгъухэм къахэкIар мащIэ дыдэщ.
Арати, еджэныр къыщемыхъулIэм, и унэ къигъэзэжри, пхъащIэу лэжьэн щIидзащ. Пщыхьэщхьэ къэс тренировкэм кIуэрт, фIыуэ илъэгъуа самбэм ерыщу зыхуигъасэу.
Илъэс дэкIри, аргуэру Мейкъуапэ къытригъэзащ, институтым щIэтIысхьэну. Экзаменхэм щIадзэным и пэ къихуэу я узыншагъэр къапщытащ. Хьэзрэт и гум ныкъусаныгъэ зэриIэр абы къыщIигъэщащ. Зи щхьэр фIыуэ зылъагъуж щIалэ пагэм ар къридзакъым икIи хьэгъэщагъэ хыхьэри, узыншэу справкэ зэригъэпэщащ. ГъэпцIагъэр мыгувэу къыщIэщащ.
Дыгъэгъазэ (декабрь) мазэ пщIондэ Iуэхур зэхагъэкIащ. АпщIондэхукIэ Лъэцэр Хьэзрэт самбэмкIэ зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм хэтащ икIи Урысейм и Ипщэ лъэныкъуэм, Къуажэ джэгухэм, IэщэкIэ ЗэщIэузэда Къарухэм я щIалэгъуалэ зэпеуэм щытекIуащ. ИлъэсыщIэм ирихьэлIэу институтым къекIуэлIэжащ командировкэ кIыхь щыIа факультетым и декан Куэблэ Екъуб. Iуэху мыщхьэпэр абы зэхуигъэкIуэжащ икIи Хьэзрэт къыжриIащ: «Еджэ, уи узыншагъэми хуэсакъ».
I976 гъэм Монреаль щекIуэкIа Гъэмахуэ Олимп джэгухэм дыщэ медалыр IэщIэлъу къигъэзэжащ я факультетым щеджэ, дзюдомкIэ зэхьэзэхуэм щытекIуа Невзоров Владимир. Адыгейм Iэтауэ ар къыщрагъэблэгъэжащ. Абы уемыхъуэпсэнкIэ Iэмал иIэтэкъым. Лъэцэр Хьэзрэт мурад быдэ ищIащ дяпэкIэ а спорт лIэужьыгъуэм зритыну. Самбэмрэ абырэ зэрызэщхьэщыкIышхуэ щыIэтэкъыми, ари хъарзынэу къехъулIэу щIидзащ.
I98I гъэм Минск щекIуэкIа дзюдомкIэ СССР-м и чемпионатым япэ дыдэу щытекIуащ ар. Абдежым щригъэжьащ Лъэцэр Хьэзрэт и ехъулIэныгъэ инхэм икIи къыкIэлъыкIуэ илъэс зыбжанэм къыщыпэлъэщын къэралми, Европэми, уеблэмэ дунейми тетакъым.
Абы иужькIэщ Лъэцэр Хьэзрэт Совет Союзым и командэ къыхэхам и цIэкIэ утыкушхуэхэм къыщрагъыхьэу щыхуежьар. Япэ дыдэу I98I гъэм и кIэухым здагъэкIуа Финляндием щекIуэкIа зэхьэзэхуэ иным дыщэ медалыр иIыгъыу къикIыжащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэсым Франджым, Куржым, Голландием щыIа дунейпсо зэхьэзэхуэхэм ехъулIэныгъэхэр щиIащ. АрщхьэкIэ гум имыхужыр Германие Демократ Республикэм и Росток къалэм щекIуэкIа ди континентым и чемпионатращ. Абы Лъэцэр Хьэзрэт япэ дыдэу Европэм и дыщэ медалыр щызыIэригъэхьащ. Ар къыщыхъуар ТекIуэныгъэ Иныр ди къэралым щагъэлъапIэ накъыгъэм (майм) и 9-рщ.
I983 гъэр нэхъ хуэугъурлыж хъуащ Хьэзрэт. Накъыгъэ мазэм Франджым щекIуэкIа Европэм и чемпионатым аргуэру щытекIуэри, фокIадэм (сентябрым) дунейпсо чемпионыгъэр Мэзкуу щыщIигъужащ.
I984, I985 гъэхэм Европэм и командэ къыхэхам дэщIыгъуу Континентхэм я кубокыр зыIэригъэхьащ. Зы гупым хэту абы и гъусэу банэрт дзюдоист цIэрыIуэхэу итальян Гамбэ, инджылыз Адамс, голланд Коктенбергер, франджыхэу Дельвингрэ Вашонрэ. Гукъинэж щыхъуащ а илъэситIым япон бэнакIуэхэу Маревакэрэ Хосокавэрэ зэрыхигъэщIар.
Псом хуэмыдэу гуимыхужт Континетхэм я кубокым щыщIэбэнар. Европэм и командэ къыхэхам ираджэри ар япэщIэтащ Азием, Америкэ Ипщэм, Америкэ Ищхъэрэм, Африкэм я дзюдоист нэхъыфIхэм икIи I985, I986 гъэхэм ахэр хигъэщIащ.
Апхуэдизу зыщIэхъуэпса Олимп джэгухэм хэтыну къыхуихуакъым Лъэцэр Хьэзрэт. И лъэщыгъуэу щыщыта I984 гъэм США-м щыIа Гъэмахуэ Олимпиадэм Совет Союзымрэ абы и блыгущIэт социалист къэралхэмрэ кIуэн ядакъым, политикэ Iуэхухэр щхьэусыгъуэ ящIри. КъыкIэлъыкIуэр щыщыIэнур I988 гъэрат. Абы хуабжьу зыхуигъэхьэзырт Хьэзрэт, арщхьэкIэ и къару илъыгъуэу, и ныбжьыр илъэс 30-ми нэмысауэ, зэуэзэпсу спортым хэкIыжащ. Дунейпсо чемпионатым зыхуэзыгъэхьэзыр СССР-м и командэ къыхэхам дэщIыгъуу I987 гъэм зызыгъасэ Лъэцэрыр ирагъэкIуэтэкIри, нэгъуэщI абы ягъэкIуащ. Щхьэусыгъуэр иджыри къэс наIуэкъым, ауэ къэралым и щIыхьыр ихъумэну афIэкIэ зэи ираджэжакъым. ПлIэнейрэ зэкIэлъхьэужьу Европэм и чемпион хъуа иужькIэ (I982-I985 гъэхэм), етхуанэм «дыжьын фIэкIа» къызэрыщыхуэмыхьам и зэфIэкIыр ехуэхыу гурыщхъуэ яригъэщIагъэнкIи хъунщ.
Спортым къыхэкIыжа иужькIэ Лъэцэр Хьэзрэт тренер IэнатIэм пэрыуващ. Абы и гъэсэнхэм яхэтщ дунейпсо утыкур зыгъэбжьыфIа куэд.
2001 гъэм Италием ирагъэблагъэри, а къэралым и командэ къыхэхам и тренер нэхъыжьу илъэс зыбжанэкIэ лэжьащ. ИужькIэ къигъэзэжри, Спорт Iэзагъ лъагэмкIэ Адыгей республикэ школым и унафэщI хъуащ.
Къаудыгъу Заур.
