Илъэс мини 4,5-рэ ипэкIэ дунейм къытехьащ Хеопс и пирамидэр. Ар Пасэрей Мысырым и ухуэныгъэ нэхъ ин дыдэхэм хабжэ. Абы метри 139-рэ и лъагагъщ.

Кхъэхалъэжьхэм я щIыIум щыдращIея адрей ухуэныгъэ абрагъуэхэм елъытауэ, Хеопс ейм пэш зэхуэщхьэхуэу зыбжанэ хэтщ. Тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, ди лъэхъэнэм и IX лIэщIыгъуэм а пирамидэм къыщагъуэтат Хеопс фирхьэунымрэ Пащтыхь Гуащэмрэ я «лэгъунэхэмрэ» Пэшышхуэ гъэлъэгъуапIэмрэ. Ахэр щIэныгъэлIхэм япэ дыдэу къыщаплъыхьар XIX лIэщIыгъуэм икухэрщ.

АтIэми, апхуэдиз зэман зэрыдэкIауэ, щIэныгъэрылажьэхэмрэ лъахэджхэмрэ яхузэхэгъэкIакъым, ухуэныгъэ абрагъуэм нэгъуэщI пэш щхьэхуэхэр иIэми, абыхэм ящыщ зыр езы фирхьэуным кхъэлэгъунэу хухахауэ щытыгъами.

Хьэрш маскъалхэм я фIыгъэкIэ

Франджымрэ Япониемрэ я физикхэм мюон маскъалхэр къагъэсэбэпкIэрэ сканер щIыкIэу зыпхыплъыкIа Хеопс и пирамидэм «къыщахутащ» гъуэжлау абрагъуэу къалъыта пэш нэщIышхуэ.

ScanPyramids проектым, 2015 гъэм щегъэжьауэ лажьэм, и зы Iыхьэщ илъэсих ипэкIэ япэ дыдэу къагъэсэбэпауэ щыта сканер Iэмалри. Абы лъандэрэ щIэныгъэлIхэм пщэрылъ зыщащIыжауэ къокIуэкI фирхьэунхэу Хеопсрэ Хефренрэ я пирамидэхэу Гизэ щIыналъэм итхэм, «Къутахуэ», «Тхьэмбылыфэ» ухуэныгъэ абрагъуэхэу Дахшур щIыпIэр зи хэщIапIэхэм я кIуэцIым щIыхьэу, пэш гъэпщкIуахэр абыхэм къыщалъыхъуэну.

Зи гугъу тщIы проектым зделэжьым, физикхэм къагъэсэбэпащ инфра-плъыжь термографие, мюон радиографие, 3D-реконструкцэ, лидар-сканирование, мюон томографие Iэмалхэр.

Хьэрш маскъалхэм я нэхъыбэр, Дыгъэм къыпкърылындыкIхэри, абы и къэухьым адкIэжкIэ къилъэтыкIхэри, зэрызэхэтыр протонщ. АтIэми, ди планетэм и хьэуам къыхыхьэ маскъалым гуащIагъэ ин зэрыпкърытым къыхэкIыу, абы езым хуэдэ нэгъуэщI «цIыкIужьейхэри» куэдыкIейуэ къегъэщI, къебэкIыр пионрэ мюону. Иужьрейхэм аргуэру нэгъуэщI маскъалхэр дунейм къытрагъэхьэ. Минусу зэщIэузэда мюонхэр уэгум зэритыр секундэм и къутахуэу мелуан бжыгъэкIэ зэщхьэщыхам хуэдизщ. Ахэр зыхуэзэ псоми: цIыхухэми, псэущхьэхэми, жыгхэми, къэкIыгъэхэми, зэраныгъэ лъэпкъ къыхуамыхьу, якIуэцIропсыкI. Абы щыгъуи хуабжьагъэу яIыгъыр нэхум зэрызидзым хуэдизыпсщ.

АтIэми, езы маскъалхэр пкъыгъуэ Iувхэм щапхрылъэтыкIкIэ, я гуащIагъым и Iыхьэ гуэр абдежым къыщагъанэ, щафIокIуэд. Абыхэм апхуэдэ я «шыфэлIыфэмрэ» я зыкъэгъэлъэгъуэкIэмрэщ физикхэм щIэгъэкъуэныфI яхуэхъуу къалъытэри. Къэзыпщытэ IэмэпсымэхэмкIэ мюонхэм я зыгъэзэкIэм кIэлъыгъуазэурэ, абыхэм зрагъэлъэгъуф мафIэбгхэм я кIуэцIым къыщыхъу-къыщыщIэхэр, тхыдэм и щIэину Мысырым, майе, ацтек къэралыгъуэжьхэр здэщыIахэм мывэм къыхэщIыкIауэ къыщызэтена ухуэныгъэ быдэхэм пкъращIыхьауэ щыта ку нэщIышхуэхэр.

- ИкъукIэ гугъэфIхэр дэзыгъэщIщ, зыпхрыкIми къыщымынэ мюонхэм я гуащIагъым щыщ Iыхьэ гуэрхэр абдежым къызэрыщагъанэр, - жеIэ хьэршым къикI маскъалхэр джыным куэд щIауэ яужь ит, США-м и Техас штатым и университет нэхъыщхьэу Остин къалэм дэтым щылажьэ физик Швиттерс Рой. - Абыхэм апхуэдэ «хьэл-щэн» зэраIэр дэркIэ фIыгъуэшхуэщ икIи къэхутэныгъэщIэхэм дыIузыгъащIэщ.

Мысырым и пасэрей щIэиныр джыным куэд щIауэ дихьэх щIэныгъэлI цIэрыIуэ, Инджылызым и Бристоль къалэм дэт университетым щылажьэ Додсон Айдан къызэрилъытэмкIэ, Хеопс и пирамидэм и кIуэцIым метр 30 и кIыхьагъыну къыщахута ку нэщIышхуэм «къыдгуригъэIуэфынущ» езы ухуэныгъэр щызэтралъхьэм къагъэсэбэпа Iэмалхэр зыхуэдэри, фирхьэуным и кхъэлэгъунэр здыщыгъэпщкIуа лъэныкъуэри, адрей къамыхута пэшхэр здэщыIэнкIэ хъунури.

Сыт игъэпщкIур пэш щхьэхуэм?

АтIэми, мыбдежым демыгупсысынкIэ Iэмал зимыIэщ физикхэм къахута пэш щхьэхуэр ар къыхэзыгъэщхьэхукIахэм зыхухахауэ щытами. Сыт а унэ кIуэцIым щахъума-щагъэпщкIуар? А упщIэм и жэуапым лъыхъуэхэри мащIэкъым.

Языныкъуэхэр зэрегупсысымкIэ, абы нобэр къыздэсым щыхъумауэ къыщызэтенагъэнкIэ хъунущ IурыIуатэми тхыдэми къыпхуэмыщIэну цIыхухэм куэд щIауэ зэIэпах Атлантидэ хытIыгу абрагъуэу къэхъукъащIэ шынагъуэхэм дэкIуэдауэ щытыгъам щыпсэуахэм къащIэна тхылъыжьхэмрэ хьэпшып лъапIэхэмрэ.  

Мыдрейхэр зэрегупсысымкIэ (зэрагугъэмкIэ), а пэшым ущыIууэнущ лъэхъэнэ жыжьэу зи гугъу тщIыхэм Мысырым (Египетым) щыпсэуахэр хьэршым къилъэтыкIхэм япыщIауэ зэрыщытам щыхьэт техъуэ Iэмэпсымэу хьэршым къыздрахахэми.

АрщхьэкIэ, тхыдэм щыщ хъужа Мысыр жыжьэм и блэкIар зыдж щIэныгъэлIхэм я нэхъыбэм зэрагъэувымкIэ, физикхэм ку нэщIышхуэу къахутар езы Хеопс и къэлэгъунэр ипэжыпIэкIэ здэщыIэр арагъэнущ.

ХЬЭТЫКЪУЭ ЩауапцIэ.