ГъащIэ теплъэгъуэ

Гъэмрэ щIымрэ я зэхэкIыгъуэт. Махуэ зыбжанэ хъуауэ, гъэр къигъэпасэу, уэфI дахэт. Ноби апхуэдэт. Пщэдджыжь шей ефэгъуэр фIэмыкIами, гъатхэ дыгъэр щIыфэм къедэхащIэрт. Бэч къэблэмэмкIэ маплъэ. Уафэм щIэгъэкъуа уэсылъэ бгыжьхэм бзийхэр гуапэу тоджэгухь, мылылъэ ткIужхэр щIыпIэ куэдым щызэхыхьэжурэ Iэуэлъауэу къеукIуриех-кърилъэсэххэм Урыхужь ягъэутхъуэ. КъибыргъукIыу къех псым и шхыдэ макъым щIэдэIуурэ, къызыдэкIа къуажэжьыр Бэч и гум къыпедзэ.

Илъэс пщыкIуплIым ит ныбжьыщIэм зы жэщ гуэрым пщIыхьэпIэ елъагъу: Урыхупсыр къабзэ дыдэу йожэх, адрыщI пэнтIыкъым къытет чэщанэм хъыджэбз цIыкIу гуэрым и Iэр щхьэгъубжэм къыдишиикIауэ абы къыпих нурыр и нэхэр къыщIригъадзэу къыдоджэгу.

Бэч пхъэ къутапIэм хэст и нэгу щIэкIахэр щIигъэпщыжу. Асыхьэтым абы и гупсысэр куэбжэ Iух макъым къызэпеуд. Плъэмэ, пщIыхьым къыдыхэта пщащэ дахэр къыдохьэ. Бэч, зыхуэмыIэту, къэуIэбжьауэ абы йоплъ…

Къэзылъхуахэр щыIэщIэкIам Бэч и ныбжьыр илъэс пщыкIутху ирикъуатэкъым. Губгъуэм къина щIалэ цIыкIур ди анэм зришэлIэжат. Ди адэр колхоз правленэм щыкъулыкъущIэти, жэщыбг хъухукIэ къэтт. Дэ дысабий бынти, ди адэм и щIэгъэкъуэныр Бэчт. Езыр сабийхэм щIагъуэу къытхыхьэртэкъым, и закъуэмэ нэхъ къищтэрт, зыгуэрхэм егупсысу, щIым хэплъэ зэпыту куэдрэ щысыфынут. Тхьэм ещIэ, я лъапсэр, къэзылъхуахэр, и анэм хуигъажьэу щыта лэкъум тхъуэплъхэр и гум къэкIыжрэт.

ПщIантIэм къыдыхьа хъыджэбз цIыкIур езым и ныбжьынт. Ди гъунэгъу пщащэ ныбжьыщIэр, Бэч къыхуеплъэкIыурэ, унэм къыщIохьэри, ди анэм къоупщI:

- Хэт, Быцэ, мо фи пхъэ къутапIэхэм хэс номин шырыр? – жери.

- А-а-а, Бэч хъунщ зи гугъу пщIыр, Науржан. Ар дунейм ехыжа си шыпхъу нэхъыжьым и къуэщ, зеиншэу къэнати, зэсшэлIэжауэ аращ… Бэч, къакIуи тIэкIу едзакъэ, - щхьэгъубжэ зэIухамкIэ йоджэ абы ди анэр.

Модрейр, ар зэхимыха хуэдэ, хоплъэри пхъэ къутапIэм хэсщ…

Джэлэфеищхъуэм джанэ яжьафэр екIупсу къытелъу, ар бгырыпхыбгъуэмкIэ щIэкъузэжауэ, и шырыкъуитIыр цIуужрэ и щхьэц фIыцIэр ибгъукIэ щызэгуэхыжауэ Бэч ди пщIантIэм щыдэкIам псоми я жьэр Iурыхуат, зэуэ зизыча щIалэ къабзэр къахуэмыцIыхужу. Пщащэхэр зэхъуцацэу абы къыхуеплъэкIырт. Науржан и нэхэр щIалэм тедият: дыгъуэпшыхь пхъэ къутапIэм хэса «номиным» ар зыкIи ещхьыжтэкъым.

Дыгъуэпшыхь ди адэм Бэч жриIат колхоз правленэм и тешанкIэм дигъэтIысхьэну зэримурадыр.

… Бжьыхьэр къэблагъэрт, нартыхудэчым щIэддзэным куэд иIэжтэкъым. Колхозхэтхэр я зэIущIэм екIуалIэрт, Бэч и тешанкIэмкIэ правленэм хэтхэр къыхишырт. Колхоз правленэм щыщхэм Науржан нэхъ щIалэ яхэттэкъым, арами, жанагъкIэ, и гупсысэ узыншэхэмкIэ адрейхэм къахэщырт. ЩIалэр гум къелъэри, куэбжэм теуIуэурэ, «Жамбот» жиIэри, джащ. Куэбжэр къызэIукIмэ, Науржан и пащхьэм къитщ.

- Къеблагъэ, Бэч, - къыпожьэ ар щIалэм нэфIэгуфIэу.

- ФIым дыхуиблагъэ, Науржан. Колхозхэтхэм я зэIущIэм усшэну сыкъагъэкIуауэ аращ.

Хъыджэбзыр, псынщIэу зигъэхьэзырри, зимыIэжьэу къыдэкIащ. ЗытэлайкIэ щыму къэкIуауэ, псэр дэтыншу тешанкIэр зезыгъакIуэ щIалэм хуеплъэкIыурэ Науржан гушыIэ щIыкIэу абы иредз:

- Мы уи тешанкIэмкIэ щхьэгъусэ къыщыпхьынур дапщэщ, Бэч?

