ДЫБЭЛЭРЫГЪ ХЪУНУКЪЫМ

КъБР-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэмрэ «КБР-Медиа» Къэ­бэрдей-Балъкъэр къэрал кIэзонэ IуэхущIапIэмрэ Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэ­бэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр я дэIэпыкъуэгъуу ирагъэкIуэкIащ терроризмэм­рэ экстремизмэмрэ зэрыпэ­щIэт хъыбарегъащIэ Iэмалхэм, щIалэгъуалэр мыхъумыщIагъэм димыхьэхынымкIэ СМИ-м я къалэнхэм щытепсэлъыхьа зэIущIэ. 

Къэбэрдей-Балъкъэрым экст­ремизмэмрэ щIалэгъуалэ политикэмрэ пыщIа лэжьыгъэхэр щIыпIэхэм щызэгъэуIуным­-кIэ и министр Къуэшырокъуэ ­Залым хъыбарегъащIэ IэнатIэм пэрытхэм чэнджэщхэр яритащ зытепсэлъыхь Iуэхугъуэхэм теу­хуауэ.
- Фэ фи щIэджыкIуэхэр фоцIыху, къывгуроIуэ ахэр нэхъ ­дихьэхыу зэджэри. Фи гупсысэрэ зэ­фIэкIрэ къэвгъэ­сэ­бэпын хуейщ фызытетхыхь Iуэхугъуэм теухуауэ пэжымрэ захуэм­рэ абы­хэм я деж нэфхьэ­сын ­папщIэ. Псом хуэмыдэу ди нэIэ щIэдгъэтыпхъэщ иджыпсту Ук­раинэм щекIуэкI Iуэхугъуэхэр. Куэд щIакъым щIалэгъуалэ форумым хэту абы теухуа щIэупщIи зэредгъэкIуэкIрэ. ЕджапIэ нэхъыщхьэ къаухауэ, ехъулIэныгъэхэр яIэу, зэфIэкIхэр къагъэ­лъагъуэу абы хэта щIалэгъуалэми къахэкIащ ди къэралым ­Ук­раинэм щригъэкIуэкI Iуэхугъуэ­хэр дэзымыIыгъи. Абы къокI ди зауэлIхэр абы щIыхэтыр, абыхэм дыкъызэра­хъумэр, Iуэ­хум и мыхьэнэр къы­зы­гурымыIуэ зэрыщыIэр. Мы IуэхумкIэ сэбэп фыхъун хуейщ хъыбар­егъащIэ IэнатIэхэм я лэжьа­кIуэ­хэр. Украинэм ще­кIуэкI­хэр фи тхыгъэхэм щызэп­къ­рыфх, абы теухуауэ интернет на­пэ­кIуэцIхэм къралъхьэ хъыбар нэпцIхэр IупщI зэрыфщIыным иужь фит. Фи лэжьыгъэм щывгъэлъэгъуэнур пэжырщ, дауи, а пэжыр щапхъэ­кIэ, дэфтэрхэмкIэ, бжыгъэ­хэмкIэ щIэгъэбыдэжауэ. 
Дэ жэуап дохь ди цIыхухэм ­ятеухуауэ, псом хуэмыдэу щIалэгъуалэм я гупсысэкIэр мыут­хъуэным дыхуэсакъын хуейщ. Псалъэм и къарур къэвгъэсэбэп. ЦIыхухэр щIэпхъаджагъэм къы­хуезыджэ, ди щIалэгъуалэр зыгъэжакъуэну иужь итхэм я бжыгъэм хохъуэ икIи абыхэм Iэмал куэд къагъэсэбэп я Iуэхур дагъэкIын папщIэ. Ди гупсысэр, Iуэхур зэдгъэуIуу дапэщIэтын ­хуейщ абыхэм. 
- ЩэнхабзэмкIэ министерст­вэмрэ «КБР-Медиа»-мрэ я нэIэ щIэтщ хъыбарегъащIэ IэнатIэ­хэр: телевиденэр, радиор, республикэм къыщыдэкI газетхэм­-рэ журналхэмрэ, абыхэм ин­тернетым щаIэ напэкIуэцIхэр. Иджыпсту мэлажьэ медиа-план жы­хуэ­тIэхэр. Ахэр тещIыхьащ экстремизмэмрэ терроризмэм­-рэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я IэмалхэмкIэ пэщIэтыным. Псалъэм папщIэ, СМИ-р экстремиз­мэмрэ терроризмэмрэ зэрыпэ­щIэтыпхъэ Iэмалхэм теухуауэ Псыхуабэ къэрал университетым я щIэныгъэм щыхагъэхъуащ ди журналист 15-м. 
ЩIэпхъаджагъэм узэрыпэ­щIэ­тыным теухуа лэжьыгъэ нэхъыфIхэр къыщыхэтх зэпеуэ илъэс къэс идогъэкIуэкI. Мы гъэм апхуэдэхэм папщIэ къытIэ­рыхьэ мылъкум хэхъуащ. ЩэнхабзэмкIэ, Лъэпкъ Iуэхухэмрэ жы­лагъуэ проектхэмкIэ, Егъэ­джэны­гъэмрэ щIэныгъэмкIэ, ЩIа­лэгъуалэ IуэхухэмкIэ ми­нистерствэхэм япэу ирагъэ­кIуэ­кIынущ социальнэ мыхьэнэ зиIэ ­проектхэм я зэпеуэ. Пэжщ, куэд лэжьын хуейщ иджыри, нэхъ ­щIэгъэхуэбжьауи абыхэм яужь дитыпхъэщ, - жиIащ филологие щIэ­ныгъэхэмкIэ кандидат, ­КъБР-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм ядэлэ­жьэнымкIэ и къудамэм и IэщIагъэлI-эксперт нэ­хъыщ­хьэ Маре­мыкъуэ Эллеоно­рэ. 
«КБР-Медиа» -м и унафэщIым и къуэдзэ Холаев Тамерлан и ­гугъу ищIащ «Объясняем. РФ», «Антифейк» сайтхэм, интернетым куэду къралъхьэ хъыбар нэпцIхэм ахэр зэрыпэщIэтым. 
ЗэIущIэм къыщыпсэлъащ юридическэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБКъУ-м и юридическэ ­факультетым и доцент Залиха­новэ Лейлэ.
- 2000 гъэм щегъэжьауэ ди ­университетым щызогъэдж «Лъэпкъ, дин экстремизм» курсыр. Егъэджэныгъэ методикэ щхьэхуэ зэхэзгъэуващ, зэманыр кIуэтэхуи курсым и мыхьэнэм ­зэхъуэкIыныгъэхэр игъуэтурэ, пщэ­рылъ зыщысщIыжхэм къа­хэхъуэурэ йокIуэкI. Студентхэм сакIэлъыплъырти, илъэс къэс ­захъуэжырт абыхэм. Езгъаджэ­хэр зы гъэм яфIэгъэщIэгъуэну зэдэIуа лекцэхэр къыкIэлъыкIуэ илъэсым къысхуэкIуэ студент­-хэм апхуэдэуи яфIэхьэлэмэтыжтэкъым, псалъэм папщIэ. Сэ зэпымыууэ яжесIэрт студентхэр конференцхэм, щIалэгъуалэ зэ­IущIэхэм хэтыну, я къэухьым зиу­жьын папщIэ. Нэхъапэхэм щIа­лэгъуалэр жыджэру абыхэм хы­хьэмэ, иджы нэхъ къафIэ­мыIуэху хъууэрэ кIуэрт. КъызгурыIуэрт, щIалэгъуалэм я Iуэху еплъыкIэр зэрамыубзыхуфыр. АпщIон­дэ­хун­кIэ сэри схъуэжырт егъэ­джэныгъэм къыщызгъэсэбэп ­Iэмалхэр. Нэхъыбэу студентхэр згъэпсалъэрт, я гупсысэхэр зэ­пэслъытырт, уеблэмэ я щхьэ Iуэхухэм зэрытезгъэпсэлъыхьын Iэмалхэм сыхуекIуэрт. ЖысIэну сызыхуейращи, зи гупсысэ зэ­рыубыдыным хунэмыса щIалэ­гъуалэр нэхъыбэу дэзыхьэхыр, я гупсысэр зытеухуар ялъагъурщ, зэманым къигъэувхэрщ, къэ­зыухъуреихьхэм я дуней теты­кIэрщ. Балигъхэм ди къалэныр сыт жыпIэмэ, ахэр фIымкIэ зэ­рыдунэтIынырщ. Дэ дыщхьэхмэ, дуней зэхэзэрыхьам игъэутхъуэнущ я гупсысэ зэпцIагъащIэр. НыбжьыщIэ дыдэу жьакIэшхуэ зыгъэкIхэмрэ IэлъэщI зыте­зылъ­хьэхэмрэ псоми диным и мы­хьэнэр къагурыIуэу аракъым а я теплъэ хъуам къигъэлъагъуэр. АтIэ абыхэм аращ нэхъыбэу ялъа­гъури, ящыщ хъумэ, къалэнышхуэ ягъэзащIэу къа­щохъу. Фи фIэщ зэрыхъун, зы­рызурэ уеупщIмэ, диным къигъэувхэм, IэлъэщI щIателъым, тхыдэм, а зытехьауэ жыхуаIэ гуп­сысэм ­теухуауэ абыхэм жэуап къапхупымыхыну. ЯIэкъым ап­хуэдэ щIэныгъэ. Сэ лекцэхэм сы­щIы­хьа нэужь, студентхэм я телефонхэр къаIызохри, лъэныкъуэ изогъэз. Телефонымрэ интер­нетымрэ зэран къахуохъу ди са­бийхэм. Зэплъыпхъэмрэ къраджыкIыпхъэмрэ яхузэхэгъэ­кIыркъым. Уголовнэ кодексыр зэрыт тхылъ цIыкIур еджапIэм къыздахьын мэщхьэх, псалъэм къыдэ­кIуэу, ар я телефоным ­къы­щызэIуахрэ еплъмэ нэхъ яфIэ­тыншщ. «Кодексыр си теле­фо­ным тетщ», гупсысэм къы­Iэ­щIэзгъэкIыну, тхылъыр IэкIэ яIыгъыну, еIусэну, зыхащIэну сы­хуейщ. Иужьрей зэманым гу зылъыстаращ: студентхэм я процент 99-м я телефон напэм тетыр нэмэз щIыгъуэрщ. КъахокI за­къуэтIакъуи, къыдалъхуа, адэ-анэ е псэущхьэ цIыкIухэм я сурэт тезыгъэувэ. А нэмэз щIыгъуэхэр зи телефоным тет студентхэр еджэнымкIэ адрейхэм къакIэ­рыхуркъым. ЕхъулIэныгъэхэр ­къагъэлъагъуэ, жыджэрхэщ. Жы­пIэ хъунукъым, зэман дэкIмэ, абыхэм щIэпхъаджэ гуэрхэр ялэжьыну. Iуэхур зытеухуар мыращ: дэ, балигъхэр, ди щIэблэм дакъытеплъэкъукIмэ, дыбэлэ­рыгъмэ, абыхэм я Iуэху тыншу ­зэ­рахуэнущ нэгъуэщI гъуэгу те­зы­гъэувэну зи гуращэхэм. И щхьэ­фэм телъыр къапхъуатэ­фыр, кIэщIу жыпIэмэ. ДапэщIэувэн ­хуейкъым ныбжьыщIэхэм. Ди щIалэгъуалэм яIэ хъуа теп­лъэм нэхъыщхьэу хэслъагъуэр: абы­хэм я зыхуэпэкIэм къыбжа­Iэшхуэ щыIэкъым, я щIэныгъэм, дяпэкIэ ящIэнухэм теухуауэ. Зы­хуэпэкIэ елъытауэ щIэблэр зэхэдгъэщхьэхукIи хъунукъым. Адэ-анэ куэдми я щхьэм ирожэ, я быным нэмэз ящIу къащIамэ. Ари захуагъэкъым. ФIымрэ емрэ зэхигъэкIыфу гъаси, адэкIэ езыр зытетыпхъэм теувэжынущ. 
Зыри къыпэкIуэнукъым «экстремизмэмрэ терроризмэмрэ Iейщ» жытIэу ину дыкIийкIэ. IуэхукIэ щIэдгъэбыдэн хуейщ ар зэрыдмыдэр, Iумпэм зэрыт­-щIыр. Егъэлеяуэ гугъущ мы зэманым цIыху бгъэсэну, и гуп­сы­сэр дахагъэм хуэбунэтIыну. Сыту жыпIэмэ, ар зыIэпызышэнкIэ ­хъуну Iуэху фейцейхэри куэдыщэ хъуащ. ХъыбарегъащIэ IэнатIэхэм пэрытхэм жэуап гуэр фи пщэ дэфлъхьэжыфыну си гугъэщ. Псалъэм къыдэкIуэу жыс­Iэнщи, псоми зэдапхъуатэ хъыбар гуэрхэм къытевмыгъэзэжу, фэ езым зэпкърыфх хъунущ ахэр. Нэхъ куууэ зыщывгъэ­гъуазэу, фи еплъыкIэ къэвгъэ­лъэгъуэжмэ, цIыхубэр нэхъ къы­дэфхьэхыфынущ. Дащогугъ СМИ-м и лэжьакIуэхэм нобэ ды­зэрыт щытыкIэ гугъум я Iуэху еплъыкIэ халъхьэну, - жиIащ  абы. 
- Ислъам диным хуэкIуа цIыхум ар гурэ псэкIэ зыхищIэу, щIэ­ныгъэ абы хуиIэу щытын хуейщ. Ауэ иджыпсту куэд хъуащ езыхэм я фейдэ гуэрхэм папщIэ дин зэрахьэу зызыщIхэр. Апхуэдэхэр зэран зэрыхъум ди нэр яхуэдуфIыцI хъунукъым, - жиIащ Къуэ­шырокъуэ Залым. 
ЩIалэгъуалэм ядегъэкIуэ­кIыпхъэ ущииныгъэ лэжьыгъэхэм, ­интернетым къыщыкIуэ хъыбар мыхъумыщIэхэм къызэ­рыIэщIэгъэкIыпхъэхэм тепсэ­лъыхьащ, езым игъэунэхуа щапхъэхэри ­къигъэлъэгъуащ поли­тикэ ­щIэ­ныгъэхэмкIэ кандидат, ­КъБКъУ-м и социально-гуманитар институтым и уна­фэщIым и къуэдзэ Поповэ Аксанэ. 

 

Гугъуэт Заремэ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.