9 июльда дунияны битеу муслийманлары да сыйлы Къурман-байрамны белгилейдиле. Бу кюн къайдан келгенини, аны магъанасыны, белгилеуню тёрелерини юслеринден   «Ислам в Евразии» газетни баш редактору, Аль-Азхар университетни выпускниги Аккайланы Хасим хажи айтады:

- Хар жылдан да муслийманла, Ибрахим файгъамбарны бизге къойгъан юлгюсюне кёре, Къурман-байрамда мал соядыла. Бу тёрени баш магъанасы Аллахха табыныуду. Ол адамны башхалагъа къайгъыра билгенин, аны халаллыгъын, жюрек жумушакълыгъын,  адеп-къылыкъ жаны бла даражасын кёргюзтеди. Бу байрам муслийманлагъа динни магъанасын ангыларгъа  адамны жаратхан Аллахха сюймеклигин кёргюзтюрге болушады.

Болсада Къурман-байрамны тёрелери, ол къайдан жаратылгъаны бла байламлы соруула аз тюйюлдюле. Мен аладан бир къауумуна жууапла берирге кюрешейим.

Биринчиден, кёпле къаллай малны сояргъа тийишлиди деп соруучудула. Анга жууап бирди: шериат муслийманлагъа ашаргъа эркин этгенни. Къуранда аны юсюнден былай айтылады: «…сени жаратхан Аллахдан тилек эт эмда къурман мал сой…». Хадиследен биринде айтылгъаныча, Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, бу байрамда эки акъ (тамгъалары бла) къойну сойгъанды.

Алай бла юйде багъылгъан кийик болмагъан, мал союлады: эчки, къой, тууар мал, тюе. Къой, эчки жылдан тамата болургъа тийишлидиле. Болсада алты айлыкъ токълуну сояргъа да эркин этиледи. Тууар малны юсюнден айтханда уа, анга эки жылдан атларгъа тийишлиди. Аны жети адамгъа атап сояргъа жарагъанын биле болурсуз. Къойну бла эчкини уа – биреуленнге.

Мухаммад файгъамбар былай айтханды: «Быллай тёрт къыяуу болгъан: сокъур, бир кёзюне окъуна, акъсакъ, ауруулу эмда арыкъ малны къурман этерге жарамайды». Алай бла сояргъа аталгъан мал бу жорукълагъа сыйыныргъа тийишлиди.

Файгъамбарны хадислеринде айтылгъаныча, малны сол къабыргъасына салып, аны Мекканы жанына (къыбылагъа) бурургъа керекди. Къурман малны сойгъан адам аягъын аны къабыргъасына салып, Аллахдан аны  къабыл эт деп тилек этеди. Былайда бир затны белгилерик эдим: малны аллында бичакъны билерге неда аны башха малланы къатында сояргъа жарамайды.

Бу байрамгъа атап, мал сатып алгъандан сора, аны юсюнде къыяуну кёрсегиз, аны алышындырыргъа неда башхасын алыргъа кереклиси жокъду. Къурман юйюрге саулай этилирге боллукъду.

Малны сатып алыргъа ахчаны ёнкючге алыргъа эркин этиледи, жаланда сиз борчугъузну узакъ болжалгъа созмай тёлеяллыкъ эсегиз. Аны терисин сатаргъа жарамайды, жаланда садакъагъа неда къолайсыз адамгъа болушлукъгъа берирге тийишлиди.

Къурман байрам белгиленмеген къыралда неда  мал сояргъа чек салыннган жерде жашагъан, ахчаны юйюне-жууукъларына берип, аны орунуна къурман этерлерин тилерге боллукъду.

Жолоучу бу ишден эркин этилемиди, деп соргъанла да бардыла. Алай алимле бу соруугъа бирча жууап бермейдиле. Болсада аланы асламыны айтханларына кёре, юйюнден узакъда болгъан муслийман бу борчдан эркин этилмейди, аны толтурургъа онгу бар эсе. Андан жаланда хаж къылгъанла эркиндиле.

Къурман малны байрам намаз къылынып бошалгъандан сора юч кюнню ичинде сояргъа жарайды. Алай бек игиси уа тюз да намаздан сора этилседи.  Эт ючге юлюшинеди. Бир кесеги къолайсызлагъа бериледи, экинчисинден къонакълагъа аш хазырларгъа тийишлиди. Ючюнчю кесегин юйде къояргъа жарарыкъды.

Къурман этни ислам динни тутмагъанлагъа берирге жараймыды, деп да соруучудула. Алимле аны эркин этедиле, жаланда ол муслийманла бла уруш бардырмай эсе, диннге къажау турмай эсе. Аны юсюнден Къуранда быллай сёзле бардыла: «Аллах сизни бла дин ючюн урушмагъанлагъа, юйюгюзден къыстамагъанлагъа иги кёзден къараргъа эркин этеди. Кертиди, Аллах   тюзлюкню излегенлени сюеди».

Былайда ёлген адамгъа къурман этиуню юсюнден да айтырыкъ эдим. Ол ёлюрден алгъа осуят этип, анга атап къурман этилирин тилей эсе,  жууукълары аны толтурургъа борчлудула. Дагъыда малны сойгъанда, Аллахдан юйюрю ючюн тилек этгенде, ёлгенлерин  да сагъыныргъа боллукъду: «О Аллах, бу къурман малны юйюрюмю: сауланы, ёлгенлени атларындан да, къабыл кёр». Алай малны жаланда ёлгеннге сояргъа жарагъаныны юсюнден бир оюм жокъду. Мухаммад файгъамбар неда аны асхаблары алай этгенлерини бла къалгъанларыны юсюнден белгили тюйюлдю. Алай ёлгеннге атап къурман мал сояргъа жарамайды деп айтыргъа да  жарамайды – ол садакъагъа саналыргъа боллукъду.

Алайды да, хурметли дин къарындашларым эм эгечлерим. Барыгъызны да бу сыйлы байрам бла алгъышлаймы, Аллах тилеклеригизни, къурманыгъызны  да къабыл этсин. Къурман-байрам муслийманланы эки сыйлы къууанчларындан бириди, ол бютюнда къууанчлы халда ётер ючюн бир биригизге къонакъгъа барыгъыз, бир биригизни алгъышлагъыз, сыйлагъыз, Аллахдан тилек этигиз.

Тикаланы Фатима жазып алгъанды.