- Си къэшэгъуэр къэсмэ.

Заул докIри Науржан къопсалъэ:

- Уеджамэ, нэхъыфIтэкъэ, Бэч? Абы дауэ уеплърэ?

- Сэ, уэ пхуэдэу, сезыгъэджэн сиIэкъым.

- Нобэрей зэIущIэм къыщыхэслъхьэнщ еджакIуэ уагъэкIуэну. Уарэзы?

Бэч абы зыри пидзыжакъым, ауэ зэрыарэзыр хьэкът.

Арати, зэман дэкIри, 1941 гъэ ИлъэсыщIэр къыщихьам Бэчрэ Науржанрэ псэгъу зэхуэхъуащ. Таурыхъым ещхьу къыщIидза я гъащIэм гугъэфIхэр хузэпащэу, унагъуэ дахэ, быдэ зэраухуэнум хущIэкъуу, ныбжьыщIитIыр лажьэрт, шхэжырт. Ауэ, адрей куэдми хуэдэу, абыхэм я хъуэпсапIэр, я дуней тхъэжыгъуэр а гъэм къэлыда мафIэ лыгъейм къызэпеуд. Бэч зауэм макIуэ. Науржан и дэлъху нэхъыжь ХьэпIытIуи, Дзэ Плъыжьым хэтти, абы и курыкупсэм хиубыдат.  Бэч командир нэхъыщIэхэр щагъэхьэзыр дзэ еджапIэм ягъакIуэ, ар псынщIэу къеухри, зы взвод къыIэщIалъхьэ. Украинэм и къухьэпIэ лъэныкъуэм зауэ  гуащIэхэр щекIуэкIырт. А махуэм Бэч и взводыр зыхэт частым зэрыпхъуакIуэхэм ящыщ щхьэпыупщI гущIэгъуншэ гуп гъэр къащIащ. Командирым, иреджэри, Бэч къыхуегъэув и зауэлIхэр къищтэу яубыда лейзехьэхэм кIэ яритыну. Бийхэр мащэм щыщхьэщагъэувэм, Бэч и нэр хуозэ зыщIыпIэ щилъэгъуауэ къыщыхъуа гуэрым, нэмыцэ фащэр щыгъми, еплъыпэмэ, - и щхьэгъусэм и дэлъху нэхъыжь ХьэпIытIут. Модрейри, и нэпсыр къежэхыу, къеплъырт. Сыт ищIэнт, Бэч абы IэпэтэрмэшкIэ, губжьа-губжьауэ адыгэбзэкIэ къыхэпсэлъыкIа хуэдэу зищIурэ, зыгуэрурэ къыгурегъаIуэ зригъэпщэну щIыпIэр икIи япэ зрегъэщри, кIакхъур щIеч. ХьэпIытIу мащэм йохуэ.  Зэгуипхъ щIыкIэу и нэкIу сэмэгум лъэIэса шэм и зэранышхуэ къекIатэкъыми, дзэхэр а щIыпIэм зэрыщхьэщыкIыу, ХьэпIытIу мащэм къокIыжри зегъэбзэх. Зауэ нэужьым къыщыкъуэкIыжым, и Iуэхур къызэрекIуэкIар, нэмыцэм зэрахэтар ящIэрти, суд тращIыхьри, Сыбыр ягъакIуэ, илъэс зыбжанэкIэ къэтауэ, и фызи, и  быни щIыгъуу къегъэзэж. ГъэщIэгъуэныракъэ, игъащIэм епцIыжакIуэу щытауэ умыщIэну, гъэкIэрэ ветеранхэм ират тыгъэхэм хуэдэхэр къаIихыу цIыхухэм яхэтщ, и нэкIу сэмэгум телъ дыркъуэр зауэм къыхиха фэбжьу игъэIуу.

Апхуэдизу псэемыблэжу мафIэ лыгъейм хэта Бэч и щхьэм кърикIуар гуузт. Дзэм щыкIуэм ди анэм анэмэту къыхуигъэна Науржан щIалэ цIыкIу зэригъуэту, ар къызэдищтэри, и дыщым кIуэжат. Ауэ абы удэкIуэтэнт – зауэм щыIэ и щхьэгъусэм епцIыжри, лIы дэкIуэжат. Бэлыхьищэр зи фэм дэкIауэ къэзыгъэзэжа Бэч ар и щхьэм къыхуигъэтIасэртэкъым, и фызым кърищIар хуэгъэвыртэкъым, и къуэм и нэгум иплъэну щIэбэгырт. Арати, щыпсэур зрегъащIэри, щIалэ цIыкIур къедыгъуж. Науржан зыдэкIуэжар судыщIэти, абы пэлъэщакъым, сабийр къытрехыжри, езыр егъэтIыс. Бэч лъэхъуэщым йокIуадэ. КъыдэкIуэтея и щIалэр, и адэнэпIэсым емызэгъыу, Дзэлыкъуэ хъупIэм Iэхъуэу здэщыIэм бгым щохури еукI.

Таурыхъым ещхьу къежьэ гъащIэр, лъагъуныгъэр, таурыхъым зэрыхэтым хуэдэу, сыт щыгъуи дахэу иухыжыркъым – ди гъащIэми епцIыжакIуэхэм, псэ фIейхэм я Iуэхур нэхъ къыщикIыу гу лъыботэ.

Иуан Владимир.