КъэхутакIуэ цIэрыIуэм и Iэужьхэр

Тхыдэдж, археолог цIэрыIуэ, Адыгэ Республикэм гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ Адыгейм и институтым, КIэрашэ Тембот и цIэр зезыхьэм, и щIэныгъэ лэжьакIуэ пажэ ЛопащIэ Нурбий Гъэзиз и къуэр къызэралъхурэ илъэс 85-рэ ирокъу. 

Нурбий къыщалъхуар Грознэ къалэрщ. Осетие-Ищхъэрэ АССР-м и Архон станицэм щеджащ, иужькIэ Вольскэ ­кхъухьлъатэ-техникэ дзэ еджапIэм щIэсащ, кхъухьлъатэ полкым къулыкъу щищIащ. 1964 гъэм ЛопащIэр и адэжь щIыналъэм, Адыгейм, Iэпхъуэжащ.
1967 гъэм абы къиухащ Репин Илья и цIэр зезыхьэ Ленинград художественнэ институтым гъуазджэмкIэ и факультетыр. 1982 гъэм Куржы ССР-м ТхыдэмкIэ, археологиемрэ этнографиемкIэ и институтым щIэныгъэмкIэ и кандидат лэжьыгъэр («Адыгейм ику ит лIэщIыгъуэм ятIагъуэ гъэжьам къыщыхащIыкIыу щыта хьэпшыпхэр») щыпхигъэкIащ. 
Лэжьыгъэ IэнатIэ куэд зэрихъуэкIащ Нурбий. Ар лэжьащ ЦIыхубэ творчествэмкIэ унэм и методисту, къэрал педагогикэ институтым и егъэджакIуэу, Адыгейм ЭкономикэмкIэ, бзэмкIэ, литературэмрэ тхыдэмкIэ и щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым археологиемкIэ секторым и IэщIагъэлIу, КъуэкIыпIэ лъэпкъхэм гъуазджэмкIэ я къэрал музейм и Кавказ-Ищхъэрэ филиалым щIэныгъэмкIэ и къудамэм и унафэщIу. 
СурэтыщI, тхыдэдж, археолог ЛопащIэ Нурбий и цIэр фIыкIэ щыIуащ Адыгэ Республикэм. ЛопащIэм зэман зэхуэмыдэхэм ейуэ археологие къэхутэныгъэ 92-рэ иригъэкIуэкIащ (энеолит, мейкъуапэ, кубань, мэуэт, касог, н.). ЩIэныгъэлIыр дехьэх ­гъуаплъэ-мывэ лъэхъэнэм къыщыщIэдзауэ ику ит лIэщIы­гъуэм и кIэхэм нэс джыным. Абы къихутахэм ящыщщ: Псэ­къупс псыежэхым екIуэкI кхъэлъахэхэр (1982 - 1983 гъгъ.); Псэкъупс къуажэр - Краснодар псы хъумапIэм и ипщэ IуфэмкIэ, Новэ Къэзэныкъуей жылэм деж; Мейкъуапэ и къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ иIэ КъуэкIыпIэ (Кочипе) кхъэлъахэр (1985 - 1987 гъгъ.), нэгъуэщI куэди. 
Нэчэрызей къуажэм и Iэгъуэблагъэм Нурбий щызэхуихьэсащ дамыгъэхэр зытет мэуэт плиткэхэр. ЛопащIэм къызэрилъытэмкIэ, а дамыгъэхэм пасэрей «библиотекэ» жаIэу аращ. ЩIэныгъэлIым и къэхутэныгъэхэмкIэ Адыгейри Краснодар щIыналъэри зэлъищIысащ. Абыхэм ящыщщ Аскъэлай, ХьэкIэмзей къуажэхэм деж, Губс псыежэхым пэгъунэгъу аузым пасэм дэта къалэжь къызэрыщызэIуихар. Апхуэдэщ Руфыбг псыкIантIэм деж щыIэ Псыхуабэ быдапIэри, Лабащхьэ курыт лIэщIыгъуэхэм щыIа жылэхэри. ЛопащIэм Адыгей щIыналъэм и тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ хуищIа хэлъхьэныгъэр уасэншэу ­къалъытэ. 
2020 гъэм Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музейм абы щигъэлъэгъуащ ику ит лIэщIыгъуэм щыIа шы Iэпслъэпсхэр, Псэкъупс кхъэлъахэм XIV лIэщIыгъуэм щыщIалъхьауэ щыта цIыхубзым и хьэпшыпхэр, Нэчэрызей къуажэм къыщагъуэ­тыжа мэуэт плиткэхэр, нэгъуэщIхэри. А псор щIыналъэм и тхыдэм хэзыгъэгъуазэщ. Нурбий и гъэлъэгъуэныгъэ щрагъэ­кIуэкIащ Абхъаз Республикэми (Сыхъум къалэ).
НэгъуэщI зы Iуэху гъэщIэгъуэнми Нурбий и гуащIэ хэлъщ. Абы къриджыкIащ Сочэ пэгъунэгъу къурш псыежэхым къыщагъуэта зы плитам тетха пасэрей тхыгъэм итыр (жэз лIэщIы­гъуэм хиубыдэу къалъытащ). Хьет тхыбзэм щыщ а дамыгъэхэм мазитIым щIигъукIэ ар елэжьащ (кхъащхьэдэсэ псалъэхэр тету арат) икIи иужькIэ Адыгейм и Лъэпкъ музейм ­щIалъхьащ. ЛопащIэм жеIэ тхыдэм хуэфащэ гулъытэ имы­гъуэтмэ, апхуэдэ Iуэху хьэлэмэтхэр, псалъэм папщIэ, мэуэтхэмрэ хьетхэмрэ я псэукIам теухуахэр, дунейм зэрытебзэхыкIыжынур игу къызэреуэр.
НэгъуэщI лъэныкъуэкIи зэдгъэцIыху хъунущ ЛопащIэр - и творчествэмкIэ, и сурэтхэмкIэ. Нэхъыбэу ар зытелажьэр цIыху сурэт щIынырщ. Нурбий къигъэщI дэтхэнэ сурэтми мыхьэнэ куу щIелъхьэф. ГъэщIэгъуэнщ сурэтыщIыр щыпсэу щIыналъэм и щIыуэпс дахэр къыщигъэлъэгъуа и лэжьыгъэхэри. Абыхэм къагъэлъагъуэ ар и адэжь лъахэм зэрыхуэгумащIэр, зэригъэлъапIэр. Апхуэдэщ: «Къуршыпс гъущэ», «Къуршыпс жэщ», «Ду-ду-гуш къырхэр», «Унэкхъэжь и гъатхэ» зи фIэщыгъэхэр, нэгъуэщIхэри. КъищынэмыщIауэ, Нурбий и IэдакъэщIэкIхэм яхэтщ нэхъ и пэкIэ щыIа псэукIэм, щэнхабзэм триухуахэр. Абыхэм ящыщу «Шапсыгъ. КъэгъэщIэрэщIэжыныгъэ», «Псыбей члисэхэр» лэжьыгъэхэм гулъытэ хуумыщIынкIэ Iэмал иIэкъым.
Нурбий езым нэхъ игъэлъапIэ лэжьыгъэхэр иIэщ: «Испы унэ цIэрыIуэ - тхыдэмрэ гъуазджэмрэ я хъумакIуэ», «Триалог культур», «Гъэзиз и иужьрей зекIуэ». Иужьрейр теухуащ и адэр Хэку зауэшхуэм зэрыхэкIуэдам. 
ЛопащIэ Нурбий и махуэшхуэм ирихьэлIэу, абы и IэдакъэщIэкIхэм я гъэлъэгъуэныгъэ Мейкъуапэ щокIуэкI.

БАГЪЭТЫР Луизэ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.