Халкъда жюрюген ийнаныуланы, белгилени юсюнден бизге багъалы окъуучубуз Улбашланы Саният жаза-жаза туруучуду. Аны сейир таурухларындан бир ненчасын жарашдырып, бюгюн сюйюп басмалайбыз.

Халкъ белгиле

Озгъан ёмюрледе жер тепсе, жангыдан тебериги бла къаллыгъын былай билип болгъандыла. Энишге ийилип, къол аязларын жерге кенг жайып салгъандыла. Къол аязлары жер жайылып баргъанын сезселе, энди жер теберик тюйюлдю деп къууаннгандыла. Жер жыйылгъан этсе уа, бютюнда бек теберикди деп къоркъгъандыла.

Къанатлы сабийчик

Эски ёмюрледе да сейир сыфатлы сабийчикле туууп болгъандыла. Къартла айтханнга кёре, къанатлы сабийле да тууа тургъандыла. Аллай сабийни онекижыллыгъына дери къарт аммасы неда анасыны эгечи жууундуруп болгъанды. Кийиндирген, тешиндирген да ала этгендиле. Анасы сабийини къанатчыкъларын кёрсе, ол сабий ёлюп къаллыкъды деген ырысха ийнаннгандан эте эдиле алай.

Тишли къуш

- Жаш заманыбызда дырындан таудан энишге тюшюп келе тургъа- ныбызлай, кел, бир кесек солуюкъ да, энишге элге алай тюшейик деп, эгечим Асият да, мен да къая эки жарылгъан жерде ташха олтургъан эдик. Къарагъаныбызда, жарда уллу, сейирлик уллу къушну сюеклерин кёрген эдик. Аллах хакъына, къушну, уллулугъундан да сейирлиги, тишлери да бар эди, - деп анамы эгечи хапар айтхан эди.

Керти тюш

 Бийче, мен къуруда бир тюш кёреме. Биз танымагъан къумлу жерлени. Эшта, мен Кавказда ёллюк болмам, - деп, Хаджи-Мырза къуруда алай айтыучу эди.

Телисине хапар айта тураса, ырыслагъан да этмей, - деп, тырман эте эди анга  бийчеси.

Сюрюлюп, Къазахстаннга тюшгенлеринде, вагонладан тёгерегине къарап: «Бийче, мен тюшюмде кёрген жерле былайларыдыла, - деди ол. -Энди мен мындан не хазна сау къайтайым».

Кертиси бла да, Хаджи-Мырза кёп да турмай ёлдю. Ол мени къарт аппам эди.

Терсликсиз терслениу

Уруш бошалгьан эди. Биз Къазахстанны сууукъ жеринден къызыу жерине кёчдюк. Таулула, чеченлиле да аз-аз эс таба башладыла. Тиширыула чюгюндюр биширип, къышхырдан бла адыргы къара унчукъларындан аш эте эдиле. Артыкъда сабийлеге сакъ эдиле ала. Жылдан-жылгъа жашау тынчыракъ бола бара эди да, мен онсегиз жылымда юйюр къурадым.

 Бурунумдан къан келе туруучу эди. Бир жол шахарда саулугъунга къаратып кел деп, мени ишден жибердиле. Келеме шахаргъа. Жаш адамланы къайры эсе да жыйын-жыйын болуп баргъанларын кёрюп: «Сиз къайры барасыз барыгъыз да, не болгъанды?» - деп сорама.

- Шофёрла окъутуучу курсла ачылгъандыла да, ары барабыз, кел сен да, - дейдиле ала.

Мен, ауругъанымы да унутуп, жашла бла къууанч тыпырлы болуп барама. Мехкемени таматасы татарлы жаш эди, сёз да айтмай алады мени да. Окъутхан бек къаты эте эдиле. Бир жол татарлы тамата ауруп ишге келмей къалады. Аны орунуна урушда болуп келген оруслу киши келеди. Ол журналны къолуна алып танышып тебирейди. Мени тукъумума жетгенлей, кёзлерин да жандырып: «Сен Кавказданмыса? - деп къычырды ол. - Малкъарданса да! Тур ёрге!» Не этерик эдим: «Хау таулума, Кавказданма», - дедим. «Сени бери ким къойгъанды?! Аллай оноуну ким этгенди?! Бусагъатдан чыгъып кет! Мен сени бюгюнден ары мында кёрмейим! - деди, шытыларын чача. «Угъай!» - деп тохтадым мен, - мен бери окъургъа келгенме. Мени мындан киши да къыстаяллыкъ тюйюлдю, окъуууму бошагъынчы».

Ол киши, къатыма келип, жингиригимден хыны тартды. Алайынлай, бу артыкълыкъгъа кючден тёзюп тургъан оруслу жаш, жеринден секирип турду да, кишини жагъасындан алып: «Киши эсенг, тийчи бир энди! Уруш мен да этгенме, анга махтана эсенг! Артда халкъла айыра турурса!» - деп, кишини амалсызгъа къалдырды. Бирси жашла да юсюне атылдыла. Иш тереннге кетеригин билип, ол киши андан арысында манга къадалгъанын къойду. Кёп да турмай татарлы таматабыз да ишине къайтды. Мен да окъуууму аламат сюйюп бошадым. Бу хапарны атам айтыучу эди.