Эл мюлк жерледе заранлы битимлеге къажау иш не заманда да бардырылып турургъа керекди. Ансыз иги тирлик алыуну юсюнден айтыр амал боллукъ тюйюлдю. Быллай хансла топуракъны тозуратадыла, эл мюлк битимлени ёсюмюне чырмау этедиле.

Заранлы хансланы аз тюрлюсю жокъду, алай аланы бир-бирлерин къурутурча къырал энчи кюрешеди. Алагъа карантиннге тийишли битимле дейдиле. Нек дегенде ала тирликге бютюн уллу хата саладыла, жайлыкъланы тозуратадыла, мирзеуню осал да тюшюредиле. Бир-бирлери уа заранлы къурт-къумурсхаланы, вирусланы, бактерияланы жайылыууна окъуна себеплик этедиле. Адамда, маллада аллергия эмда ауруула къозгъагъанла да бардыла аланы санында.

Бизни къыралда карантиннге тийишли болгъан быллай хансла ёседиле: повилика, горчак ползучий, амброзия полыннолистная, амброзия трёхраздельная, кёпжыллыкъ амброзия, шинжили паслён, паслён трёхцветковый. Россельхознадзорну Шимал Кавказда регионла аралы Управлениясында айтханларына кёре, бизни республикада амброзия полыннолистная бла повилика ёседиле.

Амброзия полыннолистная Россейге Шимал Америкадан келгенди, мында терк жайылгъанды, эл мюлкге, адамланы саулугъуна да кёп хата салады. Аны тамырлары бек тереннге кетедиле, кючлюдюле, баш жаны уа кенг жайылып, тёгерекде ёсген хансланы онгларын алады. Ол орналгъан жерни битимлилиги терк азаяды, аны мылылыгъы окъуна таркъаяды. Чакъгъан кезиуюнде тёгерекге-башха къадар букъу чачады. Ол а бек кючлю аллергенледен бирине саналады.

Амброзия июльдан башлап октябрьге дери чагъады. Биржыллыкъ битимни бийиклиги - эки метрге, тамырлары кирген теренлиги уа - тёрт метрге жетерге боллукъдула. Бир хансдан къыркъ минг урлукъ чыгъады. Ол суу басханнга, чалып тургъаннга да чыдамлыды.

Бу заранлы битимге къажау ишде агротехника, химия эмда биология амалланы хайырланадыла. Бир игиси – аны саулай тамыры бла къырып кетерсе. Жаланда чалыу бла къурутур амал боллукъ тюйюлдю.

Повилика да терк жайылгъан заранлы хансладан бириди. Кеси да сабанлада бютюн иги ёседи. Аны заранлыгъы уа тамырлары болмагъанындан келеди. Башхача айтханда, ол башха битимлеге, тереклеге, юлкюлеге тагъылып, аланы ичлеринден сууларын сыпхарып алай жашайды. Амброзиягъа ушаш, тюрлю-тюрлю аурууланы жаярча къалмайды.

Бу хансха къажау талай карантин жумуш барды. Асламысында аны ёсген жеринде къырып кетередиле. Алайда уа ол тагъылыргъа ёч болгъан битимлени урлугъун бир кесек заманны сепмей турадыла.

Талай жыл мындан алгъа, бизни республикада фитосанитар болумну тинтиу кезиуде, Урух элни къатларында, алгъын бу тийреде бир да тюбемеген заранлы ханс табылгъанды - амброзия трёхраздельная. Ол да тёгерекге-башха бек уллу хата салады, сабанлада ишлеген техниканы окъуна чырмайды. Специалистле айтханнга кёре, ол жайылгъан жерледе мирзеулюк битимлени ёсдюргенден угъай, бичен этгенден да артыкъ хайыры боллукъ тюйюлдю. Управленияда айтханларыча, анга эмда башха заранлы ханслагъа къажау ишни не да этип тынгылы бардырыргъа керекди.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.