Атталаны Жамалны жашы Алий Къыргъызстанда туууп, бери къагъанакълай тюшюп, Урванда ёсген биринчи тёлюденди. Аны жашаугъа, урунуугъа  къарамларыны юсюнден бардыргъанбыз ушагъыбызны.

– Алий, газет окъуучула билирге сюерле, бери къалай бла тюшгенигизден башласанг эди хапарыбызны.
 
– Атам, Атталаны Хажини жашы Жамал, сёзсюз, Холамгъа, кеси туугъан, ёсген Усхур элине ашыгъып келген эди бери. Тюз оноу этилир деп, сакълап да турдула усхурчула, ким къайда болса болжаллы тохтап. Болмады.
 
Бизни юйюрюбюз Аушигерде тохтагъан эди, эс алгъынчы. Манга жаланда юч жыл бола эди да, ол затла эсимде тюйюлдюле. Таматала айтханнга кёре, эки ай тургъанбыз Аушигерде Жабалиев Алийни юйюнде, Холамгъа жол чыгъар деп. Таулула этген умут болмазын кёргенде, ол акъыллы адам айтхан эди атама: «Жамал, Урванда тохтагъыз. Шахаргъа да жууукъ жерди алайы, адамлары да игидиле, жууашдыла ол элни», – деп.

– Сиз а уллу юйюрмю эдигиз?

– Хау, ол заманда кёп да кёрюне болмаз эдик. Юч жаш бла тёрт къыз ёсдюргендиле атам бла анам – Жаболаны Токайны къызы Назиля. Ала кёчгюнчюлюкге кетгинчи болгъан эдиле бир юйюрлю. Биз Къыргъызстанда Кант районну Дмитриевка элинде тургъанбыз. Атабыз анда учётчик болуп ишлегенди.

– Андан сора жашауугъуз къалай баргъанды бу элде?

– Тюбеген да ариу этгендиле. Жашау да ма алай ариу барады. Кертисин айтханда, бизни таулу кишиле да, колхоз болгъанда, аны аягъы  юсюне салыр ючюн, кючлерин, къарыуларын аямагъандыла. Бизни юйюрню алгъанда, атам мында алгъа учётчик болуп тургъанды, артда уа кёп жылны колхозда бухгалтерлик этгенди. Аны къарындашы Масхут а къойчу эди, бек махтаулу къойчу. Бизни тукъумдан Масхут бла Рамазан, Созайланы Чокалай бла Сейпу, башхала да къойланы санларын беш мингнге жетдирген эдиле. Завфермабыз Хазрит Закаев деп бир огъурлу адам эди, бек къууаныучу эди таулуланы иш кёллюлюклерине. Аны бла сюйдюргендиле холамлыла кеслерин. Къойчулукъ жаны бла Урван колхоз атын Россейде окъуна айтдырып тургъанды ол жыллада.

– Огъурлу жер болгъанды бу сизге деп айтыргъа боллукъмуду?

- Бу элде биз, таулула, тынчлыкълы турабыз. Айтама да, мында бир таулу гудучулукъ бла кюрешип, тюрмеге тюшюп, аман иш этип, ичгичилик бла безитип, бетибизни жерге къаратмагъанды. Аллай адам чыкъмагъанды ичибизден. Ма аны ючюн сыйлайдыла бизни эллилерибиз, ишчи халкъ болгъаныбыз себепли да. Кёп жылланы ичинде кесими, къарындашымы да депутатха айырып, оноугъа къошуп тургъандыла.

– Бусагъатда кёпмюсюз мында? Не бла кюрешедиле таулу кишиле?

– Энди элчилени саны беш минг бла тёрт жюзге жетеди. Аладан бир алты проценти таулуладыла – юч жюз бла жыйырма тенгли болурбуз. Мал бла, жер бла да кюрешебиз. Сёз ючюн, Атталаны Рамазан къойла бла кюрешеди, Атталаны Асхат мал аш бла, Созайланы Расул а, терек бахча ёсдюрюп, аны бла тутады юйюрюн.

– Сабийле эки тилни да биле болурла?

– Билмей а. Сабийле угъай, биз окъуна, мында ёсгенле, барыбыз да иги билебиз къабарты тилни. Сабийле да устадыла анга. Алай а ана тилибизни да биледиле. Ол затха бек сакъбыз. Кесигиз да кёре болурсуз, бюгюн да эшитдигиз аны сакълаугъа къалай къайгъы этип тургъаныбызны.

- Не затха къайгъы этесе бюгюн?

– Окъуулары, билимлери болгъанла кёпдюле миллетибизде. Ол жаны бла кимден да алгъа барабыз. Ол уллу насыпды билимни багъасын ангылагъан халкъыма. Алай, ишчи жер тапмай неда иш хакълары юйюр тутарча болмай, кетип барадыла мындан сабийлерибизни кёбюсю. Анда кимни терслериксе? Мында, билиминг бар эсе да, иш тапхан къыйынды. Кетедиле деп жарсыйдыла таматала да, нек кетесиз деб а киши сормайды. Ма ол затха къайгъы этебиз мен да, башхала да.

– Сен кесинг а не бла кюрешгенсе, солуугъа кетгинчи?

– 1961 жылда мында школгъа жюрюп башладым, аны бошадым да, аскерге бардым. Келип, мында колхозда ишлеп башлагъанымлай, председателибиз Кумахов Руслан, бир ахшы адам эди, ол заманда академияны ачхан эдиле да: «Алий, былай боллукъ тюйюлдю. Окъургъа кир. Мен санга иги иш берликме», – деп, ма алай, къоймагъанлай, таукел этип, ары кирген эдим окъургъа. Анда окъуй тургъанымлай, завферма, зоотехник да этген эдиле.

Дагъыда онжети жылны ферма тамата болуп тургъанма, ара мюлк чачылгъынчы. Андан сора Мазихов Ауесбий болгъан эди председатель. Ол да алай, накладнойлагъа къол сал деп келтирсем, бир заманда къагъытымы окъуп тинтмегенди. Ма алай ышаннгандыла ала бизге.

Сюйюп ишлеп тургъанма колхозда, Айтханымча, атам да бухгалтер болуп турду, къарындашым Валерий бухгалер, тамата бухгалтер болуп ишледи. Таулусуз деп, кишиден эшитмегенбиз. Солуугъа чыкъгъынчы, колхоз да чачылгъынчы ишледим. Ахырына дери, 2004 жылда ферманы арталда жабаргъа тюшгюнчю, турдум малланы тутуп.

– Юйде уа бармыды малынг?

– Хау. Тогъуз-он мал тутама.

– Ууакъ аякълы малмы, тууар малмы?

– Тууарла. Къойланы кютерге керек болады. Къой энди былайлада киши тутмайды. Уллу мал тутханым а юйюрге ашаргъа, ичерге жетеди. Бир кере Герийланы Сафар аллай соруу соргъан эди Уяналаны Нажмудиннге, бай боллукъмуса мал бла, жер бла деп. Ол: «Да, Сафар, къалай айтайым? Бай болаллыкъма, мал тутуп не жер бла десем, ётюрюк айтырыкъма. Ач-жаланнгач а боллукъ тюйюлме», – деген эди. Тюз ма алайды болумубуз. Бизникиле, таулула, алда айтханымча, бахча бла, мал бла да кюрешедиле. Бир-бирлеча, хансха басдырып турмайдыла жер юлюшлерин.

– Юйюр къурамыгъызны юсюнден да айтсанг эди?

– Келинигиз Шауаланы Мариям бла бирге эки къыз ёсдюргенбиз. Лариса докторду. Киеу да – Ёзденланы Элдар – алай. Экиси да Москвада Президентни ишлери жаны бла управленияны поликлиникасында ишлейдиле. Зульфия уа, экономика бла юридический  факультетлени къызыл дипломла бла бошагъанды. Къырал банкда ишлеп тургъанды, кафе ачып да кюрешгенди. Бусагъатда Туапседеди юйюрю бла. Киеу – Алтууладанды, Руслан. Жангыз жаш ёсдюредиле. Муслим дзюдо бла кюрешеди.

Туапсеге кёчгенлери да анданды – анда бир иги тренер чакъыргъанды да жашны. ЮФО-да экинчи жерге чыкъгъанды алгъаракълада. Школда да аламат окъуйду. «Мен олимпийский чемпион боллукъма, аппа. Ол заманда санга «Джип» машина аллыкъма», – деп къууандырады бюгюн мени. Киеуле да иги жашладыла. Жарсыуум – эки къызны да жаланда бирер сабийлери барды. Аналары уа Нальчикде «Мебель» тюкенде ишлеп тургъанды.

– Сабийле, туудукъла уа ана тиллерин билемидиле?

– Билмей да бир кёрсюнле!

Ушакъны Мусукаланы Сакинат бардыргъанды